Morgunblaðið - 19.05.1998, Blaðsíða 36

36 ÞRIÐJUDAGUR 19. MAÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
+
MORGUNBLAÐIÐ

STOFNAÐ 1913
UTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
AUKIÐ LÝÐRÆÐI í
SVEITARFÉLÖGUM
Isamtali við Morgunblaðið sl. sunnudag segir Ingibjörg Sól-
rún Gísladóttir borgarstjóri m.a.: „Þegar fram í sækir
verður Kjalarnes hins vegar eins og eitt af hverfum borgar-
innar og þá er hugsanlegt að þar verði komið upp hverfis-
nefnd eins og við höfum verið að þreifa okkur áfram með í
Grafarvogi. Mér finnst spennandi að geta gert þessar tvær
tilraunir á vissri sjálfstjórn hverfa og við munum meta hvern-
ig hún tekst og hvernig haga má fyrirkomulagi á hverfastjórn
í framtíðinni.“
Árni Sigfússon, oddviti Sjálfstæðisflokksins í borgarstjórn,
gengur lengra og segir í samtali við Morgunblaðið sl. sunnu-
dag: „Við boðum líka aukið lýðræði í borginni okkar enda full
ástæða til að þróa lýðræðishugmyndina. Nú eru allir sam-
mála um, að lýðræðið sé okkar bezta kerfi, þegar önnur hafa
beðið skipbrot, þó að ekki sé lýðræðiskerfið fullkomið. Snýr
þetta m.a. að skipulagsmálum í hverfunum og höfum við lagt
fram tillögu um að borginni verði skipt upp í fimmtán íbúðar-
hverfi. Fyrir hvert hverfi mundi þá gilda ákveðið skipulag og
verði íbúarnir ósáttir við tillögur um breytingar fengju þeir
tækifæri til að láta málið til sín taka, að því gefnu að
fjórðungur þeirra fari fram á kosningu. Taki helmingur at-
kvæðisbærra manna í hverfinu síðan þátt í kosningunni mun
sú niðurstaða gilda. Nái þetta fram að ganga erum við, svo
ekki verður um villzt, að stíga inn í aukið lýðræði fyrir borg-
arbúa.“
Það er athyglisvert, að bæði Reykjavíkurlistinn og Sjálf-
stæðisflokkurinn skuli nú huga að auknum áhrifum íbúa í ein-
stökum hverfum á málefni hverfanna, þótt augljóst sé að
Sjálfstæðisflokkurinn vilji ganga lengra í þeim efnum en
Reykjavíkurlistinn. Þær hugmyndir sem Ái-ni Sigfússon, odd-
viti Sjálfstæðismanna, setur fram eru mjög áþekkar hug-
myndum sem brezka blaðið Economist lýsti um lýðræði 21.
aldarinnar í yfirliti sem birtist í blaðinu fyrir u.þ.b. einu og
hálfu ári og Morgunblaðið birti í heild fyrir ári.
Kjarninn í þeim hugmyndum er sá, að tímabært sé orðið að
þróa fulltrúalýðræðið áfram til aukins lýðræðis og þátttöku
hins almenna borgara í ákvörðunum um margvísleg málefni,
sem varða hagsmuni hans og umhverfi. Þetta verði gert með
beinni atkvæðagreiðslu meðal fólks. I því sambandi er á það
bent, að almenningur hefur nú aðgang að nánast öllum sömu
upplýsingum og fulltrúar á þjóðþingum og í sveitarstjórnum
og hefur því alveg sömu aðstöðu og þeir til þess að mynda sér
skoðun á einstökum málum.
Það er fagnaðarefni, að bryddað er á hugmyndum sem
þessum í kosningabaráttunni nú og vonandi verður þeim fylgt
eftir á næsta kjörtímabili borgarstjórnar Reykjavíkur. Við
Islendingar höfum að mörgu leyti einstakar aðstæður til að
þróa lýðræðið í átt til fullkomnunar í okkar fámenna en vel
upplýsta samfélagi. Það er verðugt verkefni fyrir sveit-
arfélögin að ríða þar á vaðið.
