Morgunblaðið - 14.10.1998, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
MIÐVIKUDAGUR 14. OKTÓBER 1998 3|ý
Skaðabótalögin frá
1993 og áhrif þeirra
á íslenzkan rétt
Nesjavallavirkjun
náma eða hvað?

SKAÐABÓTALÖG
nr. 50/1993 hafa hvað
eftir annað orðið tilefni
blaðaskrifa - síðast í
ritstjómargrein Mbl.
Gagnrýnin hefur lotið
að því, að þau hafi látið
hlut tjónþola eftir
liggja. Þeir, sem fyrir
líkamstjóni verða, fái
ekki skaða sinn bætt-
an. Á þessu sviði sem
svo mörgum öðrum
höfum við Islendingar
siglt í kjölfar Dana,
sem settu sér „lög um
skaðabótaábyrgð“ á ár-
inu 1984. íslenzku lög-
in eru þýðing á dönsku
lögunum. Aðeins nafninu var breytt,
því að íslenzku lögin nefnast
„skaðabótalög“. Það orkar tvímælis,
því að þau eru ekki heildarlög um
skaðabótarétt og ákvörðun skaða-
bóta.
Dönsku lögin 1984 um
skaðabótaábyrgð
Aðalmarkmið dönsku laganna
1984 var að tryggja, að þeim, sem
yrði fyrir líkamsmeiðslum eða
missti framfæranda, yrðu ti-yggðar
greiðslur, er bættu hið einstak-
Mikilvægt er, segir
Sigurður Gizurarson,
að dómstólar haldi
vöku sinni og forðist
bókstafstúlkun.
lingsbundna fjárhagslega tjón. Á
vettvangi skaðabótaréttar var ekki
áður þar í landi til að dreifa ákvæð-
um í settum lögum um ákvörðun
skaðabóta. í framkvæmd hafði
ákveðin peningafjárhæð með stoð í
dómvenju reiknazt hæfílegar bæt-
ur fyrir tiltekið stig örorku - þ.e.
missi getunnar til að afla vinnu-
tekna - án tillits til aldurs tjónþola
og atvinnutekna hans. Að því er
tók til vinnuslysa hafði þó verið til
að dreifa sérstökum bótareglum í
lögum um vinnutjónsvátryggingar.
Og samkvæmt þeim var bætt með
hliðsjón af aldri tjónþola og launum
og bætur oft - fram að gildistöku
skaðabótaábyrgðarlaga 1984 - tvö-
falt hærri en á sviði hins almenna
skaðabótaréttar. í öðrum löndum
Vestur-Evrópu voru yfirleitt
greiddar mun hærri bætur en í
Danmörku fram til 1984. Svo sem
til var ætlazt höfðu skaðabótaá-
byrgðarlögin í för með sér umtals-
verða hækkun skaðabóta á sviði
hins almenna skaðabótaréttar,
einkum bóta til þeirra, er fyrir
mjög alvarlegum meiðslum höfðu
orðið. Ávinningurinn var auðsær,
þ.e. meira og betra samræmi varð
milli bóta á sviði almenns skaða-
bótaréttar og bóta samkvæmt lög-
um um vinnutjónsvátryggingar.
Skaðabætur í Danmörku urðu í
meira samræmi við það, sem gerð-
ist almennt í Vestur-Evrópu, þ.m.t.
á öðrum Norðurlöndum.
íslenzku skaðabótalögin 1993
Réttarreglur hérlendis um
ákvörðun skaðabóta höfðu mótazt
fyrir dómiðkun fram að gildistöku
skaðabótalaga nr. 50/1993. íslenzk
dómvenja tók danskri að því leyti
fram, að útreikningur tjóns tók mið
af aldri tjónþola, þ.á m. líklegri
ævilengd og því að tjónþoli færi á
mis við atvinnutekjur, sem hann
ella mundi líklega hafa haft í fram-
tíð, í sama hlutfalli og varanleg
meiðsl hans töldust samkvæmt
mati. Samkvæmt skaðabótalögun-
um 1993 skyldi svo vera áfram.
Ábyrgðaraðili skal greiða bætur
fyrir atvinnutjón, sjúkrakostnað og
annað fjártjón, sem af
því hlýzt, og enn frem-
ur miska, þ.e. þjáning-
arbætur, sbr. 1. mgr. 1.
gr. laganna. Ef líkams-
tjón hefur varanlegar
afleiðingar skal einnig
greiða bætur bæði fyr-
ir miska og örorku, þ.e.
varanlegan missi eða
skerðingu á getu til að
afla vinnutekna, sbr. 2.
mgr. 1. gr.
