Morgunblaðið - 24.01.1999, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 24. JANÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
+
MORGUNBLAÐIÐ
Jfttfgmilpfiifeffr
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
STÓRAUKIN samkeppni á
fjármálamarkaði á milli
banka, sparisjóða og verðbréfa-
fyrirtækja er að skila sér með
margvíslegum hætti. Landsbanki
Islands hf. hefur að undanfornu
tekið frumkvæði á tveimur svið-
um, sem athygli vekja. Par er
annars vegar um að ræða sam-
keppni við hinn ríkisrekna Ibúða-
lánasjóð og hins vegar stofnun
nýs fyrirtækis á sviði svonefndr-
ar framtaksfjármögnunar.
Deilur á milh Landsbankans
og Ibúðalánasjóðs, sem tekið
hefur við hlutverki Húsnæðis-
málastofnunar, leiddu til þess,
að Landsbankinn tók ákvörðun
um að halda áfram starfrækslu
veðdeildar bankans og hefja
samkeppni við íbúðalánasjóð um
veitingu lána til fasteignakaupa.
Þessi ákvörðun bankans kom á
óvart en er til marks um nýja
tíma á fjármálamarkaðnum hér.
Að vísu má segja, að bankar og
sparisjóðir haíi á undanförnum
árum smátt og smátt fetað sig
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
að því marki að veita lán til
langs tíma til fasteignakaupa en
með ákvörðun Landsbankans
verður þessi samkeppni við
íbúðalánasjóð markvissari og
um leið verður boðið upp á fleiri
kosti eins og t.d. lán í evrum
með mun lægri vöxtum en hér
þekkjast en þá um leið með
gengisáhættu. Nú hefur Islands-
banki fylgt í kjölfarið og til-
kynnt, að bankinn muni einnig
taka upp veitingu húsnæðislána
með markvissari hætti en áður.
Þetta frumkvæði bankanna og
aukin samkeppni við Ibúðalána-
sjóð kemur sér að sjálfsögðu vel
fyrir fasteignakaupendur, sem
nú eiga fleiri kosta völ. En jafn-
framt vaknar sú spuming, hvort
yfirleitt sé þþrf á, að ríkið reki
opinberan Ibúðalánasjóð. Til
hvers og af hverju? Er ekki
ástæða til að stíga skrefíð til
fulls og færa þessar lánveitingar
inn í banka og sparisjóði? Yrði
það gert mundi það jafnframt
stuðla að stóraukinni hagræð-
ingu í rekstri þessara lánastofn-
ana, sem að lokum kemur bæði
sparifjáreigendum og lántak-
endum til góða. Það er full
ástæða til þess fyrir bankamála-
ráðherra og félagsmálaráðherra
að huga vandlega að þessu.
En jafnframt vekur stofnun
nýs fyrirtækis Landsbankans-
Framtaks hf. athygh vegna
þess, að með stofnun þess
hyggst bankinn augljóslega
skapa sér vettvang th að standa
við bakið á stofnun nýrra fyrh’-
tækja á nýjum sviðum, þar sem
ávinningurinn er engan veginn
öruggur. M.ö.o. Landsbankinn
hyggst hefjast handa á sviði
áhættufjárfestingar í nýjum at-
vinnugreinum. Það er alkunna
að eitt erfiðasta vandamál
þeirra, sem vilja ryðja nýjar
brautfr í atvinnulífi er að tryggja
fjármagn til slíkrar atvinnu-
starfsemi m.a. vegna þess, að
hefðbundin bankastarfsemi
byggist á því, að nægar trygg-
ingar séu fyrir hendi. Það er
fyrst með stofnun Nýsköpunar-
sjóðs, sem farvegur hefur skap-
azt fyrir slíkar lánveitingar og
fjárfestingar hér á landi.
Það á eftir að koma í ljós,
hvort starfsemi Landsbankans á
þessu sviði leiðir til samkeppni
eða samstarfs við Nýsköpunar-
sjóð en ekki óhklegt, að það
verði ekki síður samstarf á milli
þessara tveggja aðUa. Þetta
skapar alveg ný viðhorf á mörg-
um sviðum atvinnulífsins. Fjöl-
mörg dæmi eru um það frá öðr-
um löndum, ekki sízt Bandaríkj-
unum, að áhættufjármögnun
hefur leitt til mikilla umskipta í
atvinnulífi. Slíkt getur einnig
gerzt hér, nú þegar tveir öflugir
aðilar hafa haslað sér völl á
þessu sviði, þ.e. Landsbankinn
og Nýsköpunarsjóður.