HREINSUN
STRANDLENGJUNNAR
Hreinsun strandlengjunnar umhverfis höfuðborgarsvæðið
er eitt af stærstu umhverfisverndarmálum síðari ára. All-
mörg ár eru síðan meginstefnan var mótuð í þessum efnum í
tíð meirihlutastjórnar Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík. Hins
vegar kemur umhugsunarverður munur fram á hugmyndum
Reykjavíkurlistans og Sjálfstæðisflokksins um fjármögnun
þessara framkvæmda í viðtölum við Ingibjörgu Sólrúnu
Gísladóttur borgarstjóra og Árna Sigfússon, oddvita Sjálf-
stæðisflokksins, í Morgunblaðinu sl. sunnudag. Borgarstjóri
sagði um þetta efni:
„Og þó að ég hafi sjálfsagt ekki fengið meiri ágjöf fyrir
nokkurt mál en holræsagjaldið þá er það skoðun mín og
staðföst trú að það hafi verið rétt ákvörðun. Þetta verður
ekki gert öðru vísi, þessi framkvæmd er það stór í sniðum, að
hún verður ekki tekin af skattpeningunum. Þá var hinn val-
kosturinn að taka lán til framtíðar en ég segi að framtíðin
muni eiga fullt í fangi með þau verkefni, sem hún þarf að
takast á við.“
Árni Sigfússon segir um sama mál: „Eg skil ekki hvers
vegna fólk á að greiða á 6-8 árum fyrir mannvirki, sem nýtast
næstu áttatíu til hundrað árin. í fyrirtækjarekstri yrði þetta
aldrei gert. Fjárfestingin, sem á að duga svo langan tíma yrði
aldrei sett út í verðlagið og látin skila sér á fjórum til fimm
árum. Þar fyrir utan berst margt af því fólki, sem þessi skatt-
lagning bitnar harðast á, í bökkum. Og svo er því haldið fram,
að menn eigi að vera stoltir af þessu.“
Þessi ummæli sýna, að grundvallarmunur er á sjónarmið-
um Reykjavíkurlistans og Sjálfstæðisflokksins varðandi stór-
framkvæmdir sem þessar. Það getur verið áhugavert um-
hugsunarefni fyrir kjósendur hvort sjónarmiðið þeir aðhyll-
ast.
Sýnist sitt hverjum um fjölskyldugreiðslur til foreldra í Reykjavík
Aukið frelsi eða ósam-
ræmi við skólastefnu?
EITT af stefnumálum Sjálf-
stæðisflokksins fyrir borgar-
stjórnarkosningarnar á laug-
ardag er 25.000 króna mánaðar-
greiðsla til foreldra barna sex
mánaða til fimm ára, svokölluð fjöl-
skyldugreiðsla. Upphæðin samsvar-
ar þeirri sem borgin niðurgreiðir
fvi'ir hvert leikskólapláss á mánuði
og geta foreldrar með þessu móti
sjálfir valið tilhögun á umönnun
barna sinna; leikskóla, dagmóður,
eða þá að annast börn sín sjálfir
heima, samkvæmt hugmyndum
flokksins.
Sendi foreldrar barn sitt eða börn
á leikskóla rennur greiðslan beint
þangað og þeir foreldrar sem nýta
sér hálfsdagspláss fá hálfa fjöl-
skyldugreiðslu, svo dæmi sé tekið.
Með því að sinna börnum sínum
heima sjálfir spara foreldrar
leikskólagjald, um 18.000 krónur
fyrir eitt barn, og hjá fjölskyldu með
þrjú börn geta greiðslur og sparnað-
ur vegna þessarar tilhögunar numið
um 90 þúsund krónum á mánuði,
samkvæmt útreikningum, sé
sparnaður vegna 7.000 króna gjalds
fyrir heilsdagsskóla reiknaður með.
