Morgunblaðið - 27.06.1999, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 27. JÚNÍ 1999 21
kirkjugarðinn og féllst golfklúbbur-
inn á að færa áður teiknaðar brautir,
sem ætlunin hafði verið að hafa nær
kirkjunni en nýji uppdrátturinn
gerði ráð fyrir. A fundi þessum voru
fulltrúar ráðuneytisins, Golfklúbbs-
ins, sveitarfélagsins og sóknar-
nefndai-innai'.
Herdís ritaði í október undir við-
auka við leigusamninginn frá því í
maí, þar sem kveðið er á um að jörð-
in skuli leigð henni á meðan hún hafí
þar búsetu meiginhluta ársins og að
Herdís skuldbindi sig til að heimila
Golfklúbbi Vatnsleysustrandar af-
not af norðurtúni Kálfatjarnar, en
nánari afmörkun svæðisins, sem hún
skuldbatt sig tO að láta af hendi,
væri háð samkomulagi hennar og
Golfklúbbsins. „Náist ekki sam-
komulag milli aðila um afmörkun
svæðisins, sker leigusali [landbúnað-
arráðuneytið] úr,“ segir í viðaukan-
um, sem Herdís ritaði undir og Guð-
mundur Bjarnason landbúnaðarráð-
herra 15. október 1997, en sama dag
undirritaði ráðherra leigusamning-
inn frá því í maí.
Sjö mánuðum eftir að gengið var
frá viðaukanum, í maí 1998, gerði
landbúnaðarráðuneytið leigusamn-
ing til tíu ára við Vatnsleysustrand-
arhrepp um leigu á eyðijörðunum
Hátúni, Móakoti, Fjósakoti og hluta
af landi Kálfatjarnar. Hreppnum
var, samkvæmt samningnum, heim-
ilt að framselja rétt sinn til bygging-
ar og reksturs golfvallar á jörðinni,
til Golfklúbbs Vatnsleysustrandar.
Undanskilin leigu var landspilda,
„en þann hluta jarðarinnar áformar
leigusali að leigja Herdísi Erlends-
dóttur,“ sagði í samningum.
Tölvu áritun jafn-
gilda úrskurði
Þarna greindi menn mjög á hver
staðan væri. Herdís og fjölskylda
hennar vísuðu til þess að ráðherra
hefði undirritað leigusamninginn við
hana í október þrátt fyrir höfnun
hreppsnefndarinnar og þar með í
raun úrskurðað í deilumálinu, eins
og jarðalögin kveða á um að ráð-
herra skuli gera, verði sveitarstjórn
og jarðanefnd ekki sammála um
meðferð máls. Samningurinn við
hana væri því í fullu gildi. Hrepps-
nefndin og Golfklúbburinn litu hins
vegar svo á, að leigusamningurinn
við Herdísi væri úr gildi fallinn fyrir
synjun hreppsnefndarinnar, enda
hefði ekki náðst samkomulag milli
hennar og Golfklúbbsins um skipt-
ingu landsins, þrátt fyrir uppdrátt-
inn sem gerður var á fundinum í
landbúnaðarráðuneytinu.
í júní 1998 afturkallaði Herdís
Erlendsdóttir undirskrift sína á
leigusamninginn frá því í maí 1997
og gerði kröfu um að sér yrði byggð
jörðin á erfðaleigu. í bréfí hennar til
landbúnaðarráðherra kemur fram,
að hún hafí grandalaus undirritað
leigusamninginn, en nú hafi henni
verið gerð grein fyrir því að hann
hafi verið um lífstíðarábúð, en ekki
erfðaábúð. Þá segir í bréfinu: „Þessi
samningur hefur ekki verið staðfest-
ur af yður, hæstvirti ráðherra, og
geri ég ráð fyrir því, að það sé vegna
um, en Kálfatjarnarfólk telur sig
eiga forkaupsrétt að jörðinni."