NYJUNGAR
Á FJÁRMÁLA-
MARKAÐI
6Þessar athuga-
•semdir hef ég rit-
að inní eintak mitt af
Sturlungu:
Til athugunar: I Is-
lendinga sögu Sturlu
Þórðarsonar, 192. kap.
segir um Þórð kakala: „Er þar mikil
saga frá Þórði“ og litlu síðar: „Er frá
honum mikil saga.“ Af þessu má sjá
að Þórðar saga er eldri en þessi kafli
Islendinga sögu og Sturla forðast að
endurtaka hana. En svona pennaglöp
koma einnig fyrir í Njáls sögu, þegar
lýst er kvonfángi Marðar Valgarðs-
sonar.
Guðbrandur Vigfusson segir að
Sturla hafi ritað bæði Þórðar sögu
kakala og Þorgils sögu skarða og séu
þær eldri en Islendinga saga. Aldur
Þorgils sögu er óvissari en Þórðar
sögu. Auk þess sýnir lýsingin á Þórði
Þorvaldssyni Vatnsfirðingi og Gunn-
laugi ormstungu að Islendinga saga
er eldri en áður var talið, skrifuð eftir
1272 hafa merkir fræðimenn einsog
Björn M. Olsen og Pétur Sigurðsson
talið, en það er of seint með tilliti til
Gunnlaugs sögu. Guðbrandur Vigfús-
son sýndi fram á að Lambkár ábóti
skrifaði Prestssögu Guðmundar Ara-
sonar. Hann bjó hjá Sturlu á Staðar-
hóli 1242 til um ‘47.
Þórður kakali deyr 1256 en Þorgils
skarði er veginn tveimur árum síðar.
Þórðar saga er rituð fyrir 1255.
Einkennilegt er að engin sér-
•stök saga skuli vera af Gizuri
jarli. Hann var þó alls ráðandi í land-
inu frá því hann verður jarl 1258 og
til dauðadags 1268, í heilan áratug.
Skyldi hann hafa verið ánægður með
þau rit sem þá höfðu verið saman
sett? Sturla gefur í skyn í kaflanum
um Apavatnsför að hann hafi ekki
síður sótt efni til hans en annarra,
þegar hann skrifaði Sturlungu. Þar
er þessi eftirminnilega setning, rituð
af Sturlu Þórðarsyni inní frásögn ís-
lendinga sögu af Apavatnsför: „Það
er sögn Gizurar sjálfs, að þá er þeir
námu staðar í hrauninu fyrir ofan
Álftavatn og sátu á baki, og þagði
Sturla (Sighvatsson) svo um hríð. Og
er svo hafði verið um stund, mælti
hann: „Ríðum enn.“ Hefir Gizur þá
helzt grunað, hvort Sturla efaðist þá
eigi, hvern veg hann skyldi af gera
við hann og enn fleiri menn aðra.“
Gizur er einsog margir
aðrir einn af heimildar-
mönnum Sturlu Þórð-
arsonar.
Ennfremur: Lýs-
•ingin á Snorra og
Þórði Þorvaldssonum
og Oddi Þórarinssyni gengur aftur í
ýmsum ritum, bæði í Njálu (Skarp-
héðinn og Gunnar á Hlíðarenda) og
Þiðriks sögu, sömu eða svipuð orð
notuð í lýsingunum, þær eru sprottn-
ar úr umhverfi Sturlu en fara þaðan
inní þessi rit. Snorri og Þórður eru
vegnir 8. marz 1232. Sá kafli hefur
h'klega verið ritaður skömmu síðar,
þannig að hann kemst inní Þiðriks
sögu 1240-1250, en Oddur deyr 1255,
þannig að Þiðriks sögu er lokið eftir
það. Persónulýsingar hennar virðast
helzt komnar úr Islendinga sögu.
Nei, engin saga af Gizuri jarli. Aft-
ur á móti eru sérstakar sögur af for-
ingjum Sturlunga, Þórði kakala sem
kom út til Islands 1242, fer utan al-
farinn 1250 og deyr 1256, og Þorgilsi
skarða sem kemur út 1252 eftir að
hafa hitt Þórð kakala í Noregi og
deyr 1258. Engin sérstök saga er
heldur af Kolbeini unga eða Hrafni
Oddssyni sem er þó önnur aðalper-
sóna Árna sögu byskups og kemur
víða við sögu annars staðar.