Sigrún Magnúsdóttir, borgarfull-
trúi R-listans og formaður fræðsl-
uráðs Reykjavíkurborgar, segir hug-
myndir sjálfstæðismanna um fjöl-
skyldugreiðslur ekki nýjar af nál-
inni. „Eg fylgdist með því hversu illa
framkvæmd fyrri hugmynda þeirra
um slíkar greiðslur gekk á þar-
síðasta kjörtímabili. Greiðslunum
var komið á undir lok kjörtímabils-
ins, 1993-1994, og varð upphæðin að
endingu 6.000 krónur. Miklar um-
ræður spunnust um það að greiðslan
myndi ekki koma foreldrum til góða
því stór hluti upphæðarinnar rynni í
ríkiskassann vegna þess að litið væri
á greiðslumar sem laun. Eg ímynda
mér að hið sama geti verið upp á
teningnum nú,“ segir hún.
Sigrún nefnir í öðra lagi að litið sé
á leikskólann sem fyrsta skólastigið í
skólastefnu menntamálaráðuneytis-
ins og hjá Reykjavíkurborg. „Við
teljum að frekari tenging leik- og
grunnskóla leiði til markvissara
náms strax í yngstu bekkjunum, sem
ef til vill geti leitt til styttri
skólagöngu. Þessar hugmyndir era á
skjön við þá stefnu og því hef ég ekki
verið hlynnt þeim,“ segir hún.
Þá segir hún að það eigi að vera
sameiginlegt markmið að berjast
fyrir eins árs fæðingarorlofi. „Mikil-
vægt er að foreldrar geti verið hjá
börnum sínum fyrsta árið og því tel
ég happadrýgra að fæðingarorlof sé
lengt og að síðan taki við þjónusta
sveitarfélagsins. Við tókum þá
ákvörðun að greiða niður gjöld til
dagmæðra enda töldum við það geta
verið betra í sumum tilfellum, að
barn gæti verið hjá dag-
móður, en að það væri
vistað ungt á stofnun. Það
var pólitísk stefna okkar
og ég er algerlega sam-
mála henni,“ segir Sigi'ún
Magnúsdóttir.
Hlynnt valfrelsi
Ásdís Halla Bragadóttir, aðstoð-
armaður menntamálaráðherra og
formaður Sambands ungra sjálf-
stæðismanna, leggur áherslu á val-
frelsi foreldra í umræðunni um fjöl-
skyldugreiðslur. „Eg er mjög hlynnt
vali og er því ánægð með þessar
hugmyndir. Foreldram er gefinn
kostur á að gera upp hug sinn og
mér finnst að eigi að hvetja bæði
kynin til þess að velta þeim mögu-
leika fyrir sér að vera heima. Eins
og staðan er í dag era fleiri konur
heima hjá börnum sínum en karlar
og ég vona að á því verði breyting í
náinni framtíð og að foreldrar gefi
Eru hugmyndir sjálfstæðismanna um
greiðslur til foreldra spurning um valfrelsi
eða á skjön við samtengingu skólastiga? Eru
þær kannski skref afturábak á tímum jafn-
réttis eða jafnvel andfélagslegar? Helga
Kristín Einarsdóttir fékk margvísleg
viðbrögð við hugmyndinni um 25.000 króna
mánaðargreiðslu til foreldra sem ekki þiggja
pláss á dagvistarstofnunum borgarinnar.
Morgunblaðið/Golli
SJÁLFSTÆÐISMENN í Reykjavfk vilja borga foreldrum fyrir að vera
heima með börnum sinum. Andlitsleikfimi á Brákaborg.
„Happadrýgra
að lengja
fæðingarorlof“
sér meiri tíma til þess að vera hjá
börnum sínum;“ segir hún.
Ásdís Halla telur ekki eðlilegt að
borgaryfirvöld styðji einungis þá
sem velja sér dagvistun og eigi þess
í stað að styrkja allar barnafjöl-
skyldur. Þá telur hún það viðhorf að
greiðslurnar muni frekar ýta konum
inn á heimilin „svolítið gamaldags".
„Vinnumarkaðurinn er að breyt-
ast og mun taka enn frekari breyt-
ingum á næstu árum. Vinnutími er
að verða sveigjanlegri og nú bjóðast
annars konar atvinnutækifæri, til
dæmis með fjarvinnslu. Við sjáum
það til dæmis í Bandaríkjunum að
auglýst er eftir fólki í alls kyns störf
þar sem tekið er fram að hægt sé að
sinna starfinu að heiman. Þetta segir
okkur að foreldrar muni geta sinnt
störfum sínum meira heiman frá sér
og á þeim tíma sem þeim hentar.
