Morgunblaðið - 27.06.1999, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 27. JÚNÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Fólk er sér betur með
vitandi um náttúruna
Friðrik Sophusson, forstjóri Landsvirkj-
unar, segir óskynsamlegt að hunsa tilfinn-
ingar fólks sem sé andvígt Fljótsdals-
------------------------------------7-
virkjun en þær megi ekki einar ráða. I
samtali hans við Kristján Jónsson kemur
fram að Landsvirkjun telur sig vel í stakk
búna að keppa á raforkumarkaði verði
hann opnaður fyrir samkeppni.
MIKLAR hræringar eru
á orkumarkaði í heim-
inum og víða reynt að
koma á breytingum
með nýju skipulagi
sem dragi fram kosti markaðsbú-
skapar. I stjórnarsáttmálanum er
kveðið á um að komið verði á sam-
keppni á orkumarkaði hér í sam-
ræmi við reglur Evrópusambands-
ins sem munu gilda á Evrópska
efnahagssvæðinu, EES. Verður
m.a. skilið á milli framleiðslu, flutn-
ings, dreifingar og sölu á orkunni.
Dreifingin í þéttbýli verður á
hendi eins aðila á hverjum stað sem
mun verða að setja gagnsæja gjald-
skrá og opna aðgengi fyrir alla.
Einnig verður áfram að vera eitt fyr-
irtæki um raforkuflutninga með há-
spennuflutninga. En eignarhaldið á
mörgum fyrirtækjunum er nú þegar
flókið og hvar verða landamörkin
milli stóra, opinbera flutningsfyrir-
tækisins sem reka mun landsnetið
og hinna? Um það er tekist á bak við
tjöldin enda mikið í húfi.
Orkusvæði Landsvirkjunar, sem
stofnuð var 1965 við upphaf fram-
kvæmda við Búrfell, hefur frá 1983
náð yfir allt landið en tveir þriðju
sölunnar eru til stóriðju. Raforku-
fyrirtæki landsmanna voru fram á
síðari ár yfirleitt lítt umdeild. Þau
veittu landsmönnum birtu og yl eft-
ir margar kaldar og dimmar aldir
en nú eru margir á því að Lands-
virkjun fari offari í framkvæmdaá-
formum sínum á hálendinu.
Friðrik Sophusson, sem tók við
forstjórastöðu hjá Landsvirkjun í
ársbyijun eftir að hafa gegnt emb-
ætti fjármálaráðherra um margra
ára skeið, segir að búið sé að virkja
tæpar 8 teravattstundir af raforku
hérlendis, aðallega með vatnsafli.
Orkuframleiðsla Landsvirkjunar er
um 17% af allri orkunotkun íslend-
inga, en mjög er deilt um það hve
mikið sé hægt að virkja til viðbótar.
Hann segir að viðmiðanir breytist
hratt, þar komi tU tækniþróun en
einnig breytt viðhorf til náttúrunn-
ar. Nú miði þó margir við að tækni-
lega sé hægt að virkja um 30 tera-
vattstundir af vatnsorku og 20 tera-
vattstundir af jarðhita. Sé þá að
talsverðu leyti búið að taka tillit til
umhverfísvemdar.
Samkeppni og
afhendingaröryggi
Friðrik er spurður hvemig hann
meti samkeppnisstöðu Landsvirkj-
unar gagnvart væntanlegum keppi-
nautum á raforkumarkaði eins og
Nesjavallaveitu og Hitaveitu Suður-
nesja er segjast munu geta boðið
lægra einingaverð.
„Það er ekki nokkur vafi á því að
staða Landsvirkjunar er sterk þeg-
ar til samkeppninnar kemur vegna
þess að stórar vatnsaflsvirkjanir
hér á landi eru talsvert ódýrari en
gufuvirkjanir nema þær síðar-
nefndu séu reknar ásamt hitaveitu.
