Morgunblaðið - 19.05.1998, Page 12

12 ÞRIÐJUDAGUR 19. MAÍ 1998
FRETTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Lögmaður Sverris Hermannssonar krefst
endurupptöku greinargerðar Ríkisendur-
skoðunar til bankaráðs Landsbanka
Krafa um
endur-
upptöku
/ s
Asgeir Þór Arnason hæstaréttarlögmaður
hefur krafist þess, fyrir hönd Sverris Her-
mannssonar, að Ríkisendurskoðun vinni
nýja greinargerð til bankaráðs Landsbank-
ans um veiðiferðir, risnu og fleira.
HÉR fer á eftir í heild ki'afa sem Ás-
geir Þór Árnason hæstaréttarlög-
maður sendi Ríkisendurskoðun í gær
fyrir hönd Sverrir Hermannssonai’.
„Sverrir Hermannsson, Einimel 9,
Reykjavík, hefur falið mér að krefj-
ast þess, að endurupptekin verði
greinargerð ríkisendurskoðunar frá
aprílmánuði sl. til bankaráðs Lands-
banka Islands hf. um kostnað bank-
ans vegna veiðiferða, risnu, o.fl.
Kröfur
Umbj. minn gerir kröfu um; ítar-
legri rannsókn, önnur efnistök og að
breytingar verði gerðar á geinar-
gerðinni eins og rakið verður hér á
eftir, en jafnframt að núverandi
ríkisendurskoðandi og þar með
starfslið hans allt, víki sæti við með-
ferð málsins, annars vegar þegai’
ákvörðun verður tekin um það, hvort
við endurupptökubeiðninni verði
orðið og hins vegar við efnislega
meðferð endurupptökukröfunnar.
Efnislegar kröfur umbj. míns eru
nánar þessar:
1. Liður II.1 á bls. 4 um kostnað
bankans og dótturfélaga vegna veiði-
ferða 1993-1997.
Þess er krafist að kostnaður vegna
veiðiferða verði rakinn allt aftur til
ársins 1982 eða fyrir fimmtán ára
tímabil. Er umbj. mínum þetta nauð-
synlegt til þess að varpa annars veg-
ar ljósi á starfsvenjur innan bankans
áður en hann hóf þar störf á árinu
1988.
2. Liður II.1 á bls. 5 um svar
bankans til viðskiptaráðherra 3.
mars sl.
Þess er krafíst að greint verði frá
því að umbj. minn hafí ekki staðið að
hinni meintu röngu upplýsingagjöf
til ráðherrans og þar með til Alþing-
is.
3. Liður II.2 á bls. 6 um kaup
bankans og dótturfélaga á veiðileyf-
um af Bálki ehf.
I 5.mgr. er frá því greint að umbj.
minn hafi skýrt frá því að upphaf
viðskiptanna megi rekja til þess að á
árinu 1989 hafi bankaráðið ákveðið
kaup á veiðileyfum í Hrútafjarðará.
Þess er krafist að rétt verði frá
greint og tiltekið að upphaf málsins
megi rekja til ársins 1986 eða tveim-
ur árum fyrir þann tíma er umbj.
minn tók við starfi bankastjóra.
4. Liður II.2 á bls. 6 um kaup
bankans og dótturfélaga á veiðileyf-
um af Bálki ehf.
Þess er krafíst að í 6.mgr. verði
felld út orðin:
„Engu að síður telur Ríkisendur-
skoðun afar óæskilegt vegna hættu á
hagsmunaárekstrum að bankinn eigi
viðskipti með þeim hætti, sem hér er
lýst, við aðila svo nátengdum einum
af (svo) æðstu yfirmönnum hans.“
Það er ekki hlutverk ríkisendur-
skoðunar að fella dóma með þessum
hætti um viðskipti óskyldra lögper-
sóna enda er í sömu málsgrein kom-
ist að því að viðskiptin hafí verið í
samræmi við markaðsverð og gerð
af öðrum en umbj. mínum fyrir hönd
bankans. Það er og ekki hlutverk
ríkisendurskoðunar, að fírra lögper-
sónuna Bálk ehf., með þessum hætti,
möguleikum á viðskiptum við
stærsta fyrirtæki landsins.
5. Liður II.3 á bls. 7 um tilefni
veiðiferða.
Þess er krafist að kaflinn verði
endurskrifaður og tekið tillit til
þeirra starfsvenja sem uppi hafa
verið í bankanum enda hvílir sú laga-
skylda á ríkisendurskoðun að taka
tillit til þeirra skv. 3.tl. 8.gr. laga nr.
