Morgunblaðið - 20.09.1998, Side 26

Morgunblaðið - 20.09.1998, Side 26
26 SUNNUDAGUR 20. SEPTEMBER 1998 MORGUNBLAÐIÐ SATT VIÐ AÐVERA SKILIN EFTIR Aðalheiður Eyjólfsdóttir. Morgunblaðið/Árni Sæberg ✓ / Arið 1910 fóru fjölmargir Islendingar til Vesturheims, rétt eins ................. .......7----------------------------------- og næstu áratugi á undan. I þeirra hópi var fjölskylda Aðalheiðar Eyjólfsdóttur sem sagði Guðrúnu Guðlaugsdóttur frá örlögum sínum og fjölskyldu sinnar, en vegna erfíðra aðstæðna var hún ein fjögurra barna skilin eftir þegar fjölskyldan fór út. Fimmta barnið fæddist á skipsfjöl á leið vestur um haf. / júnímánuði árið 1910 var búið að búa um tæplega ársgamla stúlku í heylaup og í honum átti hún að fara með foreldr- um sínum og þremur bræðrum áleiðis til Ameríku - fyrirheitna landsins. Af þessu ferðalagi Aðal- heiðar Eyjólfsdóttur varð ekki. Faðir hennar Eyjólfur Eyjólfsson hafði þegar þetta var selt jörð sína Þóroddsstaði í Grímsnesi og pantað ferð fyrir fjölskylduna með vestur- faraskipinu Botníu. „Þá komu Vigdís Magnúsdóttir móðursystir mín og maður hennar Þorvarður Jónsson til að kveðja. Mamma mín, Guðrún Magnúsdótt- ir, var ófrísk að sínu fimmta barni, komin alveg á steypirinn og systir hennar vorkenndi henni aðstæður hennar og bauð henni að taka eitt barnið. Hún vildi fá Magnús bróður sem var heldur eldri, fæddur 1907, en það varð úr að ég var tekin upp úr laupnum og fengin þeim Vigdísi og Þorvarði í fóstur um tíma. Eg átti að fara á eftir fjölskyldu minni þegar góð ferð gæfíst," segir Aðal- heiður. Hún fæddist á Þórodds- stöðum 27. júlí 1909. Meðan hún enn var hvitvoðungur kom föður- bróðir hennar sem Ágúst hét frá Kanada. Þar hafði hann dvalið um tíma en kom nú til Islands, sendur af stjómvöldum ytra, til þess að freista þess að fá fleira fólk til þess að flytja til Kananda og setjast þar að. Ágúst lofaði gulli og grænum skógum og fékk bróður sinn Eyjólf til að flytja út. „Faðir minn og bræður hans voru fæddir og upp- aldir á Laugarvatni en systir þeirra Ingunn tók síðar við búsfor- ráðum þar ásamt manni sínum Böðvari Magnússyni, sem var móð- urbróðir Aðalheiðar. „Það vantaði fólk til að vinna, svo sem til að höggva skógana í Ameriku, það voru svo miklir skógar í Ameríku," segir Aðalheiður. Ágúst giftist systurdóttur sinni og þau fóru út ásamt foreldrum Aðalheiðar og Bjarna bróður þeirra Eyjólfs og Ágústs, sem einnig hafði verið í Ameríku áður. „Pabbi vildi endilega fara með bræðrum sínum vestur um haf, mamma vildi það síður. Pabbi var að enda við að byggja hús á Þór- oddsstöðum þegar hann tók þessa ákvörðun Ég fæddist í því húsi, það er nýlega búið að rífa það núna,“ segir Aðalheiður. Vigdís og Þor- varður höfðu misst þrjár ungar dætur þegar þau tóku Aðalheiði en átti fjögur börn á lífi, það yngsta átta ára. „Það er auðskilið hvers vegna mamma vildi heldur að ég yrði eftir en Magnús, hún var að því komin að ala bam og ég ekki árs- gömul, hún skildi mig eftir af hreinni neyð. Hún ól svo Botníu systur mína á leiðinni til Ameríku. Við Botnía vorum þrjá daga á sama árinu. Hún fékk þetta nafn af því hún fæddist á vesturfaraskipinu Botníu. Foreldrar mínir fóru með skipinu fyrst til Skotlands, þaðan til Halifax og svo með lest til austurstrandar- innar, áfangastaðurinn var í grennd við Winnipeg. Þótt þau kæmust á leiðarenda með nýfætt bamið, sem hver getur sagt sér sjálfur að hefur verið erfíð ferð, þá vora erfiðleik- amir ekki að baki og harmurinn á næsta leiti. Pabbi dó mánuði eftir að þau komu út. Þá stóð mamma eftir ekkja með strákana þrjá og ný- fædda dóttur. Það var ekki um ann- að að gera fyrir mömmu en gerast vinnukona hjá öðram. Tvö börnin gat hún haft hjá sér en hún varð að koma tveimur