Málið er nokkuð flókið. Verði af
umræddum breytingum á markaðn-
um í átt til samkeppni er ekki nóg
að líta á framleiðslukostnaðinn í
virkjunum heldur verður að taka
líka tillit til flutningskostnaðar og
öryggissjónarmiða. Ef menn vilja
tryggja afhendingaröryggi með því
að geta keypt rafmagn af öðrum
þegar stöðva þarf orkuframleiðsl-
una um stundar sakir af einhverjum
ástæðum þarf að greiða mikið fyrir
þetta öryggi þegar vatnsaflsstöðvar
eiga í hlut því að stofnkostnaður
þeirra er svo hár.
Taka verður tillit til allra þessara
þátta þegar reynt er að meta kostn-
að á hverja einingu. Það er ekki vafi
á því að oft er hægt að framleiða
rafmagn til nota nálægt fram-
leiðslustað á ódýrari hátt en nú er
gert ef menn taka ekki þátt í sam-
eiginlegum kostnaði við að halda
gangandi hringtengingu raforku-
netsins um landið allt. Það er hún
sem skapar almennt öryggi í af-
hendingunni.
Fyrirtæki eru mismunandi, álver
eru mjög viðkvæm fyrir stöðvun af
því að langt hlé getur valdið veru-
legu tjóni á búnaðinum. En áburð-
arframleiðsla, svo að dæmi sé nefnt,
er það ekki og henni getur þess
vegna oft dugað ódýrari raforka
fyrir vikið. Verð á orku er að veru-
legu leyti háð afhendingaröryggi."
Reykjavíkurborg á um 44,5% í
Landsvirkjun, Akureyrarbær tæp
5,5% en ríkið 50%. Finnst þér að
borgin ætti að draga sig út úr
Landsvirkjun ef Orkuveita Reykja-
víkur verður í beinni samkeppni við
fyrirtækið í raforkusölu? Hver yrðu
áhrifin á Landsvirkjun af slíkri
breytingu á eignarhaldi?
„Fyrst vil ég taka skýrt fram að
það eru auðvitað eigendumir sjálfir
sem taka ákvörðun um þessi mál. En
það er deginum ljósara að það er
vaxandi hætta á hagsmunaárekstr-
um milli Landsvirkjunar og Orku-
veitu Reykjavíkur og það má gera
ráð fyrir að í framtíðinni verði sam-
keppni á milli fyrirtækjanna tveggja.
Þess vegna er ekki óeðlilegt að borg-
in hugsi sig um og velti því fyrir sér
hvort hún eigi að vera áfram svona
stór eigandi að Landsvirkjun.
Eigendumir þrír hafa samþykkt
að setja fyrirtækinu framtíðarstefnu
og eitt af því sem ég geri ráð fyrir að
verði að veruleika innan fárra ára er
að því verði breytt í hlutafélag. Þá
verður miklu auðveldara fyrir eig-
endur að selja sinn hlut. Sveitarfé-
lögin tvö sem eiga Landsvirkjun á
móti rfldnu munu líklega þurfa að
gera upp hug sinn á næstunni í þess-
um efnum, hvort þau vilja selja hlut
sinn stofnanafjárfestum eins og líf-
eyrissjóðum eða öðram.
Við höfum látið erlent ráðgjafa-
fyrirtæki, Resource Strategies,
gera skýrslu um stöðu Landsvirkj-
unar í tengslum við fyrirhugaðar
breytingar á rekstrarumhverfinu.
Aðstæður eru hér að mörgu leyti
öðravísi en annars staðar á Evr-
ópska efnahagssvæðinu, hér er t.d.
ekki umframfjárfesting í raforku-
kerfinu og það ekki tengt raforku-
kerfi annarra landa. Þess vegna er
hagræðingarmöguleikinn minni.
