Morgunblaðið - 19.06.1999, Page 36

36 LAUGARDAGUR 19. JÚNÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
DREGUR UR
ÞENSLU
Davíð Oddsson, forsætisráðherra, leitaðist við að draga
úr áhyggjum fólks vegna þenslu og aukinnar verð-
bólgu í 17. júníræðu sinni í fyrradag. Forsætisráðherra
sagði af því tilefni m.a.: „Reyndar benda merki til þess nú
að úr viðskiptahalla og útlánaþenslu dragi og vonandi er
að nýleg ákvörðun Seðlabankans um vaxtahækkun verði
hin síðasta af þeim toga nú um sinn.“ Og síðar í ræðu
sinni sagði Davíð Oddsson: „Efnahagslögmálin og hinn
frjálsi markaður byggjast að mestu á hinu mannlega eðli
og það hefur ekkert breytzt. Hins vegar hafa skilyrði hins
frjálsa markaðar breytzt mjög hér á landi síðustu árin og
það ræður úrslitum. Aukin samkeppni, minni ríkisaf-
skipti, heilbrigðari leikreglur og auðveldara flæði fjár
munu hafa gjörbreytt gildi gömlu formúlanna. Þess vegna
hefur verðbólgan ekki farið af stað, þótt kaupmáttur hafi
aukizt meir en nokkru sinni fyrr. Það er ekkert, sem
bendir til þess að hinar miklu framfarir, sem orðið hafa á
þessum áratug, séu byggðar á völtum fæti. Engu að síður
má ekki tefla í neina tvísýnu, heldur fara að öllu með gát
og fyrirhyggju. Menn eiga aldrei að hika við að leggja á
brattann, en þeir eiga heldur aldrei að ganga nær brún-
inni en þeir þurfa.“
Þessi ummæli forsætisráðherra verða vafalaust til þess
að draga úr áhyggjum fólks vegna stöðu efnahagsmála.
Það er alveg ljóst, að hvorki hinn almenni borgari né for-
svarsmenn fyrirtækja mega til þess hugsa, að verðbólgan
komizt á skrið á nýjan leik. Og margar vísbendingar eru
um, að byrjað sé að draga úr þeirri miklu neyzlu, sem
þjóðin hefur leyft sér hin síðari ár. Undirstöður efnahags-
lífsins eru sterkar. I öðrum löndum bryddar á nýjum
vexti í ríkjum, sem hafa verið í öldudal, svo sem í Japan.
Þess vegna er full ástæða til bjartsýni enn um sinn.
ALÞJÓÐLEG
UMHVERFISSAMTÖK
Alþjóðleg umhverfíssamtök eru byrjuð að beina athygli
sinni að íslandi vegna hugsanlegra virkjanafram-
kvæmda norðan Vatnajökuls og framkvæmda í tengslum
við virkjanir í Þjórsárverum. Hér er annars vegar um að
ræða alþjóðasamtökin „Worldwide Fund for Nature“ og
hins vegar konunglega brezka fuglaverndarfélagið.
Vip skulum varast að gera lítið úr þessum samtökum.
Við Islendingar höfum ekki orðið fyrir því, að umhverfis-
mál á Islandi hafi orðið að umræðuefni í öðrum löndum,
svo nokkru máli skipti. Það gæti verið að gerast nú. Ahrif
slíkra umræðna geta orðið erfið fyrir okkur. Þess vegna
eigum við að varast að ýta undir þessar umræður eða
hella á nokkurn hátt olíu á eldinn, en hins vegar að svara
málefnalega hvenær, sem tækifæri gefst til. Annars gæti
illa farið.
BREYTING A
KJÖRDÆMASKIPAN
Alþingi hefur samþykkt öðru sinni stjórnskipunarlög
um breytingar á kjördæmaskipan, sem nánar verður
svo kveðið á um í almennum lögum. Vafalaust líta flestir
svo á, að með hinni nýju kjördæmaskipan, sem kosið verð-
ur eftir í fyrsta sinn í næstu alþingiskosningum, sé stigið
spor í rétta átt til þess að jafna vægi atkvæða á milli
landshluta.