Sakir þess að dóm-
venja við ákvörðun
skaðabóta hafði verið
önnur hérlendis en í
Danmörku hafði setn-
ing íslenzku skaðabóta-
laganna 1993 ekki hérlendis svo
stórvægilega breytingu í fór með
sér, sem setning dönsku laganna
hafði haft þar í landi, þótt í orði
kveðnu væri markmiðið eitt og
sama. Á vissum annmörkum fyrri
íslenzkrar réttarframkvæmdar er
þó ætlandi, að þau hafi ráðið bót,
svo sem þeim að örorkumöt lutu áð-
ur fyrst og fremst að læknisfræði-
legum afleiðingum líkamsmeiðsla
en ekki beinlínis að fjárhagslegum
áhrifum á getu tjónþola til að afla
tekna í framtíð. Auk þess voru regl-
ur áður afar óljósar um það, hvort
og hvemig skyldi lækka bætur sak-
ir skattfrelsis þeirra og eingreiðslu.
Á þau vafamál reynir nú lítt. Mikil-
vægt er og nýmæli 24. gr. laganna
þess efnis, að lækka megi bótafjár-
hæð eða fella niður, ef ábyrgð yrði
hinum bótaskylda ella svo þungbær
að ósanngjamt mætti telja eða álíta
yrði að öðm leyti skerðingu eða nið-
urfellingu bótaskyldu sanngjarna
vegna óvenjulegra aðstæðna.
Andstætt því sem raunin varð í
Danmörku hafa íslenzku skaðabóta-
lögin ekki haft í för með sér aug-
ljósa hækkun bóta - nema síður sé -
og skýrir það - a.m.k. að hluta - þá
gagnrýni er þau hafa sætt. Ástæðan
sýnist, að íslenzkir dómstólar höfðu
fram að gildistöku laganna 1993
ekki verið svo naumir við tjónþola
sem danskir dómstólar fram að
gildistöku dönsku laganna 1984.
Gagnrýni hefur beinzt að því, að
margfóldunarstuðull 6. gr., sem
upphaflega var ákveðinn 7,5 (sá
sami og í dönsku lögunum), væri
ekki nægilega hár til að tryggja það
meginmarkmið þeirra, að tjónþoli
fengi fullar bætur, og hins vegar að
því að regla 2. mgr. 7. gr. þeirra
þess efnis, að engar örorkubætur
greiddust, ef miskastig væri lægra
en 15% (sú sama og í dönsku lögun-
um), væri ósanngjöm og líkleg til að
valda því, að tjónþoli fengi stundum
alls engai' bætur.
Meginmarkmið skaðabóta
mega ekki gleymast
Skaðabótalög nr. 50/1993 auð-
velda þeim verkið, sem fást við að
ákveða skaðabætur. Reglur lag-
anna eru ekki aðeins settar fram
með orðum, heldur og með bein-
hörðum tölum og prósentustigum.
Með slíkri tilhögun verður réttar-
framkvæmd vélræn og því fljót-
virk. Hætt er hins vegar við, að
þeir er framkvæmdina hafa á hendi
hugi ekki nægilega að séreðli ein-
stakra tilvika. Lítið er unnið með
því að fá sett lög með fastmótuðum
reglum, ef þær koma í veg fyrir
réttlæti í óvenjulegum tilvikum,
þ.e. ef þær á sviði skaðabótaréttar
koma í veg fyrir fullar bætur til
tjónþola. Lítið er unnið með laga-
setningu, ef geirnegling réttar-
reglna kemur í veg fyrir þá þróun
réttarins, sem þjóðfélag í örri
breytingu kallar á. Mikilvægt er
því, að dómstólar - ekki sízt Hæsti-
réttur - haldi vöku sinni og forðist
bókstafstúlkun. Meginmarkmiðið
er eftir sem áður, að tjónþoli fái
fullar bætur.
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.
NÝLIÐINN 6. októ-
ber var grein í Morg-
unblaðinu undir nafn-
inu „Jarðhitakerfið á
Nesjavöllum - náma
eða endurnýjanleg auð-
lind“ eftir fjóra fag-
menn, þá Benedikt
Steingrímsson, Einar
Gunnlaugsson, Hrein
Frímannsson og Valdi-
mar K. Jónsson.
