Morgunblaðið - 31.10.1998, Qupperneq 46

46 LAUGARDAGUR 31. OKTÓBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Að aflífa trúnaðarmann
FORSTOÐUMAÐUR Vinnueft-
irlits ríkisins sendir mér svargrein
í Morgunblaðið nýlega. Þar tekst
honum í mjög löngu máli að kom-
ast hjá því að svara einu einasta af
þeim atriðum sem ég hef ásakað
hann og stofnun hans
um og afgreiðir það
sem ég hef sagt um
þetta á yfirlætisfullan
hátt að þar sé ég að
ausa skömmum yfir
fólk. Ég leyfi mér að
spyrja hvaða skömm-
um? Mig langar til þess
að ítreka um hvað þetta
mál snýst. I ágúst síð-
astliðnum fóru af stað
nokkrir flokkar með-
fram Búrfellslínu að
setja hana saman, reisa
og strengja út línur.
Skipta má þessum
fiokkum í tvo hópa. Þ.e.
flokkur rafiðnaðar-
manna frá norskum, sænskum,
finnskum fyrirtækjum ásamt
Landsvirkjun. Þessir flokkar
bjuggu allan tímann við viðunandi
starfsmannaaðstæður við línu og
þurftu ekki að kvarta undan fæði.
Þeir fengu keyrslu að viðunandi
matstofum hvar sem þeir voru við
línuna. Hinn hópurinn var á vegum
Technopromexport og undirverk-
taka þess fyrirtækis JA verktaka.
Þeir fengu lítinn skúr eftir mikið
hark, þeir fengu ekki
mat, þeir fengu ekki
keyrslu að matarskúr
og þannig mætti lengi
telja.
Undan starfsmanna-
aðstöðu við línu var
kvartað við fulltrúa
Vinnu- og Heilbrigðis-
eftirlits strax í ágúst.
Þessar kvartanir voru
ítrekaðar ásamt því
sem leitað var eftir
upplýsingum hjá stofn-
uninni hvaða reglm’
giltu í svona tilfelli.
Þær fengust og eftir
þeim var unnið af hálfu
RSI. Trúnaðarmaður
var skipaður og hann setti fram
kvartanir byggðar á þeim upplýs-
ingum. Technopromexport bætti
úr fæði starfsmanna sinna, JÁ
verktakar ekki. Trúnaðarmaður
okkar sat undir skætingi og sví-
íslenskum fyrirtækjum
sem vilja koma fram
við starfsmenn sína á
eðlilegum grundvelli,
segir Guðmundur
Gunnarsson, er gert
ókleift að keppa við
erlend fyrirtæki.
virðingum frá forsvarsmönnum JÁ
verktaka, sem endaði með þvi að
þeir ráku hann á grundvelli þess að
hann skapaði óróa á vinnustað.
Forsvai’smaður JÁ verktaka pant-
aði fulltrúa frá Heilbrigðiseftirliti
og pantaði úttekt á skúrnum sem
hann fékk að sjálfsögðu umsvifa-
laust og er í fullu samræmi við við-
teknar vinnureglur sumra embætt-
ismanna, þ.e. að taka ætíð tillit til
óska vinnuveitenda. Jafnvel þó að
það kosti uppsagnir launamanna
og aftökur trúnaðarmanna þeirra.
Ég skrifaði bréf til Vinnu- og
Heilbrigðiseftirlits og spurðist íyr-
ir um hvernig stæði á því að við
hefðum fengið reglugerð frá
Vinnueftirliti, sem við hefðum unn-
ið eftir. En embættismaður á veg-
um Heilbrigðiseftirlits færi greini-
lega ekki eftir. Þessu var ekki
svarað. Við fórum með mál trúnað-
armanns okkar til lögmanns RSI.
Þegar hann fer að undirbúa málið
og lögmenn VSI komast í málið, þá
skipta JÁ verktakar skyndilega um
stefnu. Ekki er kannast við fyrri
ástæður og farið er að ófrægja
trúnaðarmann okkar á grundvelli
þess að hann hafi ekki til að bera
faglega fæmi til þess að skrúfa
saman stálmöstur, þó svo að hann
hafi unnið hjá þeim í tvö ár við
flóknar raflagnir.
