Morgunblaðið - 24.01.1999, Blaðsíða 11

MORGUNB LAÐIÐ
SUNNUDAGUR 24. JANÚAR 1999 11
það alveg eins byggst á heppni og
nokkru öðru að reksturinn gekk vel.
En maður kemst bara hálfa leiðina
á heppninni, maður þarfnast þekk-
ingar. Ég er íþróttafræðingur og
hafði ekki mikið vit á fjármálum. En
ég áttaði mig snemma á því að hug-
myndir geta skapað fjármagn, en
fjármagn ekki hugmyndir.
- Hver neyddi þig til að gera við-
skiptaáætlun í Svíþjóð?
Það var bankakerfið. Ég keypti
stórt fyrirtæki og fékk strax vilyrði
fyrir því að fyrirgreiðsla væri
möguleg en varð að skila nákvæmri
rekstraráætlun og ítarlegri við-
skiptaáætlun. Ég kunni ekki að
gera þetta, en það reyndist ekki
eins flókið og ég hélt. Það er meira
að segja hægt að fá tölvuforrit sem
hjálpa manni og mér þótti skemmti-
legt að læra þetta.
Breyttir tímar kreijast
breyttra vinnubragða
- Hvers vegna þarf að hvetja fólk
til að stofna fyrirtæki? Hefur dregið
úr frumkvæði á þvi sviði hér á
landi?
Össur: Nýsköpun er að breytast.
Karlar eins og ég eru að hverfa,
þetta er að verða meiri teymis-
vinna. Oft eru þróunarverkefni
þannig að þau þarf að vinna í stór-
um hóp, sem eru skynsamlegri
vinnubrögð. Það er kannski ekki
eins auðvelt og var fyrir einstak-
linga, sem fá góða hugmynd, að
koma henni áfram. En ef maður
hefur nógu góða hugmynd og getur
sýnt fram á að hún sé raunhæf, þá
sé ég ekkert því til fyrirstöðu að
menn fari út í rekstur.
Páll: Það þarf uppfinningamann
til að það verði til hugmynd. Til að
þróa hugmyndina og gera hana að
veruleika þarf frumkvöðul. Það er
best þegar uppfinningamaðurinn og
frumkvöðullinn sameinast í sama
einstaklingi, líkt og í Jónínu, Össuri
og Helga.
Það þarf líka hæfni til að lýsa
hugmyndinni og útfærslu lausnar-
innar. Við íslendingar eigum mikið
af uppfinningamönnum. Ef til vill
getur þessi samkeppni orðið til að
hjálpa þeim að ná betri fótfestu.
Ólafur: Ég hef engan mælikvarða
í sjálfu sér á hvort það er að draga
úr nýsköpun hér á landi, en held þó
að svo sé ekki. Menn fá enn hug-
myndir, en hraðinn hefur aukist í
þjóðfélaginu og viðskiptalífinu. í
þessu átaki erum við að bjóða upp á
ákveðna tækni til að koma hug-
myndum á framfæri. Þannig gæti
þetta orðið að gagni og leitt eitthvað
af sér. Til okkar [KPMG] koma
menn nánast á hverjum degi með
hugmyndir sem þeir vilja koma á
framfæri. Spumingin snýst um að
koma hugmyndunum í þann búning
að hægt sé að kynna þær og meta.
Það er verið að bregðast við raun-
verulegri þörf.
Össur: Frumkvöðull með góða
hugmynd vill fá fjármagn og stuðn-
ing til að gera hana að veruleika.
Það er mikilvægt að styðja það, en
það þarf líka að gera sér grein fyrir
að það er bara lítill hluti af dæminu.
Til þess að gera viðskiptaáætlun
þarf maður að hafa hugmynd um
hvað maður ætlar að gera við þessa
vöru sem verið er að þróa. Hvernig
við ætlum að nálgast markaðinn og
selja hana. Það gagnar ekkert að
hafa góða vöru ef ekki er hægt að
koma henni á markað.
Við [í Össuri] erum með fullþró-
aðar vörur sem verið er að þróa
frekar. En mikilvægasta þróunar-
starf okkar í dag er ef til vill í mark-
aðsmálum - ekki í vöruþróun. Til að
koma þessari sýn í framkvæmd þarf
að gera viðskiptaáætlun. Hún bygg-
ist ekki bara á því umhverfi þar sem
þróunin fer fram heldur á heildar-
dæminu.