drengjannna fyrir hjá öðrum. Mér hefur verið sagt að pabbi hafí ekki þolað flugnabitin, sem era þarna voðaleg - hafí fengið eitran og dáið úr henni. Þau voru ekki búin að koma sér fyrir á eigin heimili þegar hann dó, heldur dvöldu í húsi með mörgum öðram innflytjendum. Mamma gerðist vinnukona hjá frænku sinni Mar- gréti frá Skálholti og manni hennar Arna Pálssyni. Hjá þeim var hún vinnukona hjá í átján ár, að mig minnir." Vegna andláts föður sín og erfíð- leika móðurinnar varð ekki af því að Aðalheiður væri send á eftir fjöl- skyldunni til Ameríku. Hún ólst upp hjá Vigdísi móðursystur sinni og Þorvarði manni hennar til sextán ára aldurs, þá fór hún að vinna fyrir sér í vist sem vinnukona. „Mér fannst ég óttalega einmana eftir að ég fór frá þeim. Þau urðu fyrir þungum hörmum. Börn þeirra dóu eitt af öðru úr berklum. Ég man ekki eftir þeim elstu, þau vora dáin fyrir fæðingu mína en tvö dóu þegar ég var á unglingsaldri. Ég fann stundum til þess að missir minn var mikill - ég hafði misst uppeldis- systkini mín og aldrei séð mín eigin systkini. Mér fannst ég stundum varla eiga neina fjölskyldu, bara lauslegar vinkonur. Þetta breyttist þegar ég fór sjálf að eiga börn,“ segir Aðalheiður. Hún átti þó ná- komnar frænkur - dætur Guðrúnar móðursystur sinnar - sem voru henni góðar og hjá einni þeirra, Guðríði, hóf Aðalheiður vinnukonu- störfin. „En þær vora ekki systur mínar eigi að síður,“ segir Aðalheið- ur. Pakkinn frá Ameríku Samband Aðalheiðar við fjöl- skyldu sína í Ameríku var að mestu bundið við bréfaskriftir milli henn- ar og Botníu systur hennar. „Mamma skrifaði mér ekki, hún skrifaði Vigdísi fósturmóður minni. Þegar ég fermdist fékk ég mjög fallegan hring frá móður minni. Þá hafði ég einu sinni áður fengið pakka frá Ameríku. Þegar ég var ellefu ára fékk ég sendan miða um að ég ætti pakka á pósthúsinu í Reykjavík. Ég var mjög spennt en varð að bíða í mánuð þar til mjólk- urpósturinn gat tekið pakkann með austur í Flóa. Ég vissi að í honum var kjólefni, mamma hafði skrifað fóstru minni það. Ég gerði mér glæstar vonir um kjólefnið, en mik- il urðu vonbrigði mín þegar mér barst loksins pakkinn. í honum var venjulegt sirsefni, ég hafði gert mér háar hugmyndir um að þetta væri mjög fínt efni t.d. silki - svo var það bara sirs. í pakkanum var líka skartgripaskrín, blátt og vatt- erað. Ég átti það lengi en að lokum brann það. Hringinn sem ég fékk í fermingargjöf átti ég líka nokkuð lengi en þá týndist hann. Ég sagði Botníu systur minni frá þessu í bréfi og hún sagði bræðrum okkar. Systkini mín slógu svo saman í fal- legan gullhring með stórum stein, áþekkan þeim sem mamma hafði gefið mér á sínum tíma, og gáfu mér þegar ég hitti þau í fyrsta sinni árið 1962. Hringinn frá þeim hef ég ekki tekið ofan síðan.“ Eftir að móðir Aðalheiðar hætti að vera vinnukona hjá Pálsson hjón- unum þá gerðist hún ráðskona hjá manni sem Árni Björnsson hét. „Mamma hafði ákveðið að koma hingað á alþingishátíðina 1930 en hún dó áður,“ segir Aðalheiður. „Hún fór að heimsækja Margréti Pálsson sem vildi gera vel við hana og lánaði henni hest, kerru og dreng til að fylgja henni heim. Hesturinn fældist við einu grjót- hrúguna á leiðinni og mamma kastaðist úr vagninum og dó. Þetta var árið 1928. Eg hitti móður mína aldrei eftir að hún fór til Ameríku frá mér tæplega ársgamalli og man því ekkert eftir henni. Eigi að síður gerði ég mér ýmsar hugmyndir um hana og þótti mjög vænt um hana. Ég hef hugsað mikið um hana og örlög hennar. Mamma vildi að ég kæmi út til þeirra. Tvisvar kom það til tals. Fyrst þegar ég var sextán ára og var í vist hjá Guðríði frænku. Þá kom kona frá Ameríku með peninga fyrir fargjaldi fyrir mig. Ég fór og talaði við konuna og sagði