Fjölskyldugreiðslumar era meira í
takt við þennan veraleika og breyt-
________ ingar á samfélaginu.
Launamunur kynjanna fer
að vísu ekki minnkandi og
er meira að segja að aukast
________ á stærstu vinnustöðum
Reykjavíkurborgar. Við
útrýmum honum hins vegar ekki
með því að styrkja ekki barnafjöl-
skyldur _sem ákveða að hafa bömin
heima. Olíkum börnum henta mis-
munandi úrræði og með þessum
greiðslum er foreldrum gert jafn
hátt undir höfði,“ segir Ásdís Halla
Bragadóttir.
Norskar kvennahreyfíngar
á móti fjölskyldugreiðslum
Elsa Þorkelsdóttir, framkvæmda-
stjóri Jafnréttisráðs, segir að í Nor-
egi óttist margir að fjölskyldu-
greiðslur verði til þess að konur
hverfi frekar af vinnumarkaði. „Fjöl-
skyldugreiðslur vora á stefnuskrá
Kristilega þjóðarflokksins í síðustu
kosningum og segja sumir að flokk-
urinn hafi sigrað vegna þeirra hug-
mynda. Kvennahreyfingar hafa hins
vegar gagnrýnt greiðslurnar harð-
lega og hafa jafnvel gengið svo langt
að segja að þarna sé um að ræða
stefnubreytingu í jafnréttismálum,“
segir hún.
Elsa segir fjölskyldugreiðslur
hafa komið til umræðu hjá norrænu
jafnréttisnefndinni á fundi sem hún
sótti í liðnum mánuði og nefnir að
slíkt fyiirkomulag hafi tíðkast lengi í
Finnlandi með góðum árangri. „Þar
eiga foreldrar rétt á því að vera í
umönnunarorlofi þar til bam er
orðið þriggja ára gamalt en án
greiðslna eftir fyrsta árið. Foreldrar
geta hins vegar leitað til síns sveit-
arfélags og ef dagvistarpláss er ekki
nýtt eða að sveitarfélag getur ekki
séð foreldrum fyrir slíku plássi eiga
þeir rétt á tiltekinni greiðslu. Síðan
er þeim í sjálfsvald sett hvort þeir
nýta sér þjónustu dagmóður, heimil-
ishjálpar eða era heima. _________
Eftir því sem ég best veit
hefur þetta kerfi nýst
ágætlega og ekki orðið til
þess að ýta konum af _____________
vinnumarkaði. Ég tel of
mikla alhæfingu að konur hverfi
heim. Þær era sterkari á svellinu á
vinnumarkaðinum en svo,“ segir
hún.
Elsa leggur áherslu á að sam-
kvæmt finnska kerfinu eigi foreldri
rétt á að snúa aftur til sama starfs
að þremur áram liðnum. „Mér finnst
tillagan hér allrar athygli verð í
sjálfu sér. Hins vegar finnst mér
mjög mikilvægt að skapa heildstætt
kerfi fyrir foreldra barna fram að
þriggja ára aldri, þannig að þeir eigi
kost á þvi að hverfa tímabundið af
vinnustað eða að skerða vikulegt
vinnuhlutfall sitt, sem hægt er á öll-
um hinum Norðurlöndunum. Hugs-
unin á ekki að vera sú að viðkomandi
fái greitt tilbaka fyrir þjónustu sem
„Aðalhugmynd
in er sú að
jafna aðstöðu1
sem hann nýtir sér ekki,“ segir Elsa
Þorkelsdóttir.
Lenging fæðingarorlofs
vakti ekki sömu viðbrögð
Guðrún Pétursdóttir, níundi mað-
ur á lista Sjálfstæðisflokksins fyrir
komandi borgarstj órnarkosningar,
segir að fjölskyldugreiðslunum sé
ekki beint frekar að konum en körl-
um. „Hvort foreldrið sem er getur
nýtt sér þennan möguleika, eða þau
bæði vilji þau skipta vinnudeginum á
milli sín. Greiðsluna má líka nýta í
aðra vistun, til dæmis hjá dagmóður
eða nánum ættingja. Aðalhugmynd-
in er sú að jafna aðstöðu þeirra sem
nýta leikskólana og hinna sem velja
önnur úrræði," segir hún.