Þorgils og Þórður kakali hljóta
•að vera aðalheimildarmenn
sagna sinna, en ýmsir aðrir hafa
einnig upplifað marga atburðina, s.s.
Þórður Hítnesingur, mágur Þorgils,
sem oft er með honum á eintali við
hann í sögunni, og Sturla Þórðarson
sem einnig er mikið sagt frá, m.a.
eintölum þeirra. Án frásagna þeirra
beggja væri sagan ekki saman sett.
Sturla orti drápu mikla um Þorgils
skarða og er hún notuð í sögu hans.
Ber allt að sama brunni: Helzti
sagnaritari 13. aldar, arftaki Snorra
Sturlusonar, stjórnar ferðinni hér
sem víðar. Auk þeirra sem nefndir
hafa verið hefur höfundur Þorgils
sögu þurft að afla heimilda hjá
Hrafni Oddssyni, Kolbeinn ungi er
einn af heimildarmönnum Þórðar
sögu og svo hefur Gizur lagt ýmislegt
til Þorgils sögu.
Þessar sögur hafa verið skrifaðar
einsog vandlátir blaðamenn afla
heimilda sinna nú á dögum. En þá
hafa ýmsir safnað í sarpinn og verið
höfundum innan handar. Þeir hafa
unnið skipulega og markvisst að
þessum miklu verkum sínum.
Sturla Þórðarson er ekki
•langt undan í Þórðar sögu
kakala og hann hefur haft hönd í
bagga með ritun Þorgils sögu skarða,
ef hann er þá ekki sjálfur höfundur
hennar. Sturla virðist vera jafnhrif-
inn af Þorgilsi frænda sínum og
Sturlu Sighvatssyni, fylgir honum
fast, biður hann vera varan um sig og
minnist við hann, þegar þeir sættast
endanlega. Sturla er kallaður sátt-
gjarnlegur í Þorgils sögu. Þorgils
segir á einum stað: „Mjög vilja mig
öll strá stanga," en það er í samræmi
við ljóðrænan texta Njálu.
Sturla þakkar Þorgilsi vel „svo
mikla frændsemi sem hann hefði
honum sýnt“. Og enn: „Skildu þeir þá
með inum mestum kærleikum." Og í
miðjum deilum Sturlu og Þorgils í
upphafí sögunnar segist Sturla ekki
vilja standa yfir drápi Þorgils,
frænda síns, „og vita það víst, að
hann þætti aldrei slíkur maður sem
áður“. I þessum orðum er raunar
fólginn siðferðisboðskapur Njáiu.
Nokkru síðar segir hann með aigjöru
jafnaðargeði þess óhlutdræga manns
sem skrifaði Islendinga sögu: „Hrafn
kvað aldrei mark að, hvað hann
(Þorgils) segði, og kvað hann allt
ljúga mundu.“
Sturla mælti: „Satt mun hann
segja, - er það eigi skap Þorgils eða
þeirra frænda."
Við höfum reynslu fyrir því að
Sturla Þórðarson gat talað um sjálf-
an sig einsog hverja aðra þriðju-per-
sónu, af fullkomnu hispursleysi. En í
Þorgils sögu er margt sagt sem engir
vissu nema þeir tveir, Sturla og
Þorgils. I lokin er samin heigisaga
um Þorgils skarða líkt og Sturlu Sig-
hvatsson í Islendinga sögu og vitnað
til vígs Tómasar erkibyskups í
Kantíu, eða Kantaraborg, en Þor-
varður Þórarinsson sat uppi með
skömmina af því vígi.
Þorgils var svo þekkilegur dauður
að líkami hans minnti ekki á neitt
fremur en Njál, einsog honum er lýst
eftir brennuna. Má það vera hending
ein, þótt ekki sé það líklegt.
M.
HELGI
spjail 8
SUNNUDAGUR 24. JANÚAR 1999 33
RE VKJAVÍ KURBRÉF
Laugardagur 23. janúar
Þingkosningarnar,
sem eru framundan í maí-
mánuði, setja nú í vaxandi
mæli svip á þjóðlífið og
þjóðmálaumræður. Próf-
kjör eru nánast um hverja
helgi og harkan í próf-
kjörsbaráttunni verður
stöðugt meiri. Yfirleitt hefur meiri friður
ríkt innan Framsóknarflokksins en flestra
annarra flokka um framboðsmál, en það er
liðin tíð eins og sjá mátti í prófkjörum
flokksins, bæði í Reykjavík og í Norðurlandi
eystra.