Ekki endilega frumlegar
hugmyndir
Guðfinna: Það er mikilvægt að
það komi fram að hugmynd sem
gerð er viðskiptaáætlun um þarf
ekkert endilega að vera frumleg,
það er meira að segja betra að hún
sé ekkert mjög frumleg! Oft sér
maður einhverja þörf og möguleika
á að bæta lausn á henni við rekstur
sem fyrir er. Það er líka hægt að
nýta erlenda strauma, sjá fyrir þró-
un sem á eftir að koma hingað. Það
er auðveldara að stofna fyrirtæki
sem þú veist að líkist fyrirtæki sem
er í sterkum rekstri annars staðar.
Hugmynd þarf heldur ekki alltaf að
vera kveikja að nýju fyrirtæki. Það
þarf einnig að hlúa að hugmyndum
sem kvikna innan rótgróinna fyrir-
tækja svo þær verði til nýsköpunar
þar.
Albert Einstein var mikill hugs-
uður. Hann sagði að hann hefði í
raun ekki komið fram með neitt
nýtt heldur staðið á öxlum annarra
sem hefðu lagt grunninn að hans
vinnu. Við eigum líka að leyfa okkur
að standa á öxlum annarra - ég er
þar að tala um að læra af hugmynd-
um og verkum annarra - þó með
arfyrirtæki. Hér er hægt að fá
mjög gott fólk og það er margt gott
við umhverfið sem við höfum. En
ég held að svona sértækar aðgerðir
og sjóðakerfi sé ekki það sem við
þurfum. Við þurfum bara gott al-
mennt rekstrarumhverfi, almennar
aðgerðir. Ekki einhverja menn sem
koma og lesa viðskiptaáætlanir og
koma með fullt af peningum í mál-
ið.
Jónína: Ég er svolítið ósammála
þessu og tel að þarna sé eitt stærsta
vandamálið á íslandi. Við höfum
gleymt þessum þætti [viðskiptaá-
ætlunum] allt of lengi. Það sem
maður getur ekki reiknað út getur
maður ekki rekið.
auðvitað að skilgreina hana. Ég er
ekki alveg sáttur við það sem þú
segir varðandi viðskiptaáætlanir.
Fylla út eyðublöð! Megininntak við-
skiptaáætlunar er að frumkvöðull-
inn lýsi sýn sinni.
Það er erfitt að hrinda verkefm af
stað í dag án þess að fá stuðning frá
öðrum, hvort sem hann er fjárhags-
legur eða annars eðlis. Auðvitað
vilja aðilar „úti í bæ“ geta lagt mat
á hverja þeir eigi að styðja og
hverja ekki. Þeir sem komu að
verkefni Helga voru bara svo
heppnir að þar var maður með hug-
mynd sem gekk upp. Þeir gerðu
ekki kröfur um að hann skrifaði
mikla ritgerð um hana til að sann-
S
Olafur Nilsson
LÖGGILTUR endurskoðandi
1964. Rak eigin endurskoðunar-
stofu til 1967, skattrannsóknar-
stjóri 1967-1975 en stofnaði þá
ásamt Guðna S. Gústafssyni og
Helga V. Jónssyni Endurskoðun
hf, nú KPMG Endurskoðun hf.
sem er stærsta endurskoðunar-
og ráðgjafafyrirtæki landsins.
„Við [í Össuri] erum með fullþróað
ar vörur sem verið er að þróa frek-
ar. En mikilvægasta þróunarstarf
okkar í dag er ef til vill í markaðs-
málum - ekki í vöruþróun. Til að
koma þessari sýn í framkvæmd
þarf að gera viðskiptaáætlun.“
Össur
Kristinsson
STOÐTÆKJ AFRÆÐIN GUR,
stofnandi og aðaleigandi Össurar
hf. Lauk námi í Svíþjóð 1971 og
stofnaði fyrirtækið sama ár.
Frumkvöðull og uppfínninga-
maður á sviði stoðtækjasmiði og
hefur hlotið fjölda viðurkenninga
innan lands og utan.
skilyrði Einsteins: Að taki maður
hugmynd þá verði maður að
betrumbæta hana!
Gott almennt rekstrarumhverfí
- Hvernig tekur íslenskt við-
skiptaumhverfi við þeim sem kemur
með nýja hugmynd og fína við-
skiptaáætlun? Er það hvetjandi eða
letjandi?
Helgi: Umhverfið er svolítið gam-
aldags, en að mörgu leyti ágætt. Þú
spurðir hvernig það væri fyrir
mann að koma með nýja hugmynd
og viðskiptaáætlun. Ég þekki það
ekki, ég stofnaði mitt fyrirtæki ekki
þannig og Össur ekki heldur; að
koma með fína viðskiptaáætlun og
fara að leita að fjármagni.
