Morgunblaðið - 19.05.1998, Qupperneq 44

44 ÞRIÐJUDAGUR 19. MAÍ 1998
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Er réttlætanlegt að nota
’ fenemal við veiðar á vargfug'li?
Davíð Árni
Gíslason Snæbjörnsson
VEGNA þeirrar um-
ræðu sem varð um
ákvörðun umhverfis-
ráðherra að veita tíma-
bundið leyfi til notkun-
ar fenemals við veiðar
á vargfugli viljum við
koma sjónarmiðum æð-
arbænda á framfæri
við almenning.
Æðarfuglinn er ein
'j' þeirra tegunda villtra
fugla við Island sem
hafa verið nytjaðar frá
upphafi byggðar í land-
inu. Aðrir villtir nytja-
fuglar, sem allir
þekkja, eru t.d. rjúpa,
gæs og svartfugl. Mun-
urinn á öðrum
nytjafuglum og æðarfugli er sá að
hinir fyrrnefndu eru skotnir eða
rændir eggjum sínum en æðarfugl-
inn lifir í friði við mennina, a.m.k.
æðarbændur, og undir vernd þeirra.
Slíkt sambýli manna og villtra dýra
er einsdæmi, og íslensku æðarvörpin
eiga sér ekki hliðstæðu í öðrum lönd-
um. Vörpin verða til vegna þess að
■fi þar finnur fuglinn frið og öryggi.
Þótt æðarfuglinn sé villtur eru æð-
arvörpin ræktuð upp og það tekur
kynslóðir að rækta upp myndarlegt
æðarvai'p. Þar sem refur, minkur og
flugvargur herjar myndast ekki æð-
arvarp og þar sem að æðarvörp eru
skilin eftir óvarin eyðileggjast þau
og hverfa á fáum árum.
Veiðar fyrr og nú
Ekki þarf að draga í efa að bænd-
ur hafa alla tíð gert það sem í þeirra
valdi stóð til að verja vörp sín fyrir
vargi. Refur hefur alltaf verið veidd-
ur og meðan landið allt var í byggð
hélst gott jafnvægi milli viðkomu og
veiða. Þetta jafnvægi hefur raskast
með búseturöskun síðustu áratugi og
við friðlýsingu stórra landsvæða eins
og á norðanverðum Vestfjörðum.
Þetta sjá þeir sem hafa áratuga
reynslu og þekkingu, líkt og margir
æðarbændur á þessum slóðum.
Skotveiðar hafa þekkst um aldir
og veiðar með eitri frá því einhvern
tímann á síðustu öld. Notað var
taugaeitrið stryknín - hættulegt efni
sem m.a. gegndi óhugnanlegu hlut-
verki í heimildaskáldsögu Thors Vil-
hjálmssonar, Grámosinn glóir.
Fenemal leysti þetta efni af hólmi á
sjöunda áratug þessarar aldar. Það
er vel þekkt læknislyf íyrir þá sem
eiga erfitt með svefn, en hefur vikið
fyrir nýrri og betri lyfjum hin síðari
ár. Það er þó enn notað í litlum mæli
við meðferð á fiogaveiki og í blöndu
með verkjastillandi efnum.
Fenemal er ekki eitur í sama mæli
og stryknín og mörg önnur efni sem
fólk hefur daglega undir höndum, en
umgangast ber það með gát og
fylgja ítrustu öryggiskröfum og
leiðbeiningum við notkun þess.
Hvers vegna geta svefnlyf
verið nauðsynleg?
„Þetta eru latir æðarbændur sem
eru að rústa ímynd æðaiTæktar á Is-
landi, það er ekkert annað sem það
er. Gjörsamlega menn sem nenna
ekki að huga að varpinu sínu.“ Þetta
sagði Magnús Magnússon kvik-
myndatökumaður i fréttum Sjón-
varpsins 2. maí sl. þegar notkun
fenemals var til umræðu. Vonandi
Að rækta upp æðar-
varp, segja Davíð
Gíslason og Arni Snæ-
björnsson, er líkt og að
rækta garðinn sinn.
eru þeir fordómar í garð bænda, sem
koma fram í þessum orðum, ekki al-
mennir.
Höfundar þessarar greinar eru
báðir aldir upp við æðarvörp þar
sem aðstæður voru að vísu mjög
ólíkar. I öðru vai’pinu (á Mýrum í
Dýrafirði) og nágrannavarpi voru
skotnar 10 tófur sl. vor. A báðum
býlunum þurftu bændurnir að vaka
yfir vörpunum nánast hverja nótt í
einn og hálfan mánuð. Eiga þeir að
taka ummæli Magnúsar Magnússon-
ar til sín? Svipaðar aðstæður eru í
mörgum öðrum vörpum á landi. Allt
öðru máli gegnir um vörp í eyjum.
