Morgunblaðið - 19.02.1999, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 19. FEBRÚAR 1999 37.
UMRÆÐAN
17. febrúar-2. mars
efni. Það er ekki aftur
snúið, ef ekki er rétt á
málum ríkisins haldið,
því þjóðin þarf í framtíð-
inni að búa við úrskurði
óbyggðanefndar. Nefnd-
in auglýsir í Lögbirting-
arblaði þau svæði, sem
tekin eru til úrskurðar
og aðild þarf að lýsa inn-
an þriggja mánaða. Úr-
skurðum óbyggðanefnd-
ar verður ekki hnekkt,
ef þeim er ekki skotið til
dómstóla innan 6 mán-
aða frá útgáfudegi þess
Lögbirtingablaðs, sem
útdráttur úr úrskurði er
birtur í.
Ólafur
Sigurgeirsson
lendur og hyggja á
stórfellda orkuvinnslu.
Þótt þessi landsvæði
kunni að vera innan
landamerkja lögbýla í
Ölfushreppi með ein-
hliða landamerkjabréf-
um, þá skapar það eng-
an grunnrétt til lands-
ins frekar en var niður-
staðan í hæstaréttar-
málunum um Auðkúlu-
heiði, Eyvindarstaða-
heiði, Hundadalsheiði
og Jökuldalsheiði.
Afskiptaleysi
ríkisvalds
á Jök-
Veiðiréttur í þjóðlendum
Samkvæmt gildandi lögum nær
einkaréttur landeiganda til fugla-
veiða bara til eignarlanda. Þegar yf-
ir mörkin kemur, sem óbyggðanefnd
dregur milli þessara eignarlanda og
þjóðlendna, tekur við almannaréttur
tá fuglaveiða. Fram að þessu hafa
framverðir íslenski-a skotveiði-
manna orðið að sæta sakameðferð,
til að fá sinn veiðirétt og annarra
landsmanna viðurkenndan og má í
því sambandi benda á hæstaréttar-
dómana um Geitland, Hundadals-
heiði og nú síðast Jökuldalsheiði.
Jarðhiti og námur
í þjóðlendum
I lögum um rannsóknir og nýt-
ingu á auðlindum í jörðu eru ákvæði
um eignarrétt að auðlindum. Þar
segir að eignarlandi fylgi eignarrétt-
ur að auðlindum í jörðu, en í þjóð-
lendum eru auðlindir í jörðu eign ís-
lenska ríkisins. Auðlindir era hvort
heldur efni eða orka.
Á þessum tímamótum mun reyna
á hagsmunagæslu íslenska ríkisins.
Ætlar íslenska ríkið að láta einkaað-
ila selja áfram námuefni úr afréttar-
löndum, eins og viðgengist hefur
víða? Ætlar íslenska ríkið að láta af-
skiptalausa þá fyrirætlun Reykja-
víkurborgar að nytja í eigin þágu
jarðhita í þjóðlendunum á Hellis-
heiði á Hengilsvæðinu, sem nýverið
hafa verið keyptar í því skyni? Yfir-
völd borgarinnar hafa keypt þjóð-
Heiðarbýlin
uldalsheiðinni voru
byggð í almenningi. Ekkert fékk ný-
býlaleyfi og því stofnaðist ekki til
beins eignarréttar yfir neinu þeirra.
Nýverið hafa verið gefnar út eignar-
dómsstefnur fyi-ir nokkrum þeirra,
án þess að ríkisvaldið hafi séð
ástæðu til að mótmæla. T.d. gekk
útivistardómur um býlið Háreks-
staði, gi-undvallaður á hefð.
I þjóðlendulögum er skýrt ákvæði
um, að ekki er hægt að hefða þjóð-
lendu. Sama var fyrir gildistöku
þeirra laga, vegna skýrra ákvæða í
Jónsbók. Nú er svo komið, að verið
er að leggja þjóðveg um land Há-
reksstaða og nú fær ríkið afskipta-
leysi sitt í bakið, því þinglýstur eig-
andi Háreksstaða eftir eignardóm-
inn, hefur krafið Vegagerð ríkisins
um fjallháar bætur fyrir vegalagn-
ingu gegnum eignarjörð sína.
I þessu sambandi er vert að gefa
gaum að umfjöllun Hæstaréttar í
dómi frá í janúar um Jökuldalsheið-
ina, en þar var talinn verulegur vafi
um beinan eignarrétt að Heiðinni
næst Skjöldólfsstöðum og svo segir
þetta: „Er sá vafi eðli máls sam-
kvæmt ríkastur að því er varðar
þann hluta heiðarlandsins, sem ligg-
ur fjarst byggð.“ Þetta síðast tilvitn-
aða á einmitt við um Háreksstaði.
Höfimdur er liéraðsdómslögmaður.

mKvikmyndir
CeOubtwr
Kjtuo I
íþróttir
Manchester United
-Anenal
mPættir
FóstbneBur
Baðkarstæki
kr. 13.860,- stgr.