Guðrún segir reynsluna sýna að
sífellt fleiri foreldrar þiggi átta tíma
vistun á dagvistarstofnun. „Þeir sem
þurfa átta tíma vistun ganga fyrir og
eins og R-listinn setur dæmið upp er
líklegt að þörfin á nýbyggingum
leikskóla verði mikil og muni jafnvel
kosta 3-4 milljarða króna. Urræði
okkar minnka mjög þörfina á slíku
þar sem pláss losnar í hvert skipti
sem foreldri ákveður að nýta sér
fjölskyldugreiðslur. Þessar hug-
myndir era ódýrari en sú lausn að að
byggja og greiða kostnað við dag-
vistun niður um 30.000 krónur á
barn,“ segir hún.
Fjölskyldugreiðslur sjálfstæðis-
manna námu 6.000 krónum á sínum
tíma og segir Guðrán að sér hafi sem
móður ungra barna þótt þær móðg-
un þá vegna þes hversu lág upp-
hæðin var. „Samt þáðu 500 fjölskyld-
ur þetta úrræði. R-listinn afnam
þessar greiðslur og hefur engin
úrræði fyrir börn sex mánaða til eins
árs. Fæðingarorlofinu lýkur þegar
barn er sex mánaða og eftir það tek-
ur ekkert við,“ segir hún.
Loks bendir Guðrún á að ekki hafi
verið talað um það að lenging
fæðingarorlofs úr þremur mánuðum
í sex yrði til þess að konur færa
heim. „Mikið er rætt að feður eigi að
fá að vera heima hjá bömum sínum
og þessar greiðslur gera þeim hrein-
lega kleift að velja,“ segir Guðrán
Pétursdóttir.
List illa
á hugmyndina
Ara Skúlasyni hagfræðingi hjá
Alþýðusambandi Islands „líst illa“
hugmyndir um fjölskyldugreiðslur.
„Greiðslur sem þessar era þess í og
með valdandi að konan velur að vera
heima. Þar með era þær andstæðar
hugmyndum um mínum jafnrétti og
það er mei'gurinn málsins. I flestöll-
um tilvikum er það konan sem tekur
á sig þá skyldu að vera heima,“ segir
hann.
Ari segir vel hugsanlegt að vinnu-
_________ markaðurinn muni taka
miklum breytingum á
næstunni en vill miða við
áratugi í því sambandi.
_________ Hann bendir líka á að hið
opinbera eigi að veita til-
tekna grannþjónustu og fjármagna
með sköttum af einhverju tagi.
„Þessi grannþjónusta, sem er skil-
greiningaratriði, á að fara til fólks
eftir þörfum og það á að geta gengið
að henni sem vísri. Dagvistun á
heima í skilgreiningum á slíkri
grunnþjónustu þannig að ætla að
borga einstaklingi fyrir að taka
þessa þjónustu að sér er stórt og
hættulegt skref. Ég gæti þá alveg
eins farið fram á, finnist mér skólinn
í hverfínu lélegur, að fá að kenna
mínum börnum heima sjálfur og fá
árlegan kostnað af skólavist greidd-
an í staðinn. Ef ég á að setja einn
stimpil á þessar hugmyndir myndi
ég segja að þær væru andfélagsleg-
ar,“ segir Ari Skúlason að lokum.
ÞRIÐJUDAGUR 19. MAÍ 1998 37-
Reuters
SERBNESKIR námsmenn mótmæla ákvörðun menntamálaráðuneytis Serbíu um að þeir víki fyrir albönskum
nemendum í háskóla í Pristina í Kosovo.