Úrslitin í prófkjöri Framsóknarmanna í
Norðurlandi eystra sýna, að fram er komin
á vettvangi flokksins ný kona, Valgerður
Sverrisdóttir, sem líkleg er til skipa áber-
andi sess í forystusveit framsóknarmanna á
næstu árum, ásamt þeim Ingibjörgu Pálma-
dóttur og Siv Friðleifsdóttur. Sigur Valgerð-
ar í baráttu hennar við Jakob Björnsson,
fyrrum bæjarstjóra á Akureyri, var svo af-
gerandi, að eftir var tekið.
Meiri vangaveltur eru um það, hvemig
skilja má úrslitin í prófkjöri framsóknar-
manna í Reykjavík. Þingmennimir tveir,
Finnur Ingólfsson og Olafur Orn Haralds-
son, fengu að vísu afdráttarlausa kosningu.
Að hinum síðarnefnda var sótt af einum at-
kvæðamesta borgarfulltrúa Reykjavíkurlist-
ans, Alfreð Þorsteinssyni, sem hafði ekki er-
indi sem erfiði og hefúr greinilega, að mati
framsóknarmanna í Reykjavík, ætlað sér
meira en þótt hefur við hæfi. Sumir töldu, að
í þessari baráttu myndi Ólafur Öm standa
höllum fæti, ekki sízt vegna þess, að Alfreð á
sér margfalt lengri sögu innan flokksins.
Ólafur Örn hefur hins vegar komið fram á
sjónarsviðið sem einn sterkasti talsmaður
Framsóknarflokksins í umhverfis- og nátt-
úruverndarmálum, sem hefur áreiðanlega
dugað honum vel í prófkjörsbaráttunni og á
að baki frækilegt afrek, þar sem var gangan
á Suðurpólinn.
En hvernig á að túlka árangur Finns Ing-
ólfssonar, viðskiptaráðherra og varafor-
manns flokksins í prófkjörinu? Er það við-
unandi niðurstaða fyiir nýkjörinn varafor-
mann og ráðherra, sem setið hefur fjögur ár
í ríkisstjórn, að fá rúmlega 57% greiddra at-
kvæða í fyrsta sæti listans? Sjálfur telur
ráðherrann svo vera. I samtali við Morgun-
blaðið í dag, laugardag, segir hann m.a.:
,,Aðalatriðið er að listinn er mjög sterkm-.
Eg er mjög ánægður með þessa niðurstöðu
og tel, að listinn geti náð mjög góðum ár-
angri í kosningunum í vor.“ Síðan segir
Finnur Ingólfsson: „Það er vitað, að það var
talsverð liðssöfnun inn í flokkinn fyrir próf-
kjörið. Ég var enginn þátttakandi í því og
kom með sárafáa menn inn á mínum vegum.
Alfreð segir sjálfur, að hann hafi komið með
400 manns og Arnþrúður (Karlsdóttfr, inn-
skot Mbl.) með á þriðja hundrað manns, hef
ég heyrt. Þess vegna held ég að þetta eigi að
teljast mjög góð niðurstaða."
Segja má, að þessi úrslit séu svolítið mót-
sagnakennd fyrir ráðherrann. Annars vegar
er ljóst, að framboðslistinn er skipaður á
þann veg, sem hann sjálfur stefndi að. Hins
vegar er útkoma hans sjálfs á mörkum þess
að vera frambærileg. Alla vega er ljóst, að
þessi úrslit era umhugsunarefni fyrir hinn
nýja varaformann Framsóknarflokksins,
sem augljóslega stefnir að því að taka við
flokknum af Halldóri Ásgn'mssyni og hefur
unnið markvisst að því að byggja upp sjálf-
stæðan valdakjarna innan flokksins.
Vel má vera, að það hafi háð Finni Ing-
ólfssyni í prófkjörsbaráttunni, að niðurstaða
liggur enn ekki fyrir í rannsókn svonefnds
Lindarmáls, sem mjög var til umræðu í
tengslum við Landsbankamálið vorið 1998.
Það verði ekki fyrr en því máli verði lokið,
án þess að ráðherrann verði fyrir áfóllum,
að augljós pólitískur styrkur hans komi að
fullu fram.