En jafnframt má búast við, að margir hafi efasemdir
um að sú skipting landsins í kjördæmi utan Reykjavíkur-
svæðisins, sem gert er ráð fyrir, sé bezti kostur, sem völ
er á. Vafalaust er þetta bezti kostur, sem samstaða gat
tekizt um á Alþingi, en þetta er tvennt ólíkt. Eins og hinni
nýju kjördæmaskipan verður háttað má gera ráð fyrir, að
jafnframt því að stíga spor í átt til aukins jafnræðis á milli
kjósenda sé hér um að ræða nýjan áfanga í átt til þess að
landið verði eitt kjördæmi.
Avarp forsætisráðherra Davíðs Oddssonar 17. júní 1999
Ekkert bendir til að hinar
miklu framfarir séu
byg-gðar á völtum fæti
„GÓÐIR íslendingar. reynslan hefir sýnt, að slíkar framfar-
Okkur þykir flestum að sú persónu- ir eru byggðar á völtum fæti.“
dýrkun sem tíðkast með sumum þjóð- Þessi orð voru mælt fáeinum árum
um, ekki síst í einræðisríkjum, sé áður en Alþingi Islendinga var endur-
heldur ógeðfelldur óvani. Lítið hefur reist. Enn var þess langt að bíða að
borið á slíku hér á landi. Næst ísland risi úr öskustó þjóðanna og á
komumst við að hafa nokkra helgi á síðasta fjórðungi síðustu aldar var svo
Jóni Sigurðssyni forseta, en þessi há- af þjóðinni dregið eftir veðurfár og
tíðisdagur er í senn tileinkaður hon- volæði, að miklir fólksflutningar urðu
um og lýðveldinu sjálfu. Jón Sigurðs- til Vesturheims. En vonin dó aldrei.
son naut mikillar hylli samtímamanna Ný stjórnarskrá 1874, heimastjómin,
sinna, forysta
hans var hafinn
yfir vafa, þótt
hann hafi að
sönnu átt sína
andstæðinga. Og
hvemig sem við,
sem nú eram á
dögum, rýnum í
heimildir og leit-
umst við að láta
ekki glýju goð-
sagnarinnar
byrgja okkur alla
sýn, lætur per-
sóna Jóns ekki
undan. Það skín í
gegnum alla
skoðun að hann
hefur verið ein-
hver ágætasti
maður Islands
um alla tíð, og
þarfastur allra
manna þegar
mest reið á, í
sj álfstæðisbarátt-
unni. Jón Sig-
urðsson hefur
haft ótrúlega
næmt auga fyrir
því, hvað þjóðinni
myndi reynast
best, bæði í bráð, DAVÍÐ Oddsson forsætisráðherra flytur
þegar slagurinn
um sjálfsstjórnarréttindin stóð sem fullveldið og loks lýðveldið era stóra
hæst og eins og ekki síður þegar til bautasteinamir í framfarasókn þjóð-
lengri tíma var horft. arinnar og við allar þær stóra stundir
Umræður um skólamál hafa verið var Jón Sigurðsson hafinn á stall, í
ofarlega á baugi að undanförnu og eiginlegri og óeiginlegri merkingu og
okkur greinir lítt á um mikilvægi forystu hans minnst.
þeirra fyrir farsæla framtíð þjóðar- Og nú, eitt hundrað og tuttugu ár-
innar. Um skólana hafði Jón Sigurðs- um eftir dauða hans, þykir íslenska
son sitt að segja árið 1840, þegar ís- þjóðin í fremstu röð, þegar til lífsskil-
land var fátækt og virtist eiga fárra yrða einstaklingana er litið í víðustum
kosta völ. Jón sagði þá: „Með tilliti til skilningi. Hlutverkin, sem við sinnum,
þjóðarinnar verður sá tilgángur skól- eru önnur og fjölbreyttari en nokkurn
ans: að búa svo undir hverja stétt, að gat órað fyrir og það sem við af kæk
hver þeirra í sinni röð styðji að fram- köllum vandamál en mætti oftast
fór alls landsins, allrar þjóðarinnar, heita viðfangsefni er harla ólíkt því
svo vér gætum smám saman komizt sem Jóni Sigurðssyni og öðram fram-
þannig á fót, að vér gætum fylgt með sýnum mönnum hefði nokkra sinni
framíoram hinna menntuðu þjóða á komið í hug. Nú þykir brýnast að
sérhverri öld, eftir þvi sem kostur er gæta þess að kynda ekki efnahagsvél-
á, og sigrað sem flesta tálma, sem þar ina svo að ekki verði við neitt ráðið.