Fjórmenningarnir
segja grein sína vera
athugasemdir af því til-
efni að „nokkrar um-
ræður hafi verið á síð-
um Morgunblaðsins og
í fréttum Ijósvakamiðla
á síðustu vikum um nýtingu jarð-
varmans á Nesjavöllum og hug-
myndir um aukna rafmagnsfram-
leiðslu þar“. Augsýnilega er átt við
grein mína í Morgunblaðinu 2. sept-
ember sl. og viðtöl við mig á Stöð 2
og í Morgunblaðinu nokkru síðar.
Ekki nefna þeir mig þó á nafn í
grein sinni og kann ég enga skýr-
ingu á þeirri „kurteisi".
Sagt er frá líkanreikningum um
Nesjavallasvæðið, sem Guðmundur
Böðvarsson jarðfræðingur í Kali-
forníu gerði fyrir Hitaveitu Reykja-
víkur (skýrsla 1987). Síðan segja
þeir: „Niðurstöður reikninganna
voru að Nesjavellir stæðu undir
stöðugri 300 MW varmavinnslu go
75 MW raforkuvinnslu næstu 30 ár-
in.“ Þetta er ekki rétt. í skýrslu
Guðmundar 1987 segir að Nesja-
vellir muni standa undir 300 MW
varmavinnslu, en á raforkuvinnslu
er ekki minnst.
Ef um raforkuvinnslu væri að
ræða, myndi hún dragast frá
varmaaflinu, sem yrði að sama
skapi minna fyrir hitaveitu. Síðan
segja greinarhöfundar: „ ... fer
fjarri að túlka niðurstöður reikning-
anna á þann veg að orka svæðisins
verði uppurin að þessum tíma liðn-
um“. Túlkar einhver þetta þannig?
Hins vegar dvín varmaafl svæðisins
smám saman, þar til ekki lengur
borgar sig að halda rekstrinum
áfram. Er það ekki þannig líka með
námur?
Síðar í grein þeirra segir um nið-
urstöður í skýrslu Guðmundar
Böðvarssonar frá 1993, þar sem
hann endurmetur svæðið á grund-
velli gagna, sem aflað var eftir 1987:
„Stendur svæðið undir varma-
vinnslu iyrir allt að 400 MW varma-
orku og tilsvarandi raforkuvinnslu í
að minnsta kosti 30 ár.“ Þetta er
heldur ekki rétt. I skýrslu sinni tal-
ar Guðmundur einungis um varma-
orkuver. Á rafmagnsframleiðslu er
ekki minnst frekar en áður.
Fjórmenningarnir segja: „Rann-
sóknir síðustu áratuga hafa sýnt
fram á að jarðhitinn er endumýjan-
leg orkulind þar sem vökvi og varmi
streyma stöðugt inn í kerfið og við-
halda því. Þetta þýðir að orku- og
vatnsforði jarðhitasvæðanna tæmist
ekki þótt af sé tekið. Sé vinnslan
hinsvegar meiri en innstreymi orku,
er gengið á orkuforða svæðisins. Ef
vinnsla er minnkuð á ný eða hún
stöðvuð, endurnýjast orkuforðinn
með tímanum. Það er mikil einföld-
un að líkja jarðhitakerfi við námu.
Námur eru tæmanlegar auðlindir
en jarðhitinn ekki.“ Siðan bæta þeir
því við að hermireikningar bendi til
þess, að orkustraumur að kerfinu
samsvari um 130 MW í varmaafli,
og það sé „tiltölulega mikið að-
streymi miðað við mörg önnur jarð-
hitakerfi".
Til þess að reka 400 MW varma-
orkuver þarf að vinna helmingi
meira afl eða 800 MW úr jarðhita-
svæðinu, eins og tilhögun virkjunar
er nú á Nesjavöllum. Þetta tekur
Guðmundur Böðvarsson skýrt fram
í sínum skýrslum. Með rekstri 90
MW raforkuvers í 30 ár er gert ráð
fyrir því að varmaaflið frá jarðhita-
svæðinu verði allt að 975 MW. Inn-
streymið er, sem fyrr
segir, aðeins 130 MW!
I skýrslu Guðmund-
ar frá 1987 segir á bls.