Sagan frá Bosníu má
ekki endurtaka sig
KOSOVO-héraði í Serbíu hefur
verið púðurtunnu í fjöldamörg
ár. Ástandið er raunar orðið
svo slæmt að farið er að líkja Kosvo
við handsprengju sem búið er að taka
pinnann úr. Öllum brögðum er beitt til
að lægja öldurnar, þrýstingi, hótunum
og fortölum og nú hefur tekist að fá
serbnesk stjórnvöld og Kosovo-Al-
bani, sem krefjast sjálfstæðis, til að
setjast að samningaborðinu. Einn
þeirra sem fylgist náið með gangi
mála í lýðveldum gömlu Júgóslavíu er
Stuart Seldowitz, í'áðgjafi sérlegs full-
trúa Bandaríkjaforseta og bandaríska
utanríkisráðuneytisins í málefnum
ríkja fyn-um Júgóslavíu og fram-
kvæmd Dayton-friðarsamkomulaginu
í Bosníu. Seldowitz er staddm' hér-
lendis og hefur átt fundi með þing-
mönnum og í utanríkisráðuneyti, auk
þess sem hann mun halda ræðu á
fundi Samtaka um vestræna um sam-
vinnu og Varðbergs í Skála, hótel
Sögu í dag kl. 17.15.
„Það má í raun segja að nú sé Bosnía
eitt besta dæmið um velgengni og góð-
an árangur á Balkanskaga, nokkuð
sem fáir hefðu trúað,“ segir Seldowitz
en Kosovo hefur tekið við af Bosníu
sem ófriðarsvæði og athygli umheims-
ins beinist nú öll að þessu litla héraði,
sem um tvær milljónir manna byggja,
þai' af um 90% af albönskum uppruna.
Serbnesk stjórnvöld hafa barið sjálf-
stæðiskröfur þeirra niður með valdi,
sem hefur kostað yfir 100 manns lífið
sl. tvo mánuði.
Óttast að ófriður breiðist út
Tengslahópurinn og þá ekki síst
fulltrúar Bandaríkjastjórnar hafa
brugðist við hart vegna ástandsins í
Kosovo og krafist þess að fulltrúar
serbneskra stjórnvalda og Kosovo-Al-
bana setjist að samningaborði, til að
takast megi að koma í veg fyrir að
sagan frá Bosníu endurtaki sig og
borgarastyrjöld brjótist út. ________
Sl. fóstudag áttu fulltrúar
aðskilnaðarsinna í Kosovo
fund með Slobodan Milos-
evic, forseta Júgóslavíu,
sambandsríkis Serba og
Svartfellinga, og féllust þeir á að eiga
vikulegar viðræður.
Seldowitz segir þetta fyrsta skrefið
af mjög mörgum, eigi að takast að
koma í veg fyrir að upp úr sjóði í
Kosovo. En bandarísk stjórnvöld hafa
engu að síður miklar áhyggjur af
ástandinu. „Þá er fyrst að nefna hætt-
una á því að óstöðugleikinn berist til
Alabaníu. Stjórnvöld þar hafa tekið
ábyrga afstöðu, lýst því yfir að þau
styðji ekki kröfur Kosovo-Albana um
sjálfstæði. En því fer fjarri að ástand
mála sé tryggt í Albaníu, skammt er
síðan allt logaði þar í ófriði, þótt nú sé
ástandið með kyrrum kjörum, og ljóst
að margir Albanir hafa samúð með
löndum sínum í Kosovo.
I öðru lagi höfum við áhyggjur af
fyi'rum júgóslavneska lýðveldinu
Stuart Seldowitz, einn helstu sérfræðinga
bandaríska utanríkisráðuneytisins í mál-
efnum gömlu Júgóslavíu, fylgist grannt
með þróun mála 1 Kosovo. Hann gerði
Urði Gunnarsdóttur grein fyrir afstöðu
Bandaríkjastjórnar varðandi Kosovo,
svo og Bosníu þar sem mikil breyting
hefur orðið á til hins betra.
Morgunblaðið/Kristinn
STUART Seldowitz segir kröfur Kosovo-Albana um sjálfstæði óraunhæf-
ar eins og málin standa nú og að Tengslahópurinn styðji þær ekki.
„Milosevic
nýtir sér
ástandið"
Makedóníu en þar er einnig töluvert
stór hópur Albana búsettm'. Hættan
er sú að óróinn og átökin í Kosovo nái
þangað og að Albanir þar krefjist
aðskilnaðar frá ríkinu.