Um önnur framboðsmál er lítið að segja á
þessu stigi málsins. Þó má gera ráð fyrir, að
varaformannskjör í Sjálfstæðisflokknum
komist á dagskrá á næstu vikum. Á þessari
stundu hefur enginn lýst formlega yfir fram-
boði sínu til varaformanns, þótt áskoran hafi
komið fram úr röðum sjálfstæðiskvenna á
Sólveigu Pétursdóttur, alþingismann, að
gefa kost á sér. Hún hefur hins vegar ekki
gefið formlega yfirlýsingu um framboð og
ekki heldur þeir tveir ráðherrar Sjálfstæðis-
flokksins, sem nefndir hafa verið í þessu
sambandi, þeir Geir H. Haarde, fjármála-
ráðherra og Bjöm Bjarnason, menntamála-
ráðherra. Nafn Sigríðar Önnu Þórðardóttur,
formanns þingflokks sjálfstæðismanna, hef-
ur einnig verið nefnt. Þótt nöfn þessara ein-
staklinga hafí verið til umræðu, liggur ekk-
ert fyrir um það, hvort eða hverjir úr þess-
um hópi gefi kost á sér og varasamt að
ganga út frá nokkra sem vísu í þeim efnum.
Þá má heldur ekki gleyma því, að bæði
formanns- og varaformannskjör fer þannig
fram á landsfundi Sjálfstæðisflokksins, að
fulltrúar á landsfundi skrifa á atkvæðaseðil
nafn þess, sem þeir vilja kjósa og era ekki
bundnir af formlegum yfirlýsingum um
hverjir séu í framboði. Þessi regla var tekin
upp á landsfundi flokksins árið 1961, þegar
Bjarni Benediktsson var kjörinn formaður
flokksins í fyrsta sinn og var það að hans
framkvæði.
Varaformannskjörið á landsfundi mun
hins vegar vekja mikla athygli vegna þess,
ekki sízt, að varaformaður Sjálfstæðis-
flokksins hefur alltaf gegnt veigameira hlut-
verki í Sjálfstæðisflokknum en varaformenn
annarra stjórnmálaflokka. Hins vegar er
varaformennska í Sjálfstæðisflokknum eng-
in trygging fyrir því, að varaformaður taki
við af formanni. Til marks um það er sú
staðreynd, að hvorki Gunnar heitinn
Thoroddsen né Friðrik Sophusson, sem hafa
verið varaformenn Sjálfstæðisflokksins
mestan hluta síðustu tæpra fjörutíu ára,
hafa verið kjörnir formenn flokksins.
Prófkjörsbarátta innan Samfylkingarinn-
ar i Reykjavík, Reykjaneskjördæmi, Norð-
urlandskjördæmi eystra og víðar er rétt að
hefjast og engan veginn ljóst á þessari
stundu, hvernig línur leggjast á þeim víg-
stöðvum. Það fer hins vegar ekki á milli
mála, að langvarandi samningaviðræður um
fyrirkomulag framboðsmála og prófkjöra
hafa skaðað Samfylkinguna mjög og það fer
alveg eftir úrslitum prófkjöranna, hvort
henni tekst að ná sér á strik að ráði.
Tómarúmið á vinstri vængnum, sem ráða-
leysið í Samfylkingunni hefur skapað á und-
anfórnum vikum, hefur áreiðanlega styrkt
stöðu Steingríms J. Sigfússonar og félaga
hans, en örlög þeirra hljóta að fara mjög eft-
ir því, hvort Samfylkingunni tekst að bæta
stöðu sína í kjölfar prófkjöranna.
Fundarsókn á landsþingi Frjálslynda
flokks Sverris Hermannssonar, í morgun,
laugardagsmorgun, vekur óneitanlega at-
hygli og ekki fer hjá því, að hún verði for-
ystumönnum annarra flokka nokkurt íhug-
unarefni.
ÞÓTT PRÓFKJÖR
Málefnin og úrslit í þeim séu
alltaf skemmtilegt
umræðuefni á meðal fólks er málefnastaðan
í upphafí kosningabaráttunnai- öllu áhuga-
verðari, þegar til lengri tíma er litið.
Margir era og hafa verið þeirrar skoðun-
ar, að deilan um fiskveiðistjórnkerfið muni
setja mjög mark sitt á kosningabaráttuna.
