Morgunblaðið - 18.02.1999, Qupperneq 37

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 18. FEBRÚAR 1999 37
‘ðurlanda í Reykjavík
Morgunblaðið/Kristinn
erra stýrði fundinum með hinum norrænu starfsbræðrum sínum í gær. Pertti
Jis, Knut Vollebæk frá Noregi og Niels Heiveg Petersen frá Danmörku sitja
íiel Tarscliys, framkvæmdastjóri Evrópuráðsins og Jan Eliasson, staðgengill
utanríkisráðherra Svíþjóðar.
Dómsmálaráðherra telur varasamt að færa
einstaka málaflokka undir sérdómstóla
Ekki tilefni
til sljórnlaga-
dómstóls
✓
Orator, félag laganema í Háskóla Islands,
efndi til málþings um samspil löggjafar-
valds og dómsvalds, þar sem dómsmála-
ráðherra lagði meðal annars til að starfs-
hættir löggjafarvaldsins væru endurskoð-
aðir og bættir.
„raunhæfan árangur," eins og það er
orðað í yfirlýsingu fundarins.
Ágallar EES-samningsins
og gildi samráðs
Ráðherrarnir lögðu áherzlu á að
fjölgun aðildarríkja Evrópusam-
bandsins feli jafnframt í sér stækk-
un Evrópska efnahagssvæðisins
(EES). í því samhengi sé mikilvægt
að samráði norrænu ríkjanna um
málefni ESB sé viðhaldið og það eflt.
íslandi og Noregi er þetta samráð
einkar mikilvægt, þar sem þau eru
nú einu ríkin á Norðurlöndum sem
ekki eiga aðild að ESB. Halldór Ás-
grímsson viðurkenndi aðspurður eft-
ir fundinn að deilan um greiðslur Is-
lands og Noregs í þróunarsjóð
EFTA, sem valdið hefur því að
•eglur
itvæli
Reuters
iðgerða gegn slíkri framleiðslu. Hér
nu á gám sem fylltur er nýuppskornu
bæri sérstaklega erfðabreytt mat-
væli. í kjölfarið var sett sérstök
reglugerð um erfðabreyttar vörur úr
soja og maís, en notkun á þeim hafði
áður verið leyfð. Reglugerðin gerir
ráð fyrir að merkja skuli öll matvæli
sem DNA-mæling sýnir að innihalda
Spánverjar hafa staðið í vegi fyrir
ákvörðunum innan EES-samstarfs-
ins, sýndi þá ágalla sem væru á
EES-samningnum fyrir EFTA-rík-
in. Knut Vollebæk, norski ráðherr-
ann, tók undir þessi orð Halldórs, en
sagði máhð þó ekki sanna að hags-
munum Noregs eða Islands væri al-
mennt betur borgið með fullri aðild
að sambandinu.
Halldór sagði það hafa valdið von-
brigðum hve mikið þessi deila hefði
dregizt á langinn, en nú sæist fyrir
endann á henni og ástæðulaust væri
að ætla að annað eins gæti endurtek-
ið sig.
ESB og NATO haldi
dyrum opnum
Með tilliti til þess sem ákveðið var
prótein sem hefur orðið til vegna
erfðabreytinga. Þessar reglur gilda
ekki hér á landi. Neytendasamtökin
hafa í samstarfi við noiTænu neyt-
endasamtökin hvatt til þess að erfða-
breytt matvæli verði merkt sérstak-
lega.
„Við vitum í sjálfu sér ekki hvort
erfðabreytt matvæli eru flutt til
landsins, en við teljum það mjög lík-
legt. Þetta á ekki síst við matvæli frá
Bandaríkjunum. Reynslan hefur
sýnt að erfðabreytt matvæli er víða
að finna. Það hefur t.d. komið fram í
Bretlandi að vöi-ur sem seldar era
undir merkjum Lindu MaCartney
hafa mælst innihalda erfðabreytt
matvæli þrátt fyrir að framleiðand-
inn hafi ekki ætlast til þess. Það má
því telja víst að eitthvað sé um erfða-
breytt matvæli í unnum vörum hér á
landi.