I þriðja lagi höfum við áhyggjur af
því hvaða áhrif þetta kann að hafa á
Bosníu. Þar hefur mikil uppbygging
________ orðið og ástandið batnar sí-
fellt. Hins vegar geta átök í
Kosovo haft áhrif á
þjóðernissinna í serbneska
lýðveldinu í Bosníu og gert
yfírvöldum þar erfítt fyrir
að framfylgja Dayton-friðarsamkomu-
laginu. „Milosevic hefur reynt að færa
sér ástandið í Kosovo í nyt með því að
þrýsta á leiðtoga Bosníu-Serba Þeir
hafa enn sem komið er staðist þann
þrýsting."
Milosevic ýtir undir
þjóðerniskennd
En hvað með Serbíu? Efna-
hagsástandið þar er skelfílegt og staða
Milosevic hefur veikst mjög eftir að
friður komst á í Bosníu. Er ekki hætta
á því að átök í einu héraði landsins
hafí áhrif annars staðar?
„Við höfum ekki séð merki þess.
Milosevic hefur raunar nýtt sér
ástandið einkai' vel með því að ýta enn
einu sinni undir þjóðerniskennd
Serba. Kosovo er einn helgasti blettur
í gjörvallri sögu Serbíu. En veik staða
Milosevic kann að vera ein ástæða
þess að hann ákvað að brjóta sjálf-
stæðisþreifingar Albana í Kosovo á
bak aftur með því að höfða til þjóðern-
iskenndar landa sinna. Við höfum ekki
miklar áhyggjur af því að átök breiðist
út í Serbíu. Hins vegar vekja mann-
réttindabrot Serba í Kosovo _________
ugg og ótta um að þau muni
færast í aukana.“
Nýlegar fréttir um að
Milosevic hygðist leyfa
milligöngu Felipe Gonzales,
fyrrverandi forsætisráðherra Spánar,
í Kosovo-deilunni, stóðust ekki. Er
þetta til marks um að vestrænum
þjóðum hafi enn ekki tekist að átta sig
til fullnustu á Milosevic og því við hvað
er að eiga í Serbíu?
„Milosevic er þaulsætnari í
valdastóli en menn áttu von á. Hann
er harður samningamaður og reynir
að kljúfa samstöðu andstæðinganna.
Sl. tvo mánuði höfum við reynt að gera
honum ljóst að hann eigi um tvo kosti
að velja. Annars vegar að neita
viðræðum og kalla yfir sér harðar
refsiaðgerðir og efnahagsþvinganir.
Fallist hann hins vegar á viðræður
getur hann gert sér vonir um að
Serbai’ verði smátt og smátt þáttak-
endui- í alþjóðasamstarfi að nýju, svo
sem Öryggis- og samvinnustofnun
Evrópu. Hann verður að velja sér
leið.“
Sérfræðingar í málefnum
Balkanskaga hafa varað við hættunni
á því að upp úr syði í Kosovo um ára-
bil. Hefur þróun mála síðustu vikur og
mánuði verið eins og þú áttir von á?
„Ætli það sé ekki réttara að nota
orðið óttast. Leiðtogum beggja er í
lófa lagið að sjá til þess að allt fari á
versta veg. Það eina sem þjóðir heims
geta gert er að gera þeim ljóst hvaða
afleiðingar það geti haft í för með sér,
annars vegar að fara að tilmælum
okkar, eða hunsa þau og ýta undir
ófriðinn.
Þetta á við Milosevic eins og ég hef
áður nefnt, og Kosovo-Albani, sem
verða að setja sér raunhæfari mark-
mið, eigi einhver von að vera um frið.
Þeh' verða að gefa upp vonir um sjálf-
stæði því slíkt er með öllu óraunhæft
eins og staðan er. Tengslahópurinn ,
styður ekki sjálfstæðiskröfur Albana í
Kosovo en heldur ekki óbreytt ástand.
Það er ekki okkar að segja þjóðunum
fyrir verkum, þær verða að komast að
samkomulagi um hver staða Kosovo
verður."