86/1997, sbr. áður 2.tl. 8.gr. laga nr.
12/1986.
Þess er krafíst að sérstaklega
verði tilgreint að umbj. minn hafí
gefíð fullnægjandi skýringar á heim-
ildum sínum til þeirra veiðiferða sem
honum tengjast.
6. Liður III.2 á bls. 9 um risnu-
kostnað.
Þess er krafíst að greint verði frá
því í 2.mgr. A) liðs að umbj. minn
hafi gert fullnægjandi grein fyrir
þargreindum útgjöldum að fjárhæð
kr. 2.813.012,- m.a. að teknu tilliti til
starfsvenja í bankanum.
7. Liður III.2 á bls. 11 um risnu-
kostnað.
Þess er krafist að í l.mgr. D) liðar
verði 3.ml. felldur út, hvað umbj.
minn varðar, þ.e. orðin:
„Svör þessara starfsmanna sýna
þó að risna bankastjómarinnar er
mun meiri en fram kemur hjá ein-
stökum bankastjórum því að í mörg-
um tilfellum hafa áfengis- og matar-
úttektir vegna móttöku bankastjóm-
ar verið samþykktar af þeim, en ekki
viðkomandi þankastjóra."
Þess er krafíst að fullyrt verði að
umbj. minn hafí áritað til samþykkis
öll fylgiskjöl vegna risnuútgjalda,
sem voru honum viðkomandi.
8. Liður III.2 á bls. 11 um risnu-
kostnað.
Þess er krafíst að E) liður verði
endurskrifaður og tekið tillit til
þeirra starfsvenja sem uppi hafa
verið í bankanum, sbr. lagaskyldu
ríkisendui’skoðunar skv. 3.tl. 8.gr.
laga nr. 86/1997, sbr. 2.tl. 8.gr. laga
nr. 12/1986. Á þetta sérstaklega við
um l.mgr. Varðandi 2.mgr. er vísað
til næstu athugasemdar.
9. Liður III.3 á bls. 12 um skrán-
ingu og frágang bókhaldsgagna, sem
tengjast risnukostnaði Landsbank-
ans.
Þess er krafist að kafli þessi verði
endurskrifaður og þar sérstaklega
tilgreint að ríkisendurskoðun hafi
aldrei áður vakið athygli á, að frá-
gangi fylgiskjala kynni að vera
ábótavant en hafi þó allan starfstíma
umbj. míns haft með endurskoðun
bankans að gera, skv. 2.ml. l.mgr.
60. gr. laga nr. 113/1996, áður 60.gr.
laga nr. 43/1993 og l.mgr. 40. gr.
laga nr. 86/1985, sbr. 4.gr. laga nr.
32/1989.
10. Liður III.5 á bls. 13 um ferða-
kostnað Landsbankans.
Þess er krafist að lokið verði at-
hugun á ferðakostnaði bankans eins
og boðað er og hann nákvæmlega
sundurgreindur fyrir hvem banka-
stjóranna.
Varðandi A) lið er þess krafíst að í
greinargerðina verði tekið upp bréf
viðskiptaráðherra dags. 10. janúar
1992 til bankastjórnar Landsbanka
íslands og um starfsvenjur fjallað á
hlutlægan hátt í samræmi við efni
bréfsins og ákvæði 3.tl. 8.gr. laga nr.
86/1997 um ríkisendurskoðun, sbr.
áður 2.tl. 8.gr. laga nr. 12/1986.
11. Liður III.7á bls. 15 um endur-
skoðun á bókhaldi Landsbankans.
Þess er krafist að í kaflanum verði
frá þvf greint, að fram til þessa hafi
ríkisendurskoðun ekki vakið athygli
bankastjómar á því að eitthvað hafí
verið athugavert við kostnaðarliði þá
sem greinargerðin fjallar um og að
það hafi verið andstætt góðri endur-
skoðunarvenju að láta það hjá líða.
Ennfremur verði í greinargerðinni
vitnað í núgildandi lög um viðskipta-
banka og sparisjóði nr. 113/1996.
Endurupptökuheimild
Um heimild til þess að krefjast
endurapptöku málsins er vísað til
meginreglna stjórnarfarsréttar
þessu viðkomandi einkum að grein-
argerðin hafí byggst á ófullnægjandi
og röngum upplýsingum um málsat-
vik. Ennfremur að umbj. minn varð-
ar það miklu að greinargerðinni
verði breytt og að ekki er getið sér-
stakrar kæruheimildar í lögum nr.