Jóhanna segir að sveitarfélag-
ið myndi að sjálfsögðu skipu-
leggja svæðið í samræmi við
gildandi lög, þar á meðal þjóð-
minjalög. „Þjóðminjavörður kom
hingað fyrir skömmu ásamt fúll-
trúa landbúnaðarráðuneytisins
og Náttúruverndarráðs og skoð-
aði fornminjar á jörðinni. Eg
fagna fyrirhugaðri skráningu á
þeim minjum og sé ekki að hún
breyti uppbyggingu golfvallar-
ins.“
Nutu velvildar
Gunnars og Herdísar
Andrés Á. Guðmundsson, for-
maður Golfklúbbs Vatnsleysu-
strandar, segir að golfmenn hafi
notið velvilja Gunnars Erlends-
sonar og Herdísar systur hans.
„Gunnar lét okkur eftir jarðirn-
ar Móakot og Fjósakot, sem
hann hafði haft á leigu og sagði
okkur að við fengjum jörðina
alla þegar hann hætti þessu
brölti. Eftir lát hans sögðu systk-
ini hans okkur að við gætum
þess, að þér hafið séð, að verið var
að brjóta á mér lög.“ Þessi orð Her-
dísar vísa til þess, að henni hafi ekki
verið kunnugt um áritun ráðherra á
samninginn í október 1997, eins og
fyn- er sagt.
í bréfi sínu vísaði Herdís til þess
að hún hafi búið með Gunnari bróð-
ur sínum á jörðinni og það hafi verið
vilji hans að hún tæki við ábúð, lifði
hún hann. „Eg vil jafnframt taka
fram,“ sagði Herdís í bréfinu, „að ég
mótmæli öllum hugmyndum um að
gera heimatún og nágrenni kirkj-
unnar að golfvelli. í því sambandi er
rétt að taka fram, að ég fullnýti
jörðina til búskapar og mun gera
það áfram. Rétt er einnig að taka
fram, að ónæði hefur orðið frá golf-
vellinum við kirkjulegar athafnir, og
Ijóst, að slíkt myndi aukast veru-
lega, ef golfvöllur yrði færður nær
kirkju, hvað þá umhverfis hann, eins
og lagt hefur verið til. í hugmyndum
um stærri golfvöll er ennfremur
gert ráð fyrir, að völlurinn fari inn á
svæði, sem er friðað vegna fugla-
lífs.“
Eftir að Herdís sendi bréfið boð-
aði ráðherra hana á fund. I bréfi,
sem lögmaður Herdísar, Haraldur
Blöndal, ritaði ráðherra, segir að á
þeim fundi hafi komið í ljós að búið
var að gera leigusamning um hluta
Kálfatjarnar og jarða sem falla und-
ir hana „og var þetta gert án vitund-
ar og vilja umbj. míns,“ segir lög-
maðurinn. Hann vísaði til þess, að
Herdís vildi leysa málið friðsamlega,
en augljóst væri að hún ætti að fá
jörðina á erfðaleigu, eins og bróðir
hennar og faðir.
Haraldur sagði einnig, að Herdís
fengið norðurtún Kálfatjarnar
strax, en nokkru síðar var það
dregið til baka, enda kom þá í
ljós að yngri ættingi vildi halda
þarna hesta. Landbúnaðarráðu-
neytið vildi gera allt fyrir Her-
dísi og gerði við hana leigusamn-
ing um að hún héldi jörðinni, en
þyrfti að ná samningum við Golf-
klúbbinn um land undir brautir."
Andrés segir að fjölskyldan
hafí sent frá sér misvísandi skila-
boð um hverjar óskir hennar
væru. „I fyrstu var talað um
friðland í kringum kirkjuna.
Golfklúbburinn samþykkti að
breyta teikningum af golfvellin-
um og færa brautir Qær kirkj-
unni, en þá sneri fjölskyldan við
blaðinu og sagðist vilja alla jörð-
ina, óskerta. Það er eðlilegt að
hestafólk vilji fá ódýra jörð frá
ríkinu, rétt við borgarmörkin, en
við teljum okkur í fullum rétti að
halda áfram framkvæmdum við
golfvöllinn."