Á þessum tímamótum berst
skyndilega bréf frá forstöðumanni
Vinnueftirlitsins þar sem hann
spyrst fyrir um hvers vegna í
ósköpunum við höfum ekki haft
samband fyrr og lýsir því yfír að sú
reglugerð sem starfsmenn hans
höfðu látið okkur fá og við höfðum
unnið eftir allan tímann án athuga-
semda frá Vinnueftirliti, hafi ekki
verið formlega í gildi og klikkir svo
út með því hvort við viljum nú ekki
tilnefna trúnaðarmann!!! Ég efast
ekki eitt augnablik, og ég veit að
launamenn gera það ekki heldur,
hvers vegna þetta bréf var skrifað.
Ég geri það á grundvelli þess að,
eins og ég hef áður sagt, viðhorf
margra embættismanna, eins og
t.d. Eyjólfs Sæmundssonar, for-
stöðumanns Vinnueftirlits, er sem
jökulkaldur norðangarri í andlit
launamanna. Ég ítreka það sem ég
hef áður sagt, Eyjólfur Sæmunds-
son, hvenær ætlar þú að sýna
launamönnum þá kurteisi að segja
af þér?
Við erum að lifa þá tíma að óska-
bam þjóðarinnar Eimskip fær
technopromiskt uppeldi hjá VSI og
unnið er markvisst að því að brjóta
niður kjarasamninga að því virðist
í góðri samvinnu við það ráðuneyti
og stofnanir, sem fara með málefni
vinnumarkaðarins. Islenskum sjó-
mönnum er hent í land og erlend-
um afhent þeirra störf. Islenskum
fyrirtækjum sem vilja koma fram
við starfsmenn sína á eðlilegum
grundvelli er gert ókleift að keppa
við erlend fyrirtæki. Svo einkenni-
legt og mótsagnarkennt sem það
nú er, þá virðist það vera starfs-
mönnum atvinnurekendasamtak-
anna þóknanlegt.
Höfuadur er form. Rafiðnaðarsam-
bands Islands.
Guðmundur
Gunnarsson
ISLENSKT MAL
SÖGNIN að sjá er orðin eitt
af fátæktarorðum nútímans. Og
er þá illa farið með stutt og
laggott sagnorð.
Vandfarið er með vænan grip,
vottastþaðmeð sanni:
sjálega konu, seglprútt skip
og samviskuna i manni,
kvað einhver góður hagyrðing-
ur. Það er líka vandfarið með
orðin, ekki síður góðu orðin. Þau
má ekki nota í tíma og ótíma.
Sé eitthvað eftirsóknarvert
um þessar mundir, vilja menn
sjá það, jafnvel fremur en fá
það. Menn vilja „sjá nýjar
áherslur“(!), menn vilja sjá skýr-
ari framsetningu, menn vilja sjá
betri kjör, og menn vilja sjá að
þessi eða hinn hefði gert eitt-
hvað.
Þessi fátækt er ósköp leiði-
gjörn, því að margt er orðið sem
mætti setja í staðinn fyrir sjá í
þessum samböndum, og í mörg-
um dæmum er sögnin óþörf.
Menn vilja fá betri kjör, eða
bara: menn vilja betri kjör, og
menn vilja að þessi eða hinn
hefði gert þetta eða hitt.
Umsjónarmaður fer þess á
leit að menn ofnoti ekki sögnina
að sjá, slíkar „ofsjónir" slæva
stílinn og lýta málið.
Á hinn bóginn mega menn
ekki forðast sögnin að sjá, þegar
hún á við. Jón Sigurðsson forseti
og Grímur Thomsen skáld voru
báðir sannir ættjarðarvinir, en
virtist áskapað að vera sjaldan
einhuga um leiðir að marki. Nú
er Jón Sigurðsson borinn tií
grafar, og var fjölmenni saman
komið, þar á meðal Grímur
Thomsen. Einhver gapuxi slóst
þá upp á Grím og sagði: „Ég átti
ekki von á að sjá þig hér.“ Grím-
ur lét ekki bilbug á sér fínna,
enda frægur af beittum tilsvör-
um: „Ég vildi sjá hann grafinn,“
kom stutt og kalt. Auðvitað mat
Grímur og virti Jón, þótt hann
léti ekki á því bera við gapux-
ann.