verður á vegi vorum, en alþíng verður Reyndar benda merki til þess nú, að
ljósastur vottur, hvort þetta heppnast úr viðskiptahalla og útlánaþenslu
eður ekki. Til að ná þessum tilgángi dragi og vonandi er að nýleg ákvörð-
ættum vér allir að stuðla með kost- un Seðlabankans um vaxtahækkun
gæfni og alúð og ekki skirr- ---------- verði hin síðasta af þeim
ast við þeim kostnaðar- Benda merki toga nú um sinn. Víðast
auka, sem kljúfandi væri, til þess nú, að bvar í kringum okkur hafa
því engum peníngum er viðskiota- vext'r lækkað ört enda er
varið heppilegar en þeim, . .. þar leitast við að kynda þá
sem keypt er fyrir andleg ® " ofna efnahagslífsins sem
og líkamleg framfór sem lanaþenslu vig erum að passa að of-
mest að verða má. Vér eig- dragi hitni ekki hjá okkur.
um að hefja hugann hátt og ......... Efnahagsspár geta verið
sýna dugnað vorn og ættar- gott hjálpartæki, en eru
megin það, sem vér ættum að hafa frá enn mikilli óvissu háðar og virðast á
hinum frægu forfeðrum vorum, í því stundum sýnu lakari en veðurspámar
að sigra allar þær hindranir, sem sem við vitum af reynslu að geta
sigraðar verða með afli auðs og kunn- bragðist. Fyrir skömmu stóðu nær
áttu. Ef vér gjöram oss það að reglu allir hagfræðingar Evrópu saman að
að hefja aldrei hugann hátt, þá snýst baki kenningu um að Evrópumyntin
það bráðum til þess, að vér virðum nýja yrði traust og myndi örugglega
fyrir oss hvaðeina með lítilsigldu geði, styrkjast á mánuðunum eftir stofnun-
hugarvíli og kvíða, og meðan því fer ina. Og nú kannast þeir sömu við að
fram er engin von á vér lifnum nokk- mjög hefur dregið úr gengi evranar,
urntíma til þjóðlífs eða að velgengni en segja það bara gott fyrir staðnað
vor vaxi, nema eftir því sem náttúran efnahagslíf Evrópulandanna. Við
kann að leika við oss eitt ár í bili, en segjum hér á landi þegar hellirignir
þótt spáð hafði verið sólskini að sá komið að verki og beitt bestu þekkt-
viðsnúningur sé bara góður fyrir um aðferðum.
gróðurinn. í þrjú ár samfellt hafa Erfðabreytt matvæli era eitt
sumir hagfræðingar hérlendis verið nýjasta viðfangsefnið sem þarf að
að spá því að verðbólgan fari á fulla skoða og kemur þar margt til álita.
ferð „á næstu vikum“. Ekki hefur það Maðurinn hefur á undanfórnum ára-
gengið eftir sem betur fer. Menn tugum gert markvissar breytingar á
gætu spurt af því tilefni, hvort efna- matvælaframleiðslunni til að auka
hagslögmálin og eðli hins frjálsa magn og gæði og náð stórkostlegum
markaðar hafi breyst. Ég held ekki. árangri. Og ekki má gleyma að nátt-
Efnahagslögmálin og hinn frjálsi úran sjálf hefur alla tíð staðið fyrir
erfðabreytingum
og á því verður
aldrei lát. En nú
er maðurinn bú-
inn að koma sér
upp tækni til að
framkvæma
erfðabreytingar
sem engar líkur
era á að náttúr-
an sjálf hefði
nokkra sinni
gert. Þannig er
nú allstór hluti
sojabauna- og
kornframleiðslu
heimsins til
kominn með
þessum hætti
svo dæmi sé
nefnt. Margir
virtir vísinda-
menn segja að
þetta sé hættu-
laust með öllu,
að minnsta kosti
bendi ekkert til
annars. En vita
þeir það? Um
það hljóta marg-
ir að hafa efa-
semdir og grana
að einvörðungu
ávarp á þjóðhátíð við Austurvöll 17. júní. tíminn geti að
lokum sagt til
markaður byggjast að mestu á hinu nieð óyggjandi hætti hvort svo sé. Og
mannlega eðli og það hefur ekkert ekki er víst að þá verði svo auðveld-