Fjárhagslegur styrk-
leiki og lánskjör
Niðurstaða skýrslunnar er í
stuttu máli að leggja beri þrjú atriði
Morgunblaðið/Kristinn
FRIÐRIK Sophusson, forstjóri Landsvirkjunar. „En ef við ætlum að nýta landið komumst við ekki hjá því
að hrófla við því, spurningin er hvemig við getum gert það þannig að tjónið verði sem minnst með hliðsjón
af því sem fæst í staðinn."
til grandvallar þegar hugað sé að
markaðsvæðingu raforkumála á Is-
landi. í fyrsta lagi eigi að viðhalda
og helst bæta getu Landsvirkjunar
til að starfa sem virkt afl í efnahags-
þróun landsins. Þá er átt við að mik-
ilvægt sé að fyrirtækið sé fjárhags-
lega sterkt án tillits til þess hvort
það starfar í aðskildum hlutum,
dótturfyrirtækjum sem gætu jafn-
vel háð samkeppni sín í milli. Fjár-
hagslegi styrkleikinn er mjög mikil-
vægur vegna lánskjaranna en
Landsvirkjun skuldar mikið fé í
langtímalánum.
I öðra lagi eigi breytingamar að
miða að enn frekari lækkun á kostn-
aði þegar til langs tíma sé litið.
Tryggja verði að ekki sé verið að
stunda niðurgreiðslur og alls konar
verðjöfnun í kerfinu sem ekki komi
fram með skýram hætti.
í þriðja Iagi að bæta beri fjár-
hagslega skilvirkni hins almenna
orkumarkaðar með því að tryggja
að neytendum sé ljós hver raun-
veralegur aðfangakostnaður sé.
Samkvæmt EES-reglunum verð-
ur fyrirtækjum gert skylt að skilja
vandlega á milli framleiðslu, flutn-
ings, dreifingar og sölu á raforku. Á
næsta ári er stefnt að því að Lands-
virkjun skipti starfsemi sinni í ann-
ars vegar framleiðslu- og hins vegar
flutningssvið með aðskilið bókhald
og sérstaka gjaldskrá fyrir hvort
svið. Hugsunin er sú að tryggja að
allur kostnaður sé sýnilegur og
verðlagning í samræmi við hann.
En þessi mál era afar flókin vegna
þess að við getum ekki notað nema
að litlu leyti fordæmi í öðram Evr-
ópulöndum. Þar er helsti ávinning-
urinn fólginn í lækkuðu verði vegna
aukinnar rekstrarhagkvæmni þegar
raforkukerfi landanna tengjast inn-
byrðis í samkeppnisumhverfi.
Rekstrarhagkvæmni er mikil í
raforkukerfmu hér. Við getum því
ekki búist við því að orkuverð hér
lækki að ráði vegna aukinnar sam-
keppni en hins vegar gæti arðsemi
orkufyrirtækjanna aukist. Það mun
koma eigendunum til góða, í okkar
tilviki ríkinu, Reykjavíkurborg og
Akureyrarbæ og það merkir að
þessir opinbera aðilar geta selt fyr-
irtækin einkaaðilum án þess að raf-
orkuverð í landinu hækki og notað
féð til að borga niður skuldh-. Arð-
urinn af bundnu fé í fyrirtækjunum
yrði nógu mikill til að fjárfestar
vildu eiga í þeim.
Fyrir Landsvirkjun er mikilvæg-
ast að með því að breyta fyrirtæk-
inu í hlutafélag myndi vera hægt að
fá aukið fjármagn inn í fyrirtækið
frá einkaaðilum og það er mjög
brýnt. Ég nefni sem dæmi að
Fljótsdalsvirkjun kostar á þriðja
tug milljarða króna og eðlilegt að
deila áhættunni af svo stóru verk-
efni.“
I stjórnarsáttmálunum er talað
um að koma á samkeppni í orku-
geiranum en einnig rætt um nauð-
syn verðjöfnunar. Sumir hafa sagt
að réttara væri að verðjöfnun félli
undir félagsmálahluta sáttmálans
en orkuhlutann. Ertu sammála því?
„Það er alveg ljóst að ef menn
vflja ná fram fyllstu hagkvæmni út
úr þeim breytingum sem verið er að
vinna að verður að taka allar niður-
greiðslur og verðjöfnun út úr raf-
orkukerfinu. Með þessu er ég ekki
að segja að verðjöfnun og niður-
greiðslur eigi ekki rétt á sér, t.d. af
byggðaástæðum sem mér finnst
fyllilega réttmætt. En slíkar félags-