Til þess liggja tvær ástæður; annars vegar
sú, að andstaða almennings við óbreytt kerfi
blasir við og gefur andstæðingum stjórnar-
flokkanna færi á að rækta þann jarðveg og
hins vegar hefur dómur Hæstaréttar skapað
alveg ný viðhorf í þeim efnum. Ganga má út
frá því sem vísu, að einhverjfr aðilar láti á
það reyna fyrir dómstólum, jafnvel á næstu
vikum, hver afstaða Hæstaréttar er til 7. gr.
laganna um stjórn fiskveiða.
Yfirleitt hefur verið gengið út frá því sem
vísu, að Samfylkingin mundi gera þetta mál
að helzta kosningamáli sínu. Á hinn bóginn
vita allir, að Alþýðuflokkur, Alþýðubandalag
og Kvennalisti hafa ekki verið samstiga í
þessu máli á mörgum undanförnum áram.
Þess vegna má telja líklegt, að stefna Sam-
fylkingarflokkanna muni ekki ganga eins
langt og Alþýðuflokkurinn hefur viljað gera,
heldur verði hún einhvers konar málamiðlun
á milli sjónarmiða, sem uppi hafa verið inn-
an þessara tveggja flokka. Að vísu fer ekki á
milli mála, að meiri samhljómur hefur verið
á milli skoðana þeirra á síðustu misseram en
áður.
Það er erfitt að ráða í þessa stöðu. Ef
hugsanlegur nýr dómur í Hæstarétti félli
fyrir kosningar myndi dómsniðurstaðan
verka sem sprengja í kosningabaráttunni á
hvom veginn sem hún yrði. Á hinn bóginn
má telja fremur ólíklegt, að niðurstaða í
Hæstarétti kæmi svo snemma úr því sem
komið er, jafnvel þótt málið fengi flýtimeð-
ferð.
Ef gengið er út frá þeirri forsendu, að
slíkur dómur falli ekki fyrir kosningar, horf-
ir málið töluvert öðra vísi við. Staðreyndin
er sú, að innan beggja stjórnaifilokka, Sjálf-
stæðisflokks og Framsóknarflokks, hafa
menn á undanfórnum mánuðum hneigzt til
þess að leita málamiðlunar og sátta, sem all-
ir aðilar málsins gætu fallizt á. Hin harða
skipting í tvær fylkingar er smátt og smátt
að hverfa og æ fleiri gera sér grein fyrir
nauðsyn þess að leysa deilurnar.
Þetta viðhorf kom skýrt fram í ræðu Þor-
steins Pálssonar, sjávarútvegsráðherra, á
fundi á Suðurnesjum sl. mánudagskvöld og
skýifi var frá og fjallað um hér í blaðinu fyr-
ir nokkram dögum. Þetta kom einnig fram í
máli Sturlu Böðvarssonar, alþingismanns
Sjálfstæðisflokks í Vesturlandskjördæmi, í
umræðum á Alþingi um breytingar á lögun-
um um stjórn fiskveiða í kjölfar dóms
Hæstaréttar. Talsmenn Framsóknarflokks
hafa ítrekað gefið hið sama til kynna.
Þegar litið er til þessara viðhorfsbreyt-
inga innan beggja stjórnarflokka má gera
ráð fyrir að línumar verði alls ekki eins
skarpar í kosningabaráttunni á milli ólíkra
sjónarmiða og við höfum búið við allan þenn-
an áratug. í þessum efnum verður ekki sízt
fróðlegt að fylgjast með því, hvernig lands-
fundur Sjálfstæðisflokksins ályktar um
þetta mál í marz.
Ef það er rétt mat, að innan allra stjórn-
málaflokka sé stefnt að sáttum m.a. vegna
þess, að langflestir stjórnmálamenn gera
sér grein fyrir, að það gengur ekki lengur að
hafa þetta mál óleyst, má búast við að deilur
um fiskveiðistjórnun verði ekki eins áber-
andi í kosningabaráttunni og ella hefði orðið,
þótt fiskveiðimálin verði eftir sem áður eitt
þeirra málefna, sem hæst ber.
En jafnframt er ljóst, að annað málefni
hefur á undanförnum mánuðum verið að
koma fram sem átakamál og er líklegt til að
verða ofarlega á blaði í kosningabaráttunni,
en það era hálendismálin, eða umhverfis- og
náttúravemdarmál í víðum skilningi. Spurn-
ingin um það hvar á að virkja og hvernig.