breyst. Hins vegar hafa skilyrði hins lega aftur snúið. Svo við lítum okkur
frjálsa markaðar breyst mjög hér á nær um annað álitaefni, þá vilja sum-
landi síðustu árin og það ræður úrslit- ir leiða inn norskt kúakyn hér á landi
um. Aukin samkeppni, minni ríkisaf- í stað hins íslenska. Þeir vilja með
skipti, heilbrigðari leikreglur og auð- þessu ná að framleiða meira magn
veldara flæði fjármuna hafa gjör- mjólkur en áður og með ódýrari
breytt gildi gömlu formúlanna. Þess hætti. Hvorki ég né aðrir vilja drepa
vegna hefur verðbólgan ekki farið af góðar hugmyndir og áætlanir bjart-
stað þótt kaupmáttur hafi aukist meir sýnismanna um meiri og ódýrari
en nokkra sinni fyrr. Það er ekkert framleiðslu. En margur maðurinn
sem bendir til þess að hinar miklu hefur orðið að svartsýnismanni eftir
framfarir sem orðið hafa á þessum að hafa látið undan óðagoti í bjart-
áratug séu byggðar á völtum fæti. sýnismanni. Líkur eru taldar á því að
Engu að síður má ekki tefla í neina íslenska mjólkin búi yfir eiginleikum
tvísýnu, heldur fara að öllu með gát sem geti haft mikla þýðingu fyrir
og fyrirhyggju. Menn eiga aldrei að heilsu barna og unglinga. í þessu síð-
hika við að leggja á brattann, en þeir ara tilviki getur ekki skaðað að flýta
eiga heldur aldrei að ganga nær brún- sér hægt. Því takist illa til verður
inni en þeir þurfa. aldrei úr því bætt.
Nútímaþjóðfélagið byggist öðra Ekki er vafi á að okkar íslendinga
fremur á trausti. Enginn er lengur bíða ótrúlega mörg og góð tækifæri
sjálfum sér nógur. Við þurfum að um þessar mundir sem engin ástæða
treysta því að þau matvæli _________________ er til að láta sér úr greip-
sem við neytum séu holl og | öllum mann- um ganga- En Þótt fátt hafi
án efna sem geta á lengri leaum sam- ver^ um t®kifæri í tíð
tíma verið skaðleg. Við j . Jóns Sigurðssonar er hug-
verðum að geta treyst því SK,Ptum nu‘ myndafræði hans um
að náunginn fylgi sömu um- timans er oro- hvernig nálgast beri fram-
ferðarreglu og við, annars ið traust lykil- farir öragglega rétt, en
fer illa. Líf okkar hangir orð Jón sagði: „Eftir því sem á
iðulega á árvekni flugum- ..... - stendur fyrir oss íslend-
ferðarstjóra á erlendum íngum enn sem komið er,
flugvelli, eða jafnvel hreinlæti starfs- verður ekki gjört ráð fyrir, að vér
manna í mötuneytum. Við verðum að getum sett mjög mikið á fót í einu, en
geta treyst kennurum fyrir börnum um Það ættum vér að hugsa á hverri
okkar, lögreglunni fyrir almennu ör- tíð, hversu vér gætum komið sem
yggi og dómstólum fyrir því að réttar- mestu til vegar að auðið er, og búið
reglumar séu ekki misnotaðar. í öll- svo í haginn, að jafnan verði bætt
um mannlegum samskiptum nútím- smám saman, svo framför vor verði
ans er orðið traust lykilorðið. Flest jöfn og stöðug.“
setjum við mikið traust á vísindin en Með þessi heilræði í bakhöndinni
reynslan sýnir þó að það sem virðist skulum við horfa djörf og bjartsýn
rétt í þeim fræðum á einum tíma, get- fram á veginn.
ur undraskjótt orðið að gamallri bá- Ágætu landar, nær og fjær, ég óska
bilju, þótt færustu gáfumenn hafi ykkur öllum gleðilegrar þjóðhátíðar.“
LAUGARDAGUR 19. JÚNÍ 1999 37
INGA Huld Hákonardóttir sagnfræðingur. Hún
hefur unnið sem ráðgjafi við sögu kristni á íslandi
sem kemur út á næsta ári. Auk þess vinnur hún
að gerð sjónvarpshandrits, fyrir norræna
ráðstefnu í sumar.