Grímur kom gráklæddur að
jarðarförinni, enda þótti honum
hræsni og yfírdrepsskapur að
vera alltaf svartklæddur við
jarðarfarir. Á þessu hneyksluð-
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
977. þáttur
ust menn, jafnvel sr. Matthías,
og orti þá þessa afhendingu,
kannski af því einu að honum
þætti Grímur liggja vel við
höggi:
Grímur fylgdi á gráum frakka gamla
Jóni,
hreysiköttur konungsljóni.
★
Sögnin að sjá heitir á fornri
ensku sehan (þýsku sehen) og
hefur trúlega verið svo á frum-
norrænu. Nafnháttar-n-ið gamla
hefur svo fallið niður svo og það
hljóð sem táknað er með h, en
stofnsérhljóðið lengist til upp-
bótar, sem sagt: sehan>séa.
Síðan verður séríslenskt fyrir-
bæri sem ég kann ekki erlent
heiti á, samdráttur; tvö atkvæði
verða að einu: séa>sjá, og er
fjöldi dæma um þessa breyt-
ingu, svo sem féar>fjár.
Sjá fer talsvert óreglulega eft-
ir 5. hljóþskiptaröð: sjá-sá-sá-
um-séð. I annarri og fjórðu
kennimynd ættu sérhljóðin að
vera a og e, en hafa bæði tekið
uppbótarlengingu. Karlkyn lýs-
ingarháttar þátíðar var séinn,
en breyttist síðar í séður, sem
sá lærði Ásgeir Blöndal telur þó
að sé ekki öldungis sama og
frændyrðið séður=klókur, út-
sjónarsamur. Við þekkjum orð-
myndina sén sem bæði er kven-
kyn eintölu og hvorugkyn fleir-
tölu sem ósjaldan er eins, sam-
anber:
Ingileifur Arnesson er ekki pen;
mörg er á honum missmíð sén.
(Stúfhenda)
★
Hlymrekur handan kvað:
Hét kennari Kastian Búck
sem konum fannst hafa sætt lúkk,
en endurgalt ekki hótin
sem hann fékk undir fótinn,
til fangbragða því sem næst krúkk.
★
„Sjáum vér af mörgum dæm-
um, hve stór umskipti hafa tekið
heilir landslýðir, eftir því sem
þeir breyttu siðum og málfari
eftir öðrum þjóðum,“ segir hann
á einum stað, og „svo hafa þeir
gjörzt hverflyndir og þróttlaus-
ir, en gjarnir á útlenda ósiðu.“
(Éggert Ólafsson 1726-1768.)
Sumir menn eiga sér mottó,
það er að segja einkunnarorð
eða kjörorð. Það kemur naum-
ast á menn flata, að þetta er
komið úr ítölsku motto (á
spönsku mote), en rómönsku
málin hafa þegið þetta í arf frá
latínu muttum=Iágt, hægt eða
slitrótt tal, af sögninni
muttire=hvískra. „Non audet
dicere muttum,“ segir Lucillus
(d. á 2. öld f. Kr.). Það er: Hann
þorir ekki að segja neitt, þorir
ekki að umla, mutra, tuldra.
í Njálu segir Ásgrímur El-
liða-Grímsson í Bræðratungu
við Gissur hvíta Teitsson á Mos-
felli: „Eigi er það þannig við
vaxið, og skal þetta ekki á mutur
mæla, hverrar liðveizlu skal eg
þai’ vón eiga, er þú ert, frændi?“
Mæla á mutur merkir þá að
mæla hljóðlega eða leynilega.
Sumir finna hér tengsl við orðið
mútur, en mæla á mutur er í
ensku mutter, sem kunnugt er.
Franska orðið mot = (ein-
stakt) orð er af sömu rót og
mottó.
★
Rím
Hreini varð Halla að meini
(hreinlega frá því eg greini).
Hann veinaði er sá
hvarhúnkleinuleglá
í leyni með Steini undir reyni.
(Hárekur úr Þjóttu.)
★
„Eg vildi, að íslendingar
lærðu að hugsa, þá mun þeim
skjótt lærast að tala.“ (Tómas
Sæmundsson 1807-1841.)
Auk þess var bágt að sjá í
Sjónvarpinu: „Mánudagur 05
október." Hvaða gildi hefur
þarna talan 0 á undan fimm? En
Hjördís Finnbogadóttir fær stig
fyrir að renna sér í Kjarnaskógi,
ekki „skíða“.