Stofnun Umhverfissamtaka Islands, ráð-
stefna Landvemdar í dag, laugardag og fjöl-
margt annað er vísbending um, að fátt sé
fólki hugleiknara um þessar mundir en
framtíð íslenzku óbyggðanna. Þetta á ekki
sízt við um ungt fólk eins og m.a. kom í ljós,
þegar tvær ungar stúlkur föstuðu mikinn
hluta desembermánaðar til þess að vekja at-
hygli á málinu.
Óhikað má fullyrða, að framtíð óbyggð-
anna er að verða málefni, sem er ekki síður
viðkvæmt og vandmeðfarið fyrir stjórnmála-
flokkana en fiskveiðimálin. Málið er snúið.
Eins og venjulega má finna öfga á báða
bóga. Sumir tala á þann veg, að sjálfsagt sé
að fylgja sömu virkjunarstefnu og mótuð
var fyrir fjöratíu áram. Aðra mætti skilja
þannig, að við ættum að hætta að vfrkja.
Þeir sem hugleiða þessi málefni af yfirvegun
gera sér auðvitað ljóst, að við getum ekki
hætt að virkja, en um leið er ekki hægt að
leggja sama mælikvarða á það, hvað telst
hagkvæm virkjun og áður var gert. Einn
þeirra, sem bersýnilega hafa áttað sig á
þessu, er Finnur Ingólfsson, iðnaðar- og við-
skiptaráðherra, eins og fram kom í viðtali
við hann í Degi sl. þriðjudag en hann sagði
m.a.:“Sá möguleiki kann að vera fyrir hendi,
að hægt sé að nýta sömu árnar með öðram
hætti en þeim hagkvæmasta og ódýrasta.
Kostnaðurinn verður þá eitthvað meiri og
munurinn frá hagkvæmasta kostinum væri
það gjald, sem við værum að greiða fyrir
náttúraverndina. Þetta tel ég að menn eigi
að fara í að skoða og er hér með í undirbún-
ingi.“
Forystumenn Sjálfstæðisflokksins gera
sér augljóslega grein fyrir því í hvaða far-
veg þessar umræður eru að þróast. Það má
marka af því, að Davíð Oddsson, fonnaður
Sjálfstæðisflokksins, flutti ávarp á ráð-
stefnu Landverndar í hádeginu í dag, laug-
ardag, og lýsti m.a. þeirri skoðun, að ekki
væri grundvallarágreiningur í málinu. „Ég
leyfi mér að fullyrða, að allur þorrj íslend-
inga vilji annars vegar að við verndum perl-
ur hálendisins og höldum merkum náttúra-
fyrirbæram ósnortnum og hins vegar að við
nýtum hreinar orkulindir hálendisins,
byggðum landsins og öllum almenningi til
hagsbóta,“ sagði forsætisráðherra. Innan
Sjálfstæðisflokksins er hafinn víðtækur
undirbúningur að umræðum og ályktun um
þetta mikla mál á landsfundi flokksins í
marz.
Það gerir umræður og ákvarðanir um
þetta mál enn flóknara, að landsbyggðin
hefur eins og vænta mátti sín sjónarmið
fram að færa. Augljóst er, að Austfirðingar
binda miklar vonir við byggingu álvers á
Austfjörðum í tengslum við stórvirkjun
norðan Vatnajökuls. Halldór Ásgrímsson,
utanríkisráðherra og fyrsti þingmaður
Austurlandskjördæmis, hefur tekið mjög
afdráttarlausa afstöðu í þessum efnum eins
og gera mátti ráð fyrir.
Að vísu eru fréttir, sem berast frá Norsk
Hydro, ekki uppörvandi. Þær benda til
þess, að eitthvað hafi dregið úr áhuga fyrir-
tækisins á því að byggja stórt álver á Aust-
urlandi. Þó era þessar fréttir mjög mis-
vísandi og alla vega er ekki vitað til þess, að
forrráðamenn fyrirtækisins hafi gefið slíkt
til kynna við íslenzk stjórnvöld.
Við skulum hins vegar ekki gleyma því,
að stóru alþjóðlegu álfyrirtækin vilja hafa
mörg járn í eldinum. Þau halda uppi við-
ræðum við marga aðila samtímis til þess að
athuga, hvar bezt verður boðið og síðan
draga þau sig í hlé, ef þróunin á álmörkuð-
um verður óhagstæð. Þetta kom berlega í
ljós í viðræðum okkar fyrir áratug við Atl-
antsálfyi-irtækin. Markaðsþróunin í áli hef-
ur verið neikvæðari en búizt var við t.d.