Seldowitz segir Bandaríkjastjóm
ekki hafa útilokað neitt ef átökin í
Kosovo harðni, þar á meðal að leggja
til að herlið Atlantshafsbandalagsins
(NATO) verði sent þangað. „Við von-
um að komist verði hjá því. Hins vegar
hefur verið rætt af alvöru um að senda
friðargæslulið NATO til Aibaníu og
fyrrum júgóslavneska lýðveldið
Makedóníu, til að tryggja stöðugleika
þar og draga úr hættunni á innrás
Serba, telji þeir aðskilnaðarsinna hafa
aðsetur þar.
Þá er spurning hvort framlengja
eigi umboð friðargæslusveita Samein-
uðu þjóðanna (SÞ) í fyrrum júgóslav-
neska lýðveldinu Makedóníu, sem
rennur að óbreyttu út 31. ágúst nk.,
eða breyta því. Undirbúningur að
hvoru tveggja er hafinn, og samþykki
öryggisráð SÞ að senda friðargæslu-
sveitir SÞ eða NATO, mun það ganga
hratt fyrir sig.“
Munum ekki
gleyma Bosníu
Er einhver hætta á því að Bosnía
gleymist, nú þegar allt virðist á réttri
leið þar, og að harðlínumenn grípi
tækifærið til að sundra þeirri sam-
stöðu sem hefur náðst?
„Hættan er vissulega fyrir hendi en
við höfum reynt að að koma í veg fyrir
að þetta gerist. Eftir að Robert Gelbard
og Richard Holbrooke, sendimenn
B and aríkj astj órn ar, höfðu náð sam-
komulagi um viðræður í Kosovo-deil-
unni í síðustu viku, héldu þeir til Bosníu
til viðræðna og til að minna múslima,
Ki-óata og Serba á að við hefðum ekki
gleymt vandamálunum þar og að við
fylgdumst með því að enginn reyndi að
notfæra sér ástandið."
Seldovitz segir þróunina undan-
farna í Bosníu vera jákvæða. T.d.
gangi samstarf forsætisráðherra
serbneska lýðveldisins og Sambands-
ríkis múslima og Króata ágætlega og
hafi skilað árangri. Þá hafi æ fleiri
stríðsglæpamenn gefið sig ft'am, þar
sem þeir virðist fai'nir að sætta sig við
tilvist stríðsglæpadómstóls Sameinuðu
þjóðanna og geri sér jafnvel vonir um
réttláta málsmeðferð. Nú þegar hafi
verið tekið á málum 40% þeh'ra og
takmai'kið sé að til allra náist.
Hvað Radovan Karadzic og Ratko
Mladic varði, sé greinilegt að þrýst-
ingurinn frá löndum þeirra hafi aukist
um að tekið verði á gríðarlegri spill-
ingu gömlu leiðtoganna. Hitnað hafi
undir Karadic og Mladic og því geri
---------- menn sér vonir um að hafa
megi hendur í hári þeirra.
Hvaða augum lítið þið
Balkanskagann í heild? Er
hætta á að upp úr sjóði
annars staðar, er einhver
von um frið á svæðinu?
„Það er vissulega óstöðugt, rétt er
það. En við gerum okkur vonir um að
Dayton-friðarsamkomulagið haldi og
að samkomulag náist í Kosovo.
Balkanskagi á sér langa sögu átaka og
ofbeldis og þar er mikill óstöðugleiki.
En fullyrðingar um að barist hafi ver-
ið á Balkanskaga sl. 500 ár standast
ekki, íbúai'nir þai' eru ekki frábrugðn-
ir öðrum Evrópubúum. Þeir eru fórn-
arlömb ákvarðana leiðtoga sinna, sem
hafa illu heilli tekið margar óheppileg-
ar ákvarðanir. En við erum ekki reiðu-
búnir að samþykkja það að ófriðar-
bálið á Balkanskaga haldi áfram að
loga, af því að Guð hafi skipað svo fyr-
ir. Framtíðin þar er eins og annars
staðai' komin undir þjóðunum og leið-
togum þeirra." 1
„Bandaríkja-
stjórn útilokar
ekkert“