Sturtutæki
kr. 10.470,- stgr.
FYRIR ALLA I
Viö Felísmúla
Sími 588 7332
má / af skóm og töskum,
W föstudaginn 19. og
Jmmi / vf laugardaginn 20. feb,
afsláttur
Lokað mánudaginn
22. febrúar
vegna breytinga.
Súrefindsvoinir
Karin Herzog
Kynning
í dag í
Háaleitis Apóteki ...............kl. 14-18,
Apótekinu Smáratorgi..kl. 14-18,
Engihjalla Apóteki ...kl. 14-18,
World Class, Akureyrí.kl. 09-11,
Stjörnu Apótekl, Akureyrí ...kl. 14-18.
mbl.is
tlll I1IIIIEUI!|
FM. Mattsson ab,
í Mora, Svíþjóð
stofnsett 1876
Hitastýrð blöndunartæki
fyrir baðkör og sturtur.
Hagsmunir ríkis
í þjóðlendum
Á ÖÐRUM tug þessarar aldar
varð mikil umræða í þjóðfélaginu um
eignarrétt að afréttum og almenn-
ingum utan byggðar í sambandi við
fyrirhugaða virkjun fallvatna. Full-
trúar bændaveldisins töldu eignar-
rétt landeigenda ná til hálendisins,
en aðrir töldu ríkið eiga gi-unnrétt að
öllu landi utan eignarjarða.
Landmannaafréttardómar
Landmannaafréttarmál fyrra hófst
1951 og snerist um rétt til veiði í vötn-
um og vatnsfóllum á Landmannaaf-
rétti. Segja má að við meðferð máls-
ins hafi verið tekist á um tvær grund-
vallarspumingar: 1) Var um einkarétt
Landmanna til nytja á afréttinum að
ræða fram yfir jarðir í Holtahreppi
og tveggja jarða á Rangárvöllum. 2)
Var réttur hreppanna til Land-
mannaafréttar byggður á beinum
eignarrétti. Ríkisvaldið gerðist aðili
að málinu og var það mikið gæfuspor
fyrir almannaréttinn. Héraðsdómur
dæmdi Landmannahreppi eignarrétt-
inn. Ríkisvaldið áfrýjaði til Hæsta-
réttar. Þar var niðurstöðu héraðs-
dóms hnekkt um eignarréttinn.
Landmannaafréttarmál síðai’a
hófst 1975 á því, að fjármálaráðherra
f.h. ríkissjóðs óskaði eftir því, að gefin
væri út eignarstefna til að fá staðfest
með dómi, að ríkissjóður ætti beinan
eignarrétt að Landmannaafrétti.
Héraðsdómur var á þá lund, að viður-
kenndur var eignarréttur íslenska
lákisins að afréttinum. Málið fór fyrir
Hæstarétt, sem klofnaði við úrlausn-
ina. Tveir dómarar dæmdu nTdnu
eignarréttinn, en þrír höfnuðu. Meiri-
hlutinn benti á, að ríkið gæti í krafti
valdheirmlda sinna sett reglm- um
þessi mál, þ.e. lög.
Lög um þjóðlendur
Það var svo ekki fyrr en 1997 að
lagt var fram frumvarp til laga um
þjóðlendur og varð það að lögum,
sem tóku gildi á síðasta ári. í 11. gr.
laganna kemur fram, að fjármála-
ráðherra skuli fara með fyrirsvar
fyrir hönd ríkisins og stofnana á
vegum þess, vegna krafna um eign-
arréttindi innan þjóðlendna og við
úrlausn um, hvort land teljist til
eignarlands eða þjóðlendu. Þetta
ákvæði hefur þá merkingu, að fjár-
málaráðherra á að hlutast til um, að
fyrir ríkisins hönd sé tiltækur hæfur
fulltrúi við meðferð mála hjá
óbyggðanefnd og fyrir dómstólum.
Þjóðlendulög
Eitt af markmiðum lag-
anna er það, segir Olaf-
ur Sigurgeirsson, að
fyrir árið 2007 á að
vera búið að skera úr
um öll ágreiningsefni
varðandi eignarlönd og
þjóðlendur og mörk af-
rétta innan þjóðlendna.
Um hagsmuni ríkisins er mælt í 2.
gr. laganna, en þar segir þetta: „ís-
lenska ríkið er eigandi lands og
hvers konar landsréttinda og hlunn-
inda í þjóðlendum, sem ekki eru háð
einkaeignarrétti.“
Óbyggðanefnd
Eitt af markmiðum þjóðlendulag-
anna er það, að fyrir árið 2007 á
óbyggðanefnd að vera búin að skera
úr um öll ágreiningsefni varðandi
eignarlönd og þjóðlendur og mörk
afrétta innan þjóðlendna. Mikilvægt
er að hagsmunagæsla ríkis sé í
höndum áhugasams og hæfs lög-
manns, er hefur næga þekkingu til
að takast á við þetta krefjandi verk-