Ref og mink virðist hafa fjölgað
verulega undanfarin ár og útheimtir
það miklu meiri vinnu við vörslu
varpanna. Líklega hefur víða dregið
úr ásókn flugvargs í vörpum, m.a.
vegna stórbættrar sorphirðu og
snyrtilegri umgengni við fiskvinnslu-
stöðvar hin síðari ár. Svartbak og
máv er yfirleitt auðvelt að skjóta og
því hægt að verjast honum þótt það
kosti oft mikinn tíma og fyrirhöfn.
Öðru máli gegnir um hrafninn.
Hrafninn er öðrum fuglum vitrari og
hann sýnir oft ótrúleg klókindi við að
tæla æðarkollurnar af hreiðrunum tU
að ræna frá þeim eggjum. Oft hafa
hrafnarnir samvinnu tveir og þrír og
er þá eftirleikurinn auðveldur.
Hrafninn gerir mestan skaða í
varpinu þegar hann kemur í fótspor
tófunnar. Tófan rekur kollurnar af
hreiðrunum og hrafninn fylgir í
kjölfarið og hirðir eggin. I varpinu á
Mýrum hafa fundist 150 upprifning-
ar á einni nóttu eftir samvinnu tóf-
unnar og hrafnsins. Ekki er talið að
fuglinn verpi aftur þegai' hreiðrin
rifast upp. Miðað við verð á dún í dag
var tjónið því yfir 150 þús. kr. á þess-
ari einu nóttu. Nær ómögulegt er að
komast í skotfæri við hrafninn og í
stóru varpi er tilgangslaust að reyna
að fæla hann burtu. Eina raunhæfa
leiðin er að nota fenemal. Það hefur
gagnast vel en þó verður að aflífa
fuglinn eftir að hann er sofnaður
nema því kaldara sé í veðri. Yfirleitt
sofnar hann nálægt þeim stað þar
sem fenemalið er borið út í eggjum.
Notkun fenemals hefur verið
gagnrýnt fyrir slysahættu. í því sam-
bandi er einkum minnst á erni og
hunda. Við erum sammála því að
gæta ber ítrustu varkárni varðandi
örninn. Við vitum ekki um neitt dæmi
þess að öm hafi drepist af fenemal.
Fenemal á aðeins að nota í friðlýstum
æðarvörpum og þar eiga hundai' ekki
að vera. Auk þess eiga þeir ekki að
vera umhirðulausir nálægt æðar-
vörpum. Við eðlilega aðgát vörslu-
manna sinna ætti þeim því ekki að
stafa nein hætta af fenemal.
Lokaorð
Að rækta upp æðarvarp er líkt og
að rækta garðinn sinn. Arangurinn
fer eftir eljunni og sálinni sem lagt
er í verkið. Aðstæður eru líka mis-
jafnar og sums staðar er hægt að
rækta upp stór vörp þótt önnur verði
alltaf smærri.
Æðarvörpin eiga víða mikinn þátt
í því að viðhalda byggð og á öðrum
stöðum er húsakosti jarða haldið við
og þær setnar á sumrin í þeim til-
gangi einum að hirða um varpið.
Tekjur af dún eru ekki lítils virði og
árið 1997 var fluttur út dúnn fyrir
172 milljónir króna.
Æðarbændum er það ekkert
ánægjuefni að þurfa að veiða ref og
vargfugl - dýr sem eiga sinn fulla
þegnrétt í landinu. Notkun fenemals
er neyðarúrræði þegar aðrar aðferðir
til veiða reynast vonlausar. Notkun
fenemals er ekki ómannúðleg aðferð
til veiða, því að henni fylgir ekki
hætta á að fuglar særist og séu lengi
að drepast eins og alltaf getur hent
við skotveiðar. Ymiss konar önnur
varasöm efni eru leyfð, eins og rottu-
eitur, skordýraeitur og illgresiseyðar
sem í sjálfu sér eru miklu hættulegri
umhverfi manna þegar haft er í huga
hversu mildð er notað af þeim, og að
þau eru oft notuð án nokkurs eftirlits.
Davíð er læknir og formaður
Æðarræktarfélags Islands.
Ámi er hlunnindaráðunautur hjá
Búnaðarsamtökum íslands.
VORÚTSALAN
stendur sem hæst!
BOLIR, PEYSUR, BUXUR,
ÍÞRÓTTASKÓR,
SUNDFATNAÐUR,
JAKKAR, GALLAR,
REGNFÖT, TJÖLD,
VEIÐIVÖRUR 0G
GRILLVÖRUR.