176: „It is estimated
that pressure recovery
of the system following
massive exploitation
for 30 years will take
50 years or more.
Assuming that the up-
flow rate remains con-
stant, the thermal
recovery will take
thousands of years.“
Þetta þýðir: Áætlað er
að endurheimt þrýst-
ings í kerfinu eftir
mikla vinnslu í 30 ár
taki 50 ár eða meir. Ef uppstreymið
helst stöðugt, tekur nokkur þúsund
ár að koma hitanum í samt lag.
Lái mér svo hver sem vill, að ég
skuli líkja jarðhitanum við námur!
I skýrslu Guðmundar frá 1993 er
tekið fram að um 400 MW orkuver
gildi svipað og sagt var um 300 MW
orkuverið í skýrslunni 1987. I síðar-
nefndu skýrslunni segh': „The
average decline in the energy
extraction rate of the wells shows
about 60% decline during the 30
Orkuvinnslan á Nesja-
völlum á fyrst og fremst
að vera í þágu Hitaveitu
Reykjavíkur, segir Jó-
hannes Zoega, til þess
að tryggja íbúum höfuð-
borgarsvæðisins sem
allra lengst næga og
ódýra húshitun.
years period.“ Þetta þýðir að
varmaafl svæðisins í lok 30 ára tíma-
bilsins er aðeins 40% þess sem það
er nú. I sama streng taka fjórmenn-
ingamir: „Niðurstöður hermireikn-
inga eru þær að vinnsla umfram
náttúmlegt aðstreymi dregur smátt
og smátt niður þrýsting og hita í
kerfinu. Þetta hefur einnig komið
fram í svæðinu síðan vinnsla hófst.“
Eins og greinarhöfundar minnast
á, vom rannsóknir auknar á Nesja-
vallasvæðinu á níunda áratugnum
jafnframt víðtækum borunum þar.
„Þessar rannsóknir vom umfangs-
meiri en áður hafði gerst í undir-
búningi jarðhitavirkjana í heimin-
um,“ segja þeir. Tveir þeirra, Bene-
dikt og Einar, voru mjög virkir
þátttakendur í þessum rannsóknum
og em það enn. Tveir íslenskir
íræðimenn, Guðmundur BÖðvars-
son og Gunnar Böðvarsson, sem
báðir störfuðu erlendis og em
þekktir og viðurkenndir í heimi
jarðhitamála, voru fengnir til þess
að vinna úr rannsóknunum.
Aðvaranir mínar byggjast á
skýrslum Guðmundar Böðvarsson-
ar, sem fjalla m.a. mjög ítarlega um
Sigurður
Gizurarson
Jóhannes
Zoega
breytingar á afli og orku Nesja-
vallasvæðisins á 30 ára rekstrar-
tíma við mismunandi álag.
Eftir lestur greinar fjórmenning-
anna finnst mér ennþá nauðsyn-
legra en fyrr að vara við því að raf-
orkuvinnsla sú, sem nú er að hefjast
á Nesjavöllum og fyrirhuguð aukn-
ing hennar, geti haft þau áhrif að of
lítið verði eftir af afli og orku svæð-
isins, þegar hitaveitan síðar þarf frr
því öllu að halda.
Orkuvinnslan á Nesjavöllum á
fyrst og fremst að vera í þágu Hita-
veitu Reykjavíkur, til þess að
tryggja íbúum höfuðborgarsvæðis-
ins sem allra lengst næga og ódýra
húshitun. Hitaveituvinnslan má
ekki vera aukabúgrein og homreka
á þessum stað, eins og stefnt er að
með því rarorkuverki sem nú er í
smíðum og stækkun þess.
Höfundur er fyrrverundi
hitaveitustjóri í Keykjuvík.
Fæst í bvogingauöruverslunum m land allt
-ferðin gengur vel á Meindl
ÚTILÍF
GLÆSIBÆ • SÍMI581 2922
Skolvaskar
Intra skolvaskamir eru framleiddir
á vegg eða innfelldir í borð.
Stæröir:
48 x 38 x 19 cm
54 x 45 x 23 cm
Heildsöludreifing:
Smiðjuvegi 11, Kópavogi
.eM Síni 564 1088. lax 564 1089

gönguskór
Meindl Arlberg barna- og unglingaskór
Léttir gönguskór úr leðri og rúskinni
með góðum sóla.
■þessir eru tika góðir í skólann.