HÓPUR kvenna sem vinnur að því að stofna Maríusetur, fræðamiðstöð fyrir konur. Þær eru, talið
frá vinstri: Vilborg Davíðsdóttir, Auður Eir Vilhjálmsdóttir, Ragnheiður Þorláksdóttir, Hanna
Steinunn Þorleifsdóttir, Helga Jónsdóttir, Guðrún Ásmundsdóttir, Inga Huld Hákonardóttir og
Þórunn Valdimarsdóttir. Á myndina vantar Önnu S. Pálsdóttur, Guðrúnu Ásu Grímsdóttur og
Kristínu Ástgeirsdóttur.
Konur og
kristni
Fyrir nokkrum árum var Inga Huld Hákon-
ardóttir beðin um að skrifa nokkrar síður um
hlut kvenna í sögu kristni á Islandi sem
kemur út á næsta ári á vegum Alþingis. Eins
og kemur fram í samtali við Salvöru Nordal
varð Ingu Huld fljótlega ljóst að hlutur
kvenna í þessari sögu hefði lítið sem ekkert
verið rannsakaður. Nú er hins vegar að
vakna mikill áhugi á þessu efni.
INGA HULD Hákonardóttir
sagnfræðingur hefur mörg járn í
eldinum. Hún vinnur nú að gerð
sjónvarpshandrits, fræðsluþátt-
ar, fyrirlestrar fyrir norræna ráð-
stefnu í sumar og bókar sem er vænt-
anleg á næsta ári. Öll verkefnin eiga
það þó sameiginlegt að fjalla um hlut
kvenna í sögu íslenskrar kirkju og
kristni með einum eða öðram hætti;
rannsóknarsvið sem hefur legið óbætt
hjá garði um langt skeið.
Þegar við setjumst niður til að
spjalla um hlut kvenna í kristninni er
Inga Huld nýkomin ofan úr Borgar-
firði þar sem hún hefur setið við
skriftir á vormánuðum, milli þess sem
hún hefur sótt námskeið í kvikmynda-
gerð hjá Endurmenntunarstofnun
Háskólans. Hún hefur um langt skeið
stundað rannsóknir í sagnfræði með
áherslu á sögu kvenna. Áhuginn á
sögu þeirra innan kirkjunnar er þó
fremur nýtilkominn.
Stofnanir þungar í vöfum
„Síðustu ár hefur verið unnið að því
mikla verkefni að skrifa Kirkjusögu
Islands. Bókin á að koma út í fjóram
bindum á næsta ári. Auður Eir lagði
mikla áherslu á að sögu kvenna innan
kirkjunnar yrðu gerð skil í þessu
mikla riti. í hverju bindi skrifa ég sjö
blaðsíður um hlut kvenna. Hann er þó
miklu stærri en rúmast á þessum fáu
blaðsíðum og því hefur þetta verkefni
undið upp á sig og núna er ég með
nokkur verkefni í takinu sem tengjast
sögu kvenna innan kirkjunnar með
einum eða öðrum hætti.“
Inga Huld segir að á síðustu öldum
hafi ríkt mikil kvenblinda, bæði innan
guðfræði og sagnfræði.
„Við sjáum þetta til dæmis innan
guðfræðinnar. Meirihluti þeirra sem
stunda nám þar er konur en námskrá-
in hefur lítið breyst í samræmi við
það. Þó held ég að það sé að rofa til
enda hafa nýlega komið tvær konur
með doktorspróf, þær Arnfríður Guð-
mundsdóttir og Sólveig Anna Bóas-
dóttir. Erlendis hafa komið fram
margar nýjar stefnur og rannsóknir
sem snerta konur, bæði í guðfræði og
sögu, sérstaklega í Bandaríkjunum,
Bretíandi og Frakklandi. Norður-
löndin hafa þó setið eftir.“
Af hverju heldur þú að svo sé?
„Það eru sjálfsagt ýmsar ástæður
fyrir því. Ein gæti verið sú að kirkja,
háskóli og ríki eru miklu tengdari á
Norðurlöndunum heldur en t.d. í
Bandaríkjunum. Einnig hefur ríkt
meiri pósitívismi meðal sagnfræðinga
og guðfræðinga á Norðurlöndum en
víða annars staðar þar sem menn
leyfa sér meira frelsi.“
Inga Huld er sjálfstætt starfandi
fræðimaður og hefur því verið háð
styrkjum í sínum rannsóknum.
„Kosturinn við að starfa sjálfstætt
er að þá hefur maður meira frelsi til
að sjá og skoða. Þetta er hins vegar
erfiðara fjárhagslega. En ég hef notið
mikillar velvildar frá ýmsum aðilum.