86/1997 um Ríkisendurskoðun. Vísað
er til lögjöfnunar frá 24.gr.
stjórnsýslulaga nr. 37/1993 og reglna
6. þáttar einkamálalaga nr. 91/1991
um endurupptöku og málsskot en
reglur þessar marka vilja löggjafans
til þess að veita þegnunum réttindi
til, að krefjast þess, að úrlausnir yf-
irvalda um persónuleg málefni
þeiira, sæti endurskoðun.
Málsástæður - lagarök
I. Vanhæfi
I.A. Vanhæfí frá upphafi:
Greinargerð ríkisendurskoðunar
ber að endurupptaka þegar af þeirri
ástæðu að núverandi ríkisendur-
skoðandi var frá upphafí vanhæfur
til þess að vinna að greinargerðinni.
Helgast það af þeirri lagaskyldu
hans að vera annar tveggja endur-
skoðenda Landsbankans sbr. núgild-
andi l.ml. l.mgi-. 60.gr. laga nr.
113/1996 og störf hans að greinar-
gerðinni lutu þar með óhjákvæmi-
lega að því að rannsaka eigin þátt-
töku í endurskoðun bankans og
varðaði hann því sjálfan verulega.
Alkunna er að aðild að máli og per-
sónulegir hagsmunir leiða undan-
tekningarlaust til vanhæfís skv.
meginreglum stjórnarfarsréttar sbr.
lögjöfnun frá 1. og 5.tl. l.mgr.
stjórnsýslulaga nr. 37/1993. Á van-
hæfísástæða þessi sér jafnframt stoð
í a.,b. og g. lið 5.gr. laga nr. 91/1991
um meðferð einkamála.
I.B. Síðar tilkomið vanhæfi:
Við meðferð málsins kallaði núver-
andi ríkisendurskoðandi sér til að-
stoðar Lárus Ögmundsson, lög-
fræðing embættisins, sem vanhæfur
var til meðferðar málsins, ekki ein-
asta af framangi-eindum orsökum
heldur jafnframt þar sem sambýlis-
kona hans er systir Jóhönnu Sigurð-
ardóttur alþingismanns en hún hefur
aðilastöðu í málinu, sem upphafs-
maður þess, sbr. umfjöllun þar um á
bls. 5 í greinargerðinni auk þess sem
málefnið varðaði Jóhönnu verulega
enda hafa pólitískir hagsmunir verið
viðurkenndir sem vanhæfísástæða.
Um þessar van h æfísás tæ ður
Lárusar Ögmundssonar vísast til 2.,
5. og 6.tl. stjómsýslulaga nr. 37/1993
með lögjöfnun. Auk þess sem van-
hæfísástæðan á sér jafnframt stað í
d., e. og g. lið 5.gr. laga nr. 91/1991
um meðferð einkamála í héraði.
Undir meðferð málsins var núver-
andi ríkisendurskoðandi, að áliti um-
bj. míns, beittur óeðlilegum þrýst-
ingi til þess að ljúka málsmeð-
ferðinni, af framkvæmdavaldshöfum.
Ber greinargerðin einmitt merki
þess, sbr. á bls. 3 og 13 þar sem frá
því er greint að ekki hafí gefíst tími
til þess að skoða mikilsverða þætti.
Á það skal bent að málsflýtirinn var
ekki að ósk umbj. míns, sem þó
óskaði eftir gi-einargerðinni.
I.C. Vanhæfi við meðferð kröfu
um endurupptöku:
Framangreindar vanhæfísástæður
sem varða ólögmæti greinargerðar
ríkisendurskoðunar frá aprílmánuði
sl. eru ennþá fyrir hendi og valda því
að núverandi ríkisendurskoðandi er
vanhæfur til meðferðar kröfu umbj.
míns um að málið verði endurupp-
tekið. Til viðbótar þeim hafa nú til-
komið nýjar vanhæfísástæður með
því að núverandi ríkisendurskoðandi
hefur tjáð sig opinberlega um
málefnið í íikissjónvarpinu miðviku-
dagskvöldið 13. maí og í Morgun-
blaðinu fóstudaginn 14. maí. I báðum
tilvikum hefur núverandi ríkisendur-
skoðandi beinlínis tjáð sig um
málefni umbj. míns umfram það sem
í skýrslu hans greinir og með þeim
hætti að alvarlega má draga í efa, að
hann sé fær um að líta ldutlægt á
málið. Um vanhæfísástæður þessar
er vísað til meginreglna stjórnar-
farsréttar, til lögjöfnunar frá 6.tl.