þegar ákvörðun var tekin um byggingu ál-
versins við Grundartanga. Þess vegna er
alls ekki víst, að við stöndum frammi fyrir
nokkurri ákvörðun um byggingu álvers og
stórvirkjunar á Austurlandi á næstu mán-
uðum. Raunar er mjög varasamt fyrir Aust-
ffrðinga að byggja framtíð sína á slíku. Um-
ræður um stóriðju á Islandi hafa staðið í
u.þ.b. eitt hundrað ár. Þær hafa leitt til
byggingar tveggja álvera og einnar járn-
blendiverksmiðju. Það er allt og sumt.
Aldraðir og
öryrkjar
helztu umræðuefnum
ÞRIÐJA MALIÐ,
sem kemst á dag-
skrá við og við, en er
þess eðlis, að það
ætti að verða eitt af
kosningabaráttunnar,
era málefni aldraðra og öryi’kja. Það er
nauðsynlegt, að hagsmunamál þessara þjóð-
félagshópa komi til frekari umræðu en verið
hefur og af mörgum ástæðum.
Það má færa rök að því, að hálfgert neyð-
arástand ríki í vistunarmálum gamals fólks
vegna þess hversu langur biðtími er eftir
plássi á dvalar- og hjúkranarheimilum fyrir
aldraða. Þetta neyðarástand blasir ekki við
opinberlega nema í tölulegum upplýsingum
eins og þeim, sem fram komu hér í blaðinu
fyrir nokkram dögum um tveggja ára bið-
tíma. En fyrir fjölskyldur, sem standa
frammi fyrir því, að gamalt fólk getur ekki
lengur búið heima hjá sér, getur ekki farið
ferða sinna, gleymir að slökkva á eldavél eða
kerti o.s.frv. er þetta jafngildi neyðar-
ástands.
Afkoma aldraðra og öryi-kja er líka alvar-
legt umhugsunarefni. Segja má, að þessum
þjóðfélagshópum hafi verið tryggð lág-
marksafkoma - en er það nóg? Því má ekki
gleyma, að kynslóðin, sem nú er komin á eft-
irlaun, er sú kynslóð, sem sá framlög sín til
lífeyrissjóða brenna upp á báli verðbólgunn-
ar. Séreignarsjóðimir, sem nú era að ryðja
sér til rúms, era nýtt fyrirbæri, þannig að
það er tiltölulega fámennur hópur, sem hef-
ur safnað í sjóði til elliáranna þar.
Þegar tekjutengingin var tekin upp á sín-
um tíma var farið alltof langt niður í tekju-
stiganum og lífeyrir skerðist við alltof lágt
tekjumark. Að ekki sé talað um dæmi eins
og það, sem Morgunblaðið hefur gert að um-
talsefni síðustu daga, þar sem öryrkja er
beinlínis refsað fyrir að lifa sparlega og
koma sér upp öryggissjóði með því að leggja
fyrir af örorkubótum og neita sér um flest
það, sem nútímafólk telur til sjálfsagðra lífs-
þæginda.
Aldraðfr og öryrkjar eiga sér of fáa
málsvara á opinbemm vettvangi. Það er í
rauninni furðulegt hve talsmönnum þeirra,
sem minna mega sín, hefur fækkað mjög. Að
vísu má segja, að breyting sé að verða á
þessu, ekki sízt fyrir tilverknað samtaka
aldraðra, sem hafa verið óþreytandi við að
vekja athygli á þessum málefnum.
En með sama hætti og Clinton Banda-
ríkjaforseti hefur kosið að setja málefni al-
mannatrygginga á dagskrá með svo afger-
andi hætti að eftir er tekið um allan heim
mundi það verða þeim stjórnmálamönnum
og stjórnmálaflokkum til framdráttar, sem
gerðu slíkt hið sama hér, ekki vegna þrýst-
ings frá hagsmunasamtökum aldraðra, held-
ur vegna þess, að málefnið er þess virði, að
um það sé rætt og fjallað.
„Við skulum hins
vegar ekki
gleyma því, að
stóru alþjóðlegu
álfyrirtækin vilja
hafa mörg járn í
eldinum. Þau
halda uppi við-
ræðum við marga
aðila samtímis til
þess að athuga,
hvar bezt verður
boðið og síðan
draga þau sig í
hlé, ef þróunin á
álmörkuðum verð-
ur óhagstæð.“