henni að ég vildi ekki fara. Ég gat ekki farið. Fósturforeldrar mínir vora nýlega búnir að missa Ingibjörgu dóttur sína, fallega og myndarlega stúlku, ég gat alls ekki farið frá þeim. Síðar talaði mamma um að mér yrðu sendir peningar f'yrir fargjaldi vest- ur um haf. Strákarnir vora þá allir uppkomnir og farnir að veiða á vatninu og Botnía systir var að læra hárgreiðslu. Mamma ætlaði að senda mér peninga fyrir fari þegar strákarnir væra búnir að veiða nægilega mikinn fisk og selja. Af því ferðalagi varð ekki vegna þess að hún dó. Mér féll vitanlega þungt að geta aldrei aðstæðnanna vegna hitt móður mína - en svona fór þetta. Gat ekki yfirgefið fósturforeldrana Þótt svo tækist til að ég yrði á þennan hátt viðskila við fjölskyldu mína þá fékk ég gott og kærleiks- ríkt uppeldi. Vigdís fósturmóðir mín var mér mikið góð. Hún var ákveðin kona og vel gefin. Ég kall- aði hana mömmu og Þorvarð kall- aði ég pabba. Hann var mér ekki síður góður. Þau bjuggu lengst af í Meðalholti í Flóa og þar ólst ég upp sem yngsta barn þeirra hjóna, þótt ég væri aldrei ættleidd. Þau urðu fyrir þungum hörmum eins og fyrr greindi. Ég var þrettán ára þegar Ingibjörg uppeldissystir mín dó úr berklum. Hún var eins og fyrr sagði sérlega falleg og mynd- arleg stúlka. Fráfall hennar tók mjög á okkur öll. Nokkru eftir að hún dó hættu fósturforeldrar mínir búskap. Þá fór ég sem fyrr greindi vinnukona til Guðríðar frænku minnar í Reykjavík. Um skólanám var ekki að ræða, til þess voru eng- in efni. Ég er sátt við þá ákvörðun mína að fara ekki til Ameríku sext- án ára gömul þegar mér bauðst að fara þangað. Mig langaði auðvitað að hitta móður mína og systkini, en mig langaði ekki að setjast þar að og hefði ábyggilega ekki haft ráð á að komast aftur heim til Islands í bráð. Ég gat heldur alls ekki yfir- gefíð fósturforeldra mína á þessum tíma, þegar tvö barna þeirra voru nýlega dáin. Þau höfðu þá misst fimm börn. Aðeins tveir synir af sjö börnum lifðu þau. í ellinni voru þau á mínum vegum að töluverðu leyti. Vigdís móðursystir mín og fósturmóðir var mjög sterk og dug- leg kona.“ Á átjánda ári fór Aðalheiður sem vinnukona til kaupmannshjónanna á Stokkseyi’i, þeirra Magnúsar Gunnarssonar og Ástríðar Eiríks- dóttur. „Þau voru mér ágæt en ég finn enn til í öxlunum eftir aUar skúringarnar í húsinu hjá þeim. Ég skúraði hvern dag frá efsta lofti og niður í kjallara nema jóladag og hvítasunnudag. Það var mikill þrifnaður á því heimili - það má nú segja. Það þurfti svo sem alls stað- ar mikið að vinna á þeim tíma. Ég fór t.d. á fætur klukkan þrjú á nóttunni til þess að þvo þvotta. Ég átti ekki oft frí. Húsmóðurinni þótti nokkuð mikið þegar farið var að hafa skemmtanir tvisvar í viku. Á laugardagskvöldum voru ung- mennafélagsfundir ef ekki voru böll og á miðvikudagskvöldum var hins vegar verið að kenna lancé. Ég sótti þessar skemmtanir. Árið 1930 trúlofaðist ég Stur- laugi Guðnasyni frá Sandgerði á Stokkseyri. Við fórum saman á Al- þingishátíðina og það er það skemmtilegasta sem fyrir mig hef- ur komið á ævinni. Það var svo gott veður og ég var ráðskona í tjaldi hjá sex körlum - einn þeirra var minn karl. Ég var alltaf að sjóða fúlegg handa Ásgeiri kaupmanni, sem var einn í hópnum, það var mikið hlegið af því. Þetta eru ógleymanlegir dagar - ég verð aldrei svo kölkuð að ég muni ekki eftir þeim. Við Sturlaugur fórum að búa árið 1931. Við keyptum lítið hús á Stokkseyri, sem brann svo nokkrum árum síðar. Það fór neisti úr strompinum í þurrt torf sem notað var til einangrunar. I bran- anum eyðilögðust öll gömlu bréfin frá Botníu systur og líka bláa, vatt- eraða skartgripaskrínið sem mamma sendi mér þegar ég var ell-

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.