Deilt er um hvort ástæða er til að
óttast þessi matvæli. Það má segja
að andstaðan við þau sé tvíþætt. Fyr-
ir hendi er ótti við að það kunni að
vera hættulegt að neyta erfða-
breyttra matvara, en einnig er ótti
við umhverfisáhrifin. Menn óttast að
þessi erfðabreyttu gen muni dreifa
sér í umhverfinu án þess að maður-
inn hafi stjórn á því. Umhverfisþátt-
urinn hefur verið rannsakaður mjög
mikið, en rannsóknir á áhrifum
erfðabreyttra matvæla eru ekki eins
langt komnar. Það eru litlar niður-
stöður enn komnar út úr þessum
rannsóknum.
Deilurnar um þetta snúast kannski
fyrst og fremst um hvort að menn
séu að fara of hratt í að leyfa þetta.
Það hefur hins vegar ekki verið sýnt
fram á með óyggjandi hætti að erfða-
breytt matvæli séu hættuleg. Það er
kannski þessi óvissa sem veldur ótta
hjá fólki. Menn hafa náttúrulega
dæmin fyrir sér í Evrópu um mistök
sem hafa verið gerð. Það nægir að
minna á kúariðuna í Bretlandi,“ sagði
Elín.
„Að mínu mati er þetta blásið mjög
mikið upp, langt út fyrir það sem
á leiðtogafundi ESB í Vínarborg í
desember sl. voru utanríkisráð-
heiTarnir sammála um að miklu
varði að öll ríki, sem sótt hafa um
aðild að ESB, taki á þessu stigi
þátt í inntökuferlinu, „ekki sízt til
þess að auðvelda þeim aðlögunina
að sambandinu“. Létu þeir uppi þá
von að sem fyrst verði unnt að taka
upp viðræður um inngöngu Lett-
lands og Litháens í sambandið, auk
annarra ríkja sem ekki voru í þeim
hópi sem ESB hóf aðildarviðræður
við í fyrra og mega þar með gera
sér vonir um að verða fyrst til að
hljóta inngöngu.
Ráðherrarnir létu „með ánægju"
getið þeirra skrefa sem stigin hafa
verið til að gera nissneskumælandi
þjóðarbrot Lettlands og Eistlands
að fullgildum samfélagsþegnum.
Ráðherrarnir ítrekuðu þá skoð-
un sína, að Atlantshafsbandalagið
ætti að halda dyrum sínum opnum,
einnig til lengri tíma litið. Tjáðu
þeir stuðning sinn við rétt Eystra-
saltsríkjanna til að ákveða sjálf ör-
yggisstefnu sína, þar með talið að
ákveða að sækja um aðild að
NATO.
Áherzla á
„norðlæga vídd“ ESB
Staðfestu ráðherrarnir stuðning
sinn við „hina norðlægu vídd“ í
starfi Evrópusambandsins, sem
fær aukið vægi á foiTnennskumiss-
eri Finnlands í ráðherraráði þess.
Áherzla var lögð á það gildi sem
það hafi fyrir öll norrænu ríkin að
samráð aukist á norðlægum slóð-
um. Staðfesti Pertti Torstila, stað-
gengill fmnska utanríkisráðherr-
ans, að í undirbúningi Finna fyrir
formennskuna væri lögð áherzla á
þetta, og í nóvember yrði haldin
sérstök ráðstefna á utanríkisráð-
herrastigi um hina norðlægu vídd.
Loks lýstu ráðheiTamir stuðn-
ingi við framboð Noregs til setu í
öryggisráði Sameinuðu þjóðanna
árið 2000-2001 og Finnland sem
forsætisland 55. allsherjarþings SÞ
árið 2000.
eðlilegt má telja. Það eiga sér stað
það tíðar erfðabreytingar, svokallað-
ar stökkbreytingar, í náttúrunni sem
gerast án nokkurra afskipta mann-
skepnunnar. Þetta eru miklu rótæk-
ari breytingar en þær sem maðurinn
er að stuðla að með erfðakynbótum.
Þessi viðleitni mannsins er aðeins ör-
lítið brot af þeim breytingum sem
eiga sér stað sjálfkrafa í náttúranni,“
sagði Helgi Valdimarsson, prófessor
í ónæmisfræði.
Ekki hefur verið sýnt
fram á neina hættu
Helgi nefndi dæmi um erfðabreytt
matvæli eins og kartöflur sem þola
betur frost en venjulegar kartöflur
og ávexti sem hafa verið búnir til
með því að bræða sama erfðamengi
tveggja ávaxta, en út úr því hafa
menn fengið t.d. steinlausar appel-
sínur. Helgi sagði langt síðan menn
byrjuðu að þreifa sig áfram á þessu
sviði og ekki hefði verið sýnt fram á
að þessu fylgdi nein hætta.