Kannski hafa þeir sem eru hér í
því hlutverki að aðstoða við nýsköp-
un svolítið ranga hugmynd um
hvernig nýsköpunaifyrirtæki virka.
Mér finnst of mikil áhersla á við-
skiptaáætlanir vera pínulítill mis-
skilningur á eðli þess að stofna ný-
sköpunarfyrirtæki. Ég lít svipað á
viðskiptaáætlun og eyðublað. Það er
gott að vera duglegur að fylla út
eyðublöð og gott að fylla út við-
skiptaáætlun á réttan hátt. En ný-
sköpunarfyrirtæki er bara miklu
meira, það er fólk og hugmyndir,
áhugi, ákveðinn ferill eða þróun.
- Er of mikið af eyðublöðum?
Helgi: Já og nei. Island er að
mörgu leyti ágætt fyrir nýsköpun-
Páll: Helgi, fyrirtæki þitt spratt
upp úr þekkingarumhverfinu og
einhvern veginn fékkstu peninga
frá fjárfestum til að koma fyrirtæk-
inu í gang. Finnst þér eðlilegt að
menn komi að verkefnum án þess
að fá upplýsingar um hvernig eigi
að vinna verkið?
Helgi: Nei, mér finnst heldur
ekki eðlilegt að menn fái yfirleitt
neitt án þess að segja hvað þeir
ætla að gera við hlutina. Mér finnst
ekki eðlilegt að menn fái lán í
banka án þess að fylla út eyðublöð
og annað slíkt. En menn verða
bara að skilja það að viðskiptaáætl-
un er ekki það sem rekur fyrirtæki.
Hún er bara eyðublað til að upp-
lýsa fólk, sem ekki hefur aðstöðu til
að kynna sér málið á annan hátt.
Viðskiptaáætlun er ágætis plagg
og ég hef ekkert á móti þeim sem
slíkum, en maður má ekki halda að
hún sé það sem málið snýst um.
Össur sagði að hann hefði ekki
byrjað sitt fyrirtæki á viðskiptaá-
ætlun og hélt að það væri vegna
þess að hann væri svo gamaldags.
Ég held ekki, hann er bara að reka
fyrirtæki sem virkar!
Páll: Þegar Össur fór að vinna að
sínum þróunarverkefnum þá sótti
hann um stuðning til ýmissa verk-
efna sem voru í gangi og þurfti að
sjálfsögðu að standa fyrir sinni hug-
mynd. Til að starfsfólkið skilji
stefnumótun fyrirtækisins þá þarf
færa þá. Hugmyndin tókst vel og
hann náði miklum árangri. En við
þurfum ekki að líta langt til baka og
ég get talið upp mörg verkefni sem
litu ekkert verr út, þegar frum-
kvöðlarnir voru að lýsa þeim, heldur
en verkefni Helga. Én þau reyndust
ónýt og menn töpuðu stórfé, meðal
annars vegna þess að þeir spurðu
ekki réttu spurninganna og báðu
ekki um viðskiptaáætlun.
Ólafur: Varðandi viðskiptaáætlun
er rétt að leggja áherslu á að hún er
ekki síst gerð fyrir fyrirtækið sjálft,
til að stjórnendur og eigendur geri
sér vel grein fyrir því hvert þeir
stefna og skilgreini þau markmið
sem þeir setja sér. Þetta er ákveð-
inn ferill sem þarf að fylgja fyrir-
tækjunum, vera stöðugt í endur-
skoðun en alls ekki eitthvert eyðu-
blað sem er fyllt út fyrir banka eða
lánastofnanir. Það nýtist vissulega í
þeim tilgangi, en fyrst og fremst
eru þetta áætlanir sem fyrirtækin
gera fyrir sig sjálf. Það eru ekki
nærri allir sem þurfa á fyrirgreiðslu
lánastofnana að halda vegna nýrra
áforma eða hugmynda um rekstrar-
þætti.
- Er það þá ekkert síður fyrir
rótgróin fyrirtæki en frumkvöðla að
gera viðskiptaáætlanir?
Ólafur: Það eru rótgróin fyrir-
tæki, til dæmis í sjávarútvegi, sem
eru með ákveðna frumkvöðlastarf-
semi í gangi, brydda upp á nýjung-
um, nýrri framleiðslu úr sjávaraf-
urðum og þess háttar. Auðvitað eru
gerðar áætlanir um þetta.
-Helgi, þú nefndir að þú vildir
heldur sjá almennar breytingar en
sértækar a ðgerðir. Hvað áttu við?