3.gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 og
grunnreglu g. liðs 5.gr. laga nr.
91/1991 um meðferð einkamála.
II. Málsmeðferð
Endurupptaka ber greinargerð
ríkisendurskoðunar frá aprílmánuði
sl. vegna þess að mjög skortir á að
gætt hafi verið meginreglna stjórn-
arfarsréttar um málsmeðferð. Er
það ekki síst brýnt þar sem hér er
um mikilsverða persónulega hags-
muni umbj. míns að tefla. Áður hefur
verið minnst á, að hraðinn var með
ólíkindum og bent á, að hugsanlega
hafi kröfur þar að lútandi frá fram-
kvæmdavaldshöfum leitt til vanhæfis
ríkisendurskoðanda einar og sér.
Hér er hins vegar því við að bæta, að
málshraðinn gefur tilefni til að ætla,
að meginregla stjórnarfarsréttar um
rannsóknaskyldu hafí verið brotin á
umbj. mínum. í flýtinum skirrtist
ríkisendurskoðandi t.d. við að grann-
kynna sér starfsvenjur í bankanum
og hliðstæðum stofnunum, sem
kynnu að geta orðið umbj. mínum til
framdráttar. Er þetta sýnu alvar-
legra þegar haft er í huga, að núver-
andi ríkisendurskoðandi hefur viður-
kennt í framangreindum fjölmiðlum,
þar sem hann tjáir sig um málefnið,
að umbj. minn hafi einmitt vakið at-
hygli hans á því, að hann þyrfti að
kynna sér þetta. Núverandi ríkiend-
urskoðandi þverskallast þannig við
að rannsaka málefnið með þeim
hætti sem umbj. minn gerði ráð fyrir
og átti kröfu til. Þess í stað leggur
núverandi ríkisendurskoðandi til
grundvallai-, að um laxveiðiferðir og
risnu hefði átt að fara samkvæmt
reglum sem hann útbjó sjálfur eftirá
vegna meðferðar málsins og að því
er virðist einungis í því augnamiði að
þvinga umbj. minn til þess að segja
starfí sínu lausu. Gat núverandi
ríkisendurskoðandi ekki gengið þess
dulinn að sú yrði raunin eftir fram-
lagningu greinargerðar hans svo
sem hann viðurkennir í bréfí sínu til
forsætisnefndar Alþingis og birt er í
Morgunblaðinu 15. maí sl. Er þetta
mjög alvarlegt brot gegn framan-
greindri rannsóknareglu stjómar-
farsréttar, sbr. lögjöfnun frá 10.gr.
stjórnsýslulaga nr. 37/1993 en alvar-
legt brot á rannsóknarreglu leiðir
eitt og sér til þess að stjórnsýsluat-
höfn er ógild, sbr. Hæstaréttardóm
1993: bls. 108.
Við meðferð málsins hjá núver-
andi ríkisendurskoðanda var alvar-
lega brotið gegn andmælarétti um-
bj. míns. Honum var að vísu sendur
fjöldi fylgiskjala og síðan kallaður
til fundar eina kvöldstund. Sam-
kvæmt upplýsingum núverandi
ríkisendurskoðanda, sem fram hafa
komið í fjölmiðlum, féllst hann á
sumar skýi-ingar umbj. míns en aðr:
ar ekki eða taldi þær óviðunandi. I
óðagotinu við að koma greinar-
gerðinni á framfæri gætti hann hins
vegar ekki þeirrar skyldu sinnar að
leggja þau atriði sérstaklega fyrir
umbj. minn sem hann hafði ekki
fengið fullnægjandi skýringar við,
að eigin áliti. Þetta leiddi til þess að
í greinargerðinni fólst áfellisdómur
um umbj. minn. Hefði andmælarétt-
ur umbj. míns verið í heiðri hafður
er augljóst, að ekki hefði komið til
þessa áfellisdóms eða umbj. minn
hefði a.m.k. komið að rétti sínum til
þess að skýringa hans yrði getið í
greinargerðinni ef núverandi
ríkisendurskoðandi hefði talið þær
léttvægar.
Enn má frá greina, að núverandi
ríkiendurskoðandi braut alvai'lega
gegn þeirri málsmeðferðarreglu
stjórnarfarsréttar að aðili máls eigi
til fyllingar andmælai-étti sínum rétt
á því að afgreiðslu máls sé frestað
uns honum hefur gefíst tími til þess
að kynna sér gögn og gera grein fyr-
ir afstöðu sinni, sbr. lögjöfnun frá
18.gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993.