Helgi sagðist ekki telja brýnt að
setja reglur um erfðabreytt mat-
væli. Ymis önnur verkefni væru
brýnni t.d. að setja skýrar reglur
um breytingar á erfðaefni lifandi
dýra og þá sérstaklega erfðaefni
mannsins.
Helgi sagðist ekki sjá fyrir sér að
ónæmiskerfi mannsins stafaði sér-
stök hætta af erfðabreyttum matvæl-
um. „Ónæmiskerfi mannsins er
einmitt hannað til þess að svara öll-
um hugsanlegum framandleika.
Ónæmiskerfið getur gi-eint framandi
efni sem hafa verið búin til af mann-
inum. Ég get t.d. nefnt að við getum
fengið ofnæmi af snertingu við akríl
vegna þess að ónæmiskerfið greinir
akríl sem framandi. Sama gildir um
matvæli. Það er að vísu vissar sam-
eindir í matvælum sem eru meira of-
næmisvaldandi og ónæmisvekjandi
en aðrar, en ég sé ekki að þær breyt-
ingar sem verða á sameindum vegna
erfðabreytinga breyti neinu þar um,“
sagði Helgi.
VARASAMT er að færa
einstaka málaflokka
undir sérdómstóla
nema fyrir því séu færð
veigamikil rök, að mati
Þorsteins Pálssonar dómsmálaráð-
herra. Þetta kom fram á málþingi
Orators, félags laganema við HI, á
þriðjudag um samspil löggjafarvalds
og dómsvalds.
„Það er einmitt álitaefnið hvort
nægilega sterk rök mæli með því að
hér verði komið á fót stjómlagadóm-
stól. Álitaefni varðandi stjómar-
skrána eru vissulega annars eðlis en
ýmis þau sérverkefni sem menn hafa
viljað fela einstökum dómstólum. En
hvað sem því líður efast ég um að
brýnt tilefni sé til að hér á landi
verði stofnaður stjórnlagadómstóll.
Það er mat mitt að ekki sé ástæða til
að efast um að almennir dómstólar
muni veita löggjafai’valdinu nauð-
synlegt aðhald, ef það fer út fyrir.
valdheimildir sínar og setur lög and-
stæð stjórnarskrá.
Ályktað verði af varfærni
Hann kvaðst ekki koma auga á
slíka stjórnlagalega togstreitu hér-
lendis að tilefni væri til að bera laga-
setningu fyrirfram undir úrskurð
dómsvaldsins til að meta hvort lög
samrýmist stjórnarskrá.
„En að minni hyggju væm það
helst sjónarmið af því tagi, sem gætu
kallað á sérstakan dómstól eða ráð
til þess að gera út um stjórnlagaleg-
an ágreining eða vafamál. Við mat á
því hvort hér sé tilefni til að stofna
stjórnlagadómstól tel ég einnig að
hafa megi hliðsjón af því að þau lönd,
sem búa við hliðstæða réttarskipan
og við, hafa ekki talið ástæðu til að
koma á fót slíkri stofnun. En önnur
sjónarmið kunna að eiga við í öðrum
fjarskyldari ríkjum, jafnvel söguleg-
ar forsendur. Ég vil þó ekki með öllu
hafna hugmyndinni um stjórnlaga-
dómstól og tel slíka umræðu áhuga-
verða og gagnlega, en vara jafnframt
við því að hrapað verði að niðurstöðu
í tilefni dægurumræðunnar. Hvort
sem almennir dómstólar eða stjórn-
lagadómstóll metur hvort lög brjóti í
bága við stjórnarskrá, er álitamál
hvernig slíku valdi verður beitt, “
sagði Þorsteinn.
Hann kvaðst telja þýðingarmikið
að dómstólar hefðu þetta vald en þvi
yrði þó að beita með ákveðinni var-
færni. Ekki sé óeðlilegt í lýðræðis-
þjóðfélagi að dómstólar játi löggjaf-
anum nokkurt svigrúm til að meta
hvort lög séu samþýðanleg stjórnar-
skránni. Hann tók fram að orð hans
mætti ekki skilja með þeim hætti að
hann leggi til að dregið verði úr vægi
stjómarskrárinnar. Þvert á móti
verði að gæta þess að ákveðið jafn-
vægi ríki milli handhafa ríkisvalds og
að stjórnskipuleg staða dómstóla sé
metin með hliðsjón af lýðræðishefð-
inni.