Og í síðasta þætti laumaðist
smávilla inn í limru Inghildar
austan, „og“ í upphafí þriðju línu
í stað svo. Inghildur er beðin af-
sökunar á þessu, svo og allir
aðrir.
Fáein orð um
virkjanir og
verndun hálendis
AÐ UNDANFORNU hafa orðið
allmiklar umræður í blöðum um
virkjanir á hálendinu. Það er vissu-
lega af hinu góða því
þar er á ferðinni stór-
mál sem þörf er á að
ræða vandlega. Vissu-
lega fylgja vatnsafls-
virkjunum ýmiss konar
óæskileg umhverfisá-
hrif, en það á ekki síður
við um aðrar vinnsluað-
ferðir raforku. Því má
ekki gleyma. Yfirleitt
hefur mér fundist það
helsti gallinn á umræð-
unni hversu þröng hún
er. Menn einblína á eitt
atriði málsins aðallega;
jafnvel eingöngu. Sjá
oft ekki samhengi hlut-
anna, eða gera sér ekki
grein fyrir því. Þess konar umræða
er ekki líkleg til að skila skynsam-
legum niðurstöðum.
í grein sem ég skrifaði í Morg-
unblaðið 17. jan. 1997 og nefndist
„Brenglaðar hugmyndir um áhrif
orkuvinnslu á miðhálendi Islands"
leiddi ég rök að því að virkjun á
43.000 GWh á ári af fastaorku úr
vatnsorku og jarðhita legði hald á
landsvæði sem næmi innan við 4%
af miðhálendinu. Jafnvel þótt við
tvöfólduðum þá tölu út frá því sjón-
armiði að áhrifa þessara mann-
virkja gætti út fyrir það land sem
þau leggja hald á verða samt eftir
yfir 90% af miðhálendinu utan
slíkra áhrifa. Til samanburðar við
þessa orkutölu er að vinnsla á
fastaorku, þ.e. „tryggðri orku“, var
4.329 GWh 1997. Henni til viðbótar
voru það ár unnar 1.252 GWh af
„ótryggðri orku“, þannig að heild-
arvinnslan var 5.581 GWh. Vinnsla
„ótryggðu orkunnar" krefst engra
mannvirkja umfram þau sem þarf
vegna fastaorkunnar heldur ræðst
hún eingöngu af vatnsárferði ef
markaður er fyrir hana.
Með öðrum orðum: Nær tífóldun
raforkuvinnslu á Islandi frá 1997
lætur yfir 90% af miðhálendinu
ósnert.
I grein minni nefndi ég mörg
dæmi um þessar brengluðu hug-
myndir. Umræðan einkennist enn-
þá af slíkum brenglunum. Af henni
mætti halda að hvergi væri að
fmna náttúruperlur á hálendi Is-
lands utan Eyjabakka,
Brúardala, Árnardals
og neðri hluta Þjórsár-
vera. Að hvergi sé
tækifæri til að njóta
útivistar á þeim 90%
miðhálendisins sem
ósnert verða. Slíkt er
auðvitað fjarstæða.
I Morgunblaðinu í
dag, 28. okt. 1998, birt-
ist svo enn eitt dæmið
um þessar brengluðu
hugmyndir í grein efth’
Stefán Þ. Tómasson
varaþingmann sem
nefnist „Virkjun eða
vemdun hálendis".
Hann spyr: Er stóriðj-
an okkur virkilega svo nauðsynleg
að við þurfum að eyðileggja það
sem eftir er af öræfum landsins til
að gera hana að veruleika?“ (letur-
breyting mín). Það sem eftir er af
Við þurfum ekki að
„eyðileggja“ neitt í
námunda við „það sem
eftir er“ af öræfum
landsins, segir Jakob
Björnsson. Jafnvel þótt
við tífölduðum raforku-
vinnsluna frá 1997!
öræfum landsins! Hvorki meira né
minna!
Svarið er: Við þurfum vissulega
ekki að „eyðileggja" neitt í
námunda við „það sem eftir er“ af
öræfum landsins. Jafnvel þótt við
tífolduðum raforkuvinnsluna frá
1997!
En getum við ekki fært umræð-
una á annað plan en þetta? Það er
um nóg að ræða þótt við forðumst
svona endaleysur.
Höfundur er fv. orkumálastjóri.
Jakob
Björnsson