Þannig hefur Rannsóknarstofa í
kvennafræðum og guðfræðideild
greitt götu mína heilmikið og margir
einstaklingar innan háskólans og
kirkjunnar hafa sýnt þessu verkefni
áhuga. Stofnanirnar eru hins vegar
miklu þyngri í vöfum.“
Hvernig hafa tengsl kvenna og
kirkju verið?
„í bændasamfélaginu vora heimilin
undir stjórn kvenna miðpunktur þjóð-
félagsins. Þau voru mjög mikilvæg í
trúarlífi fólks. Þar vora lesnir hús-
lestrar, sungnir sálmar og börnum
kennd undirstaða í kristnum fræðum.
En í kirkjum máttu konur ekki
syngja fyrr en á þessari öld. Konur
hafa líka verið mjög hlynntar boðskap
kristninnar um kærleika, mildi og
mannúð. Margs konar hjálpar- og
líknarstörf voru unnin af konum. Þá
hafði sá rammi sem kirkjan setti utan
um hjónabandið og fjölskylduna og
viðhorf hennar til kynlífs mikil áhrif á
stöðu kvenna.“
Voru konur verr settar í heiðnum
sið?
„Ég hef ekki rannsakað stöðu
kvenna í norrænum sið sérstaklega.
Ýmsar auðkonur voru valdamiklar en
þar var einnig mikið af vamarlausum
ambáttum og frillum og útburður á
bömum tíðkaðist. Konur höfðu ekki
mikið að segja um hverjum þær gift-
ust og ættarveldið var sterkt. Kristn-
in hefur því verið konum mikils virði
og breytt stöðu þeirra mikið. Ég held
að það sé ekki tilviljun að staða
kvenna í hinum kristna heimi er nú
sterkari en víðast annars staðar.“
Konur baka og skreyta kirkjur
„Kirkjan hefur verið geysilegur
menningarberi í gegnum aldirnar og
þar hefur hlutur kvenna verið stór.
Þeim hefur verið annt um að prýða
kirkjur, gert fógur veggteppi og aðra
skrautmuni og safnað fyrir bygging-
um og gripum kirkjunnar. Með köku-
bösuram má eiginlega segja að þær
hafi „bakað“ fjölda kirkna.
Nunnuklaustrin voru mikilvæg
fræðasetur kvenna og eins konar
kvennaathvörf. Það eru til fjölmargar
heimildir um það hvernig nunnu-
klaustrin studdu konur. Þau voru
einu fræðasetur kvenna fram að siða-
skiptum og síðan höfum við engin átt.
Saga nunnuklaustranna er raunar
sérstakur þáttur í sögu kvenna innan
kirkjunnar og ég er núna í hópi
kvenna sem hafa gert það að tillögu
sinni að jarðir Kirkjubæjarklausturs
verði afhentar konum aftur, eða ígildi
þeirra, svo það megi byggja þar og
reka hús fyrir konur sem sinna svip-
aðri vinnu og stunduð var í klaustrun-
um fyrr á öldum eins og listum, lækn-
ingum, fræðistörfum og skriftum.
Þórunn Valdimarsdóttir sagnfræðing-
ur lagði þessa hugmynd fyrst fram og
það væri sannarlega skemmtilegt ef
hægt væri að búa út slíkt menningar-
setur fyrir konur í anda gömlu
klaustranna."
Tengsl við alþýðumenningu
„Það var mikið kristnihald á bónda-
bæjunum og ógrynni af alþýðubæn-
um hefur varðveist. Saga og menning
kvenna er samofín alþýðumenning-
unni og hefur að mestu verið varð-
veitt í munnlegri geymd frá landnámi
fram á síðustu öld. Það voru ekki síst
konurnar sem miðluðu þessum arfi
frá kynslóð til kynslóðar. Fæstar
kvennanna kunnu að skrifa en þær
létu gera sér bækur og fengu karla til
að skrifa þær upp. Þessar bækur, sem
voru gjama örsmáar og konurnar
báru með sér hvert sem þær fóru,
innihéldu bænir og trúarijóð. Mörg
þessara ljóða og bæna era til í tugum
uppskrifta. Það er ekki langt síðan
menn fóru að gefa þessum bókum og
uppskriftum gaum. Konur áttu auð-
vitað líka stóran þátt í að miðla þjóð-
sögunum. Þrátt íýrir að þjóðsögumar
byggist talsvert á heiðnum arfi eru
þar mjög kristin viðhorf. Það hefur
verið bent á að huldukonurnar hafi
komið í stað heilagra meyja og í ís-
lensku álfatrúnni eru mikil kristin
áhrif því álfamir eiga sér kirkju og
presta sem þekkist ekki annars stað-
ar svo ég viti.“
Þótt Inga Huld sé fyrst og fremst
að rannsaka menningu kvenna innan
kirkjunnar segir hún að skiptingin
milli kvenna- og karlamenningar hafi
í raun ekki verið við lýði í alþýðu-
menningunni, ólíkt því sem gerðist
innan stofnana eins og háskóla og
kirkju.