Það er langur vegur frá því að svo
sé. Umbj. minn hafði loforð núver-
andi ríkisendurskoðanda fyrir því, að
mega koma fram með allar athuga-
semdir sínar áður en greinargerðin
yrði kynnt bankaráðinu, þingmönn-
um og þar með gerð opinber, en lof-
orð þetta var svikið.
Greinargerð Ríkisendurskoðunar
brýtur til viðbótar í bága við megin-
reglur stjórnarfarsréttar um meðal-
hóf. Við meðferð máls ber stjórn-
valdi að hafa í heiðri að fara ekki
strangar í sakirnar en nauðsyn ber
til. I því sambandi er vísað til
lögjöfnunai- frá 12.gr. stjórnsýslu-
laga nr. 37/1993. Ef núverandi
ríkisendurskoðandi hefði haft meðal-
hófsregluna í heiðri er augljóst að
hann hefði ekki ályktað út frá
rannsóknarniðurstöðum sínum held-
ur látið aðra um það. Það er enn-
fremur ekki hlutverk Ríkisendur-
skoðunai- að dæma heldur að leggja
fram staðreyndir. Allt að einu, hafí
núverandi ríkisendurskoðandi talið
að hann gæti ekki komist hjá því að
tilgreina álit sitt á niðurstöðunum þá
bar honum jafnframt í hvívetna að
heiðra réttindi umbj. míns og geta
jafnframt ályktana hans af niður-
stöðunum eða a.m.k. að geta þess að
ágreiningur væri uppi um túlkun
staðreyndanna.
III. Efni máls
Umbj. minn mun greina settum
ríkisendurskoðanda nákvæmlega frá
efni málsins, í sérstakri greinargerð,
ef orðið verður við kröfu hans um
endurupptöku málsins. Hnöki-ar í
efnismeðferð málsins hjá núverandi
ríkisendurskoðanda eru þó það mikl-
ir að þeir styðja sérstaklega kröfu
umbj. míns um endurupptöku. Verð-
ur nú í stuttu máli vikið að þeim:
III.A. Veiðiferðir:
í greinargerð Ríkisendurskoðunar
er það álit gefíð að a.m.k. þriðjungur
veiðiferða á kostnað bankans tengist
ekki viðskiptahagsmunum hans og
að umbj. minn og Björgvin Vilmund-
arson eigi þar einir hlut að máli. Um-
bj. minn getur að þessu leyti ekki
svarað fyrir aðra en sjálfan sig, en
sérstaka athygli vekur að ekki er í
greinargerðinni upplýst hversu stór
hluti þessa þriðjaparts er eignaður
umbj. mínum og hversu stór hluti er
eignaður Björgvini Vilmundarsyni.
Er það ennfremur alvarlega mis-
vísandi í greinargerðinni að nefna
umbj. minn og Björgvin Vilmundar-
son í sömu andránni án þess að
greina frá þætti hvors um sig. Vegna
þessa mun umbj. minn við endur-
upptöku málsins greina nákvæmlega
frá öllum veiðiferðum sem kostaðar
hafa verið af Landsbankanum og
hann hefur verið þátttakandi í,
ásamt upplýsingum um boðsgesti.
Það er eindregin skoðun umbj. míns
að þær upplýsingar séu fullnægjandi
til þess að leiða í ljós, að mat núver-
andi ríkisendurskoðanda á því, að
umbj. minn beri ábyrgð á veiðiferð-
um, sem ekki tengdust viðskipta-
hagsmunum bankans, sé rangt.
Augljóst sé að þar séu á ferðinni
aðilar, sem Landsbankanum var, við-
skipta sinna vegna, nauðsynlegt að
hafa góð samskipti við.
Nauðsynlegt er jafnframt að vísa
til starfsvenju í bankanum varðandi
veiðiferðir en Ríkisendurskoðun lít-
ur í greinargerð sinni algerlega
framhjá henni, þrátt fyrir augljósa
skyldu skv. 3. tl. 8. gr. laga um
Ríkisendurskoðun nr. 86/1997 og áð-
ur 2. tl. 8. gr. laga nr. 12/1986.
Er umbj. minn kom til starfa hjá
Landsbanka íslands 17. maí 1988
var sá siður uppi, að bankaráð fór til
laxveiða á hverju sumri. Hélst siður
þessi áfram eftir að umbj. minn
réðst til starfa og öldungis án þess
að sérstaklega væri hugað að því að
til ferðanna væri stofnað til þess að
sýna gestrisni eða þakklæti í því