040
\s\á^u
\rf“"
A
Iþróttaskór, götuskór og gönguskór frá kr. 900,-
Stuttbuxur / Sundbuxur barna frá kr. 500,-
Bolir og peysur
Sundbolir
Sundskýlur
Jakkar
íþróttagallar
Abu spúnar
Stöng og hjól
Stangir
Inniskór
l^ýtt kortatímabil
Tvöfaldir frípunktar!
frá kr. 500,-
frá kr. 1.900,-
frá kr. 900,-
frá kr. 5.900,-
frá kr. 1.900,-
frá kr. 290,-
kr. 3.900,-
frá kr. 990,-
frá kr. 990,-
Gerið góð kaup!
ÚTILÍF
GLÆSIBÆ. S: 581 2922
Hættir Reykjavíkur-
borg sjúkrahúsrekstri?
UNDANFARIN ár
hefur verið tekist á um
þá mikilvægu spum-
ingu hvort á höfuð-
borgarsvæðinu eigi að
starfa tvö sjálfstæð
sjúkrahús sem geta
boðið upp á faglegan
og rekstrarlegan sam-
anburð eða sameina
þau í eitt risafyrirtæki
sem einoka myndi sér-
hæfða læknisþjónustu í
landinu. Nýlegar tillög-
ur Félags íslenskra
hjúkrunarfræðinga um
par-sjúkrahús undir
einni yfirstjórn er í
rauninni aðeins eitt af-
brigði af sameiningu. Fullyrðing
FIH um að flytja beri rekstur
Sjúkrahúss Reykjavíkur (SHR) frá
Reykjavíkurborg til ríkisins hlýtur
að byggjast á þeirri forsendu að
honum yrði betur stjórnað af rík-
inu. Skýrslur VSO og Ríkisendur-
skoðunar benda þó til þess að
rekstur SHR sé hagkvæmari en
Ríkisspítala (RSP). Rekstrarávinn-
ingur í skjóli einokunar og miðstýr-
ingar væri auk þess í algerri and-
stöðu við öll markaðslögmál.
Það er athyglisvert
að borgarstjórinn í
Reykjavík sem fyrir
nokkram mánuðum
var málsvari SHR í
fj árhagserfiðleikum
hans hefur nú tekið
undir þessar hug-
myndir og látið að því
liggja fyrir hönd R-
listans að borgin vilji
draga sig út úr sjúkra-
húsrekstri. Þetta eru
nokkur pólitísk tíðindi
sem þó hefur farið lítið
fyrir. Nú er það svo að
SHR, sem nýlega varð
til með samningi um
sameiningu Landa-
kotsspítala og Borgarspítala og
Reykjavíkurborg er aðili að, gegnir
mikilvægu hlutverki á mörgum
sviðum þjónustu við borgarbúa.
Slysa- og bráðamóttaka SHR er
eina bráðamóttakan sem er öllum
opin alla daga ársins og tengist
bráðadeildum spítalans. Oldrunar-
og hjúkranardeildir SHR era kjöl-
festan í sérhæfðri þjónustu Reykja-
víkurborgar við aldraða. SHR veit-
ir geðsjúkum viðamikla þjónustu og
svo mætti lengi telja. Víst er að
Með afsali Sjúkrahúss
Reykjavíkur, segir
Steinn Jónsson, yrði
Reykjavíkurborg
áhrifalaus um sjúkra-
húsrekstur í borginni.
Reykjavíkurborg hefur með rekstri
spítala í gegnum árin tryggt hags-
muni borgarbúa í þessum mikil-
vægu málum enda var Borgar-
spítalinn reistur í þeim tilgangi.
Með afsali Sjúkrahúss Reykjavíkur
yrði Reykjavíkurborg áhrifalaus
um sjúkrahúsrekstur í borginni og
ofangreinda þjónustuþætti.
Ekkert virðist ætla að verða úr
þeirri vönduðu umræðu um þetta
mál sem lofað var eftir að skýrsla
VSÓ kom út og fulltrúar Reykja-
víkurborgar, SHR og reyndar RSP
börðust einhuga fyrir. Svo virðist
sem ráðamenn ætli að gefast upp á
því að ná niðurstöðu um framtíðar-
skipan sjúkrahúsmála sem sátt get-
ur skapast um og velja „patent-
lausn“ sem enginn veit hvert leiðir.
Það er athyglisvert að málið virðist
ekki einu sinni vera til umræðu fyr-
ir borgarstjórnarkosningar. Skyldu
íbúar höfuðborgarinnar fljótlega
þurfa að sækja sérhæfða þjónustu
út á land eins og heilbrigðis-
ráðherra hefur stungið upp á til að
nýta betur sjúkrahúsin í dreifbýl-
inu. Ef þessi áform ganga eftir
gætu Reykvíkingar og aðrir íbúar
höfuðborgarsvæðisins vaknað upp
við vondan draum og verið áhrifa-
laus um framhaldið.
Höfundur er forstöðulæknir Sjúkra■
húss Reykjavíkur.
Steinn
Jónsson