„Það er miklu meira varðveitt um
sögu kvenna í alþýðufræðum en með-
al háskólamanna. Þannig er gaman að
bera saman verk Jóns í Hítardal og
sonar hans, fræðimannsins Finns
Jónssonar. I biskupasögum sínum
segir Jón frá ýmsum konum en hinn
hálærði Finnur nefnir þær varla á
nafn í Kirkjusögu sinni.“
Kvikmynd í burðarliðnum
Inga Huld hefur, ásamt nokkram
öðram konum, fengið styrk frá
Landafundanefnd til þess að undir-
búa sjónvarpsmynd um sögu kvenna í
kristni.
„Ég fékk, ásamt Hrafnhildi
Schram, Önnu Heiði Oddsdóttur og
Emu Indriðadóttur, styrk frá Landa-
fundanefnd til þess að undirbúa kvik-
mynd um Guðríði Þorbjamardóttur
og sögu kvenna og kirkjunnar. Guð-
ríður stendur á mörkum heiðni og
kristni. Hún er ættmóðir þriggja
biskupa og einnar abbadísar. Kvik-
myndin verður um pílagrímsfor Guð-
ríðar til Rómar og hugmyndin er að
ferðast sömu leið og hún og nota
tækifærið til að segja sögu kvenna
innan kirkjunnar. Á leiðinni er til
dæmis hugmyndin að heimsækja
kirkju Ástríðar í Hróarskeldu og
klaustur Hildegard von Bingen við
Rínarfljót en þar sigldu pílagrímarnir
um. Þetta verður þriggja þátta heim-
ildarmynd.“
Ótrúlega mikið efni til
Hvað hefur komið þér mest á óvart
í þessum rannsóknum?
„Það er hversu mikið efni er til um
konur og kristni sem eftir er að rann-
saka og draga fram í dagsljósið. Ég
er búin að sanka að mér ógrynni efnis
en sem betur fer veit ég um nokkrar
ágætar fræðikonur sem eru líka að
sinna þessu efni. Þótt margar konur
séu orðnir prestar hefur það kostað
meiri baráttu fyrir þær en karlana.
Konumar hafa líka þurft að laga sig
að sjónarmiðum karlanna og þeim
hefðum sem ríkja innan stéttarinnar.
Það er auðvitað skiljanlegt að menn
hafi átt erfitt með að tileinka sér sjón-
arhom kvenna þegar þeir hafa í ára-
tuganámi verið látnir lesa texta þar
sem konur eru aldrei nefndar á nafn.
Undanfarið hefur hins vegar átt sér
stað mikil umræða innan kirkjunnar
og mér finnst prestar almennt vera
orðnir skilningsríkari í garð kvenna.
En það er ekki bara kirkjan sem hef-
ur verið kvenblind. Sama má segja
um margar háskólarannsóknir en það
er sem betur fer að breytast. Raunar
má segja að háskólar frá því á upplýs-
ingaröld hafi einnig verið trúblindir
og ekki tekið tillit til þess hve kristin
trú er samofin menningu okkar og
fléttast inn í nær alla þætti okkar
lífs.“
Hvernig verður sögu kvenna
minnst næsta ár þegar haldið verður
upp á 1000 ára kristni í landinu?
„Ég vona það besta. Konur hafa
alltaf stutt kirkjuna af heilum hug og
framlag þeirra hefur verið stórt. Þær
eru oft mjög mótandi þegar verið er
að stofna nýja söfnuði, eins og til
dæmis í frumkristni, en síðan er þeim
gjarna ýtt til hliðar. Ég vona að hátíð-
in verði í anda Krists og gaumur gef-
inn að konum, líka þeim fátæku og
sjúku en ekki verði bara haldin stór-
mennahátíð."
4T

r*
r-
I
4