Helgi: Ég hugsa að við [Flaga hf.]
höfum skilað ríkinu tekjum upp á
um 50 milljónir á síðasta ári. Síðan
gefst okkur kostur á að sækja um
alls konar styrki upp á kannski 2-3
milljónir. Mér fyndist miklu betra
að það væru lægri gjöld og að fjár-
magnið fengi að haldast meira inni í
fyrirtækjunum, heldur en að fá að
koma með alls konar eyðublöð til
alls konar sjóða og fá einhverjar
milljónir í styrki og lán.
Mikilvægt að
fínna stuðning
- Hvernig er íslenskt við-
skiptaumhverfí gagnvart nýjum
fyrirtækjum samanborið við það
sem gerist í helstu viðskiptalönd-
um?
Jónína: Það er mikið til í því sem
Helgi var að segja. Ástæða þess að
ég hræðist að færast nýtt í fang er
allur kostnaðurinn sem því fylgir,
auglýsingar og þjálfun starfsmanna.
Það er dýrt að vera frumkvöðull!
Ég var með sextíu manns í vinnu í
Svíþjóð og fyrstu sex mánuðina
greiddi ég einungis 40% af launum
helmings starfsmanna, á meðan
verið var að þjálfa starfsfólkið. Rík-
ið greiddi það sem á vantaði. Þetta
geta Svíar vegna þess að þar er svo
mikið atvinnuleysi. Hér er maður
alltaf að ráða nýtt fólk því það er
svo mikil hreyfing á öllum. Maður
þyrfti að fá fyrirgreiðslu líkt og í
Svíþjóð meðan verið er að koma
rekstri af stað.
Ég fékk hugmynd um rekstur
hér heima, fór í Nýsköpunarsjóð og
fékk aðstoð við að móta hana. Ef ég
hefði ekki sjálf átt fjármagn hefði
reksturinn ekki komist af stað. Ég
fékk ekki lán hjá viðskiptabönkun-
um nema með því að veðsetja íbúð-
arhúsið mitt, þótt ég hafi getað sýnt
fram á persónulegar eignir. Það
dugði ekki. Það sem ég bað um var
hlægileg upphæð miðað við það sem
ég er búin að velta undanfarin tutt-
ugu ár. Það var ekki fyrr en ég not-
aði mér persónuleg sambönd í
bankakerfinu að ég fékk að breyta
yfirdrætti í fimm ára lán. Það er
mikilvægt að finna stuðning, bæði
frá því opinbera og frá bankakerf-
inu.
Ástæða þess að ég ákvað að prófa
bankana var að ég var í nefnd á veg-
um iðnaðarráðuneytisins sem fjall-
aði um það hvernig konum tekst að
hefja eigin atvinnurekstur. Það er
bara gjörsamlega ómögulegt! Ef ég,
sem kem með tryggingar - aðrar en
einbýlishúsið mitt, bið um nokkurra
milljóna króna lán og er hafnað af
þremur stærstu bönkum landsins!
Meira að segja bankanum þar sem
ég er búin að velta eigum mínum í
meira en tuttugu ár. Ég get rétt
ímyndað mér einhverja aðra konu
sem kemur með viðskiptahugmynd
og biður um lán. Það er ekki hlustað
á hana nema hún eigi ríkan föður
eða sé tilbúin að veðsetja fjölskyldu
sína.
- Áttu við að það hefði veríð bet-
ur tekið við þér í bönkunum ef þú
hefðir verið karlkyns?
Jónína: Ég hefði kannski verið
beðin um viðskiptaáætlun. Ég
spurði hvort ég ætti að skila ein-
hverju, en það var ekki óskað eftir
því. Þjóðfélagið er heldur ekki
nógu vinveitt smáfyrirtækjum. Ég
hef reynt að ná sambandi við
stjórnmálamenn, boðið þeim í
heimsókn í fyrirtækið, en það er
ekki einu sinni hringt til að af-
þakka boðið. Hrokinn er þvílíkur!
Þessu verður að linna, þetta eru
ekki persónulegar árásir heldur
gagnrýni á kerfið. Við getum ekki
sætt okkur lengur við þetta.
- Guðfímna, hvernig er að stofna
fyrirtæki í Bandaríkjunum?
Guðfinna: Þar er afskaplega auð-
velt að stofna fyrirtæki. Þú ferð í
gegnum einfalt ferli og skráir fyrir-
tækið. Svo ferðu í bankana og lendir
í því sama og Jónína hér. Bankarnir
eru ekkert hrifnir af áhættufjárfest-
ingum nema þú hafir virkilega
skráð þínar hugmyndir, skoðað mál-
in í kjölinn og hafir helst sterka
fjárhagslega bakhjarla sem eru til-