„Þegar dómstólai- meta hvort lög
stangist efnislega á við ákvæði
stjórnarskrár verður einnig að hafa
hhðsjón af því að of frjálsleg beiting
þess valds felur í sér þá hættu að
dómstólar blandist í of ríkum mæli
inn í stjórnmálaátök líðandi stundar.
Það kynni að leiða til þess, að kröfur
kæmu fram um það að stjórnmálaleg
sjónarmið réðu meh’a um val á mönn-
um til dómarastarfa en faglegt hæfn-
ismat,“ sagði dómsmálaráðherra.
Gagnrýni á löggjafarvaldið
Þorsteinn benti einnig á að líklegt
væri að fram kæmu kröfur um að
dómarar hefðu með einum eða öðr-
um hætti lýðræðislegt umboð. Ævi-
skipan, sem hafi að markmiði að
treysta óháða stöðu dómara og sjálf-,
stæði þeirra, gæti þurft að víkja fyr-
ir slíkum kröfum, ef dómstólar
gengju langt fram í því að taka sér
eiginlegt löggjafarvald. „Ég tel mik-
ilvægara að dómstólar séu fræðilega
sjálfstæðir og óháðir en að þeir hafi
rúmt vald til þess að setja leikregl-
ur,“ sagði hann.
Þorsteinn benti einnig á að ekki
yrði undan því vikist að ræða gagn-
rýni sem fram hefur komið á löggjaf-
arvaldið, þar sem m.a hafi verið haldið
fram að málflutningur alþingismanna
sé reikull og vilji löggjafans óskýr.
„Ég tel þessa gagnrýni eiga að
nokkru leyti rétt á sér og að hún sé
verðugt umhugsunarefni fyrir þá, sem
taka þátt í störfum löggjafarvaldsins.
Það sem skiptir höfuðmáli í þessu
sambandi er að taka til rækilegrar at-
hugunar hvemig löggjafinn geti betm-
þjónað hlutverki sínu við lagasetn-
ingu, þannig að ekki hljótist af vand-
kvæði við beitingu laganna, sem jafh-
vel getur leitt til þess að dómsvaldið
sitm- í raun uppi með að marka inntak
þeirra,“ sagði Þorsteinn.
Hann kvaðst í því sambandi telja
mikilvægt að endurskoða þau vinnu-
brögð sem viðhöfð væru við laga-
setningu. Til mikilla bóta væri ef ein-
um aðila yrði falið að yfirfara öll
lagafrumvörp áður en þau eru lögð
fyi’ir Alþingi. Hann sagðist láta
liggja milli hluta hvort slíkt starf
ætti að frekai’ að fara fram innan
þings eða utan, en þess mætti geta
að í nágrannalöndum okkar hefði
starf af þessu tagi farið fram á veg-
um dómsmálaráðuneyta. Framhjá
því yrði ekki litið að breyttar verk-
lagsreglur og vandaðra vinnulag
gætu verið snar þáttur í að viðhalda
eðlilegu jafnvægi milli löggjafarvalds
og dómsvalds.
Ein rétt niðurstaða
Á málþinginu fjallaði jafnframt
Sigurður Líndal prófessor um hlut-
verk dómstóla við mótun réttarins,
og tók margvísleg söguleg dæmi f'
því sambandi máli sinu til stuðnings.
Valtýr Sigui’ðsson héraðsdómari
fjallaði um samspii löggjafar- og
dómsvalds út frá sjónarhóli dómara
og gat þess meðal annars að hann
teldi lagasetningu í kjölfar dóms,
ekki vera inngrip í dómsvaldið. Dóm-
arar hefðu viss áhrif en ef í ljós
kæmi að þeir beittu valdi sínu óvar-
lega, mætti búast við krafan um
stjórnlagadómstól yrði háværari.
Jón Steinar Gunnlaugsson hæsta-
réttarlögmaður fjallaði um spurning-
una; setja dómstólar lög? Hann
minnti fundarmenn á að við lagalega
túlkun hlytu lögmenn að leita þeirra
réttarheimilda sem við eiga í hverju
tilviki, og ekki væru margar niður-
stöður til. Aðeins ein niðui’staða væri
rétt, þó svo að hún kynni að vera
torfundin og jafnvel umdeild.
Fundarstjóri á málþinginu var Da-
víð Þór Björgvinsson prófessor. j
;væli úr erfðabreyttu hráefni