Það vekur athygli á teikningu
af golfvellinum að upphafshögg
á 1. braut er slegið yfir heim-
reiðina að Kálfatjörn. Andrés
hefði fengið rangar leiðbeiningar í
landbúnaðarráðuneytinu, er hún
leitaði þangað eftir lát Gunnars, en
þá hafi henni verið sagt að hún gæti
ekki fengið Kálfatjörn byggða á
erfðaábúð. Þá vísaði hann einnig til
þess, að jörðin yrði ekki skert, eins
og leigusamningurinn við Vatns-
leysustrandarhrepp gerði ráð fyrir.
Þar væri fyrst til að taka, að þar
sem ríkissjóður gekk ekki strax frá
ábúðarsamningi við Herdísi þegar
Gunnar dó hafi hún fengið jörðina til
lífsábúðar í fardögum 1996, hvað
sem öðru liði. Þá hefði Gunnar afsal-
að sér leigurétti til Fjósakots og
Móakots, en ekki öðrum löndum og
landspildum, sem fylgja Kálfatjörn.
Lögmaðurinn óskaði viðræðna við
landbúnaðarráðuneytið, en sagði að
ef Iausn fyndist ekki yrði að leita til
dómstóla.
Ekkert bindandi
samkomulag
Landbúnaðarráðuneytið svaraði
þessu bréfi með því að vísa til þess,
að Herdís hefði bréflega óskað eftir
lífstíðarábúð á jörðinni í ágúst 1996
og undirritað samning þar um í maí
1997.1 þeim samingi hafi verið fyrir-
vari um samþykki hreppsnefndar og
jarðarnefndar. Hreppsnefndin hafi
ekki samþykkt samninginn. „Ekkert
bindandi samkomulag er því í gildi
við umbj. yðar um ábúð á jörðinni,"
sagði ráðuneytið.
Ráðuneytið vísaði einnig til þess,
að í ábúðarlögum væri ekki að finna
ákvæði um erfðir að rétti til ábúðar
milli systkina sem búi saman á jörð
og ekki lægi fyrir yfirlýsing frá
Gunnari um ráðstöfun jarðai'innar.
bendir á, að hugsanleg umferð
um veginn gæti ekki leynst
kylfingum, svo hættan af þessu
sé engin og algengt að brautir
séu byggðar upp með þessum
hætti. Hann segir, líkt og Jó-
hanna sveitarstjóri, að fornar
rústir og garðar muni halda sér.
„Hérna á Ströndinni eru hlaðnir
garðar um allt. Við höfum rofið
þessa garða á tveimur stöðum á
núverandi velli. Á öðrum er um
10 metra skarð í garðinn og á
hinum 20 metra skarð. Lega
garðanna sést þó skýrt eftir sem
áður.“
Andrés segir að forsvarsmenn
sveitarfélagsins og golfklúbbsins
hafi verið sakaðir um vanhelgun
kirkju og kirkjugarðs og erfitt
sé að sitja undir sliku. „Við höf-
um ailtaf viljað fara að settum
reglum. Við höfðum til dæmis
samþykki hreppsnefndarinnar til
að fjarlægja hluta af girðingu,
en Kálfatjarnarfólkið endurreisti
hana. Byggingarfulltrúi afmark-
aði svæðið í kringum kirkjuna
með hvítum hælum, en þeir voru
rifnir upp. Golfklúbburinn ætlaði
Þá sé heimilt en ekki skylt að
byggja jarðir í eigu ríkissjóðs,
kirkna landsins eða sjóða á erfðaá-
búð og ekki hefði verið stofnað til
erfðaábúðar í gildistíð laganna (frá
1976) þrátt fyrir að erindi um slíkt
hafi borist ráðuneytinu. Þá vísar
ráðuneytið til jafnræðisreglu
stjórnsýslulaga, þ.e. að sambærileg
mál skuli fá sambærilega niður-
stöðu og segir loks: „“Samkvæmt
framansögðu er ekki lagagrundvöll-
ur til að verða við kröfu umbj. yðar
um erfðaábúð á jörðinni Kálfa-
tjörn.“
Næst gerðist það að hreppsnefnd
Vatnsleysustrandarhrepps fundaði,
6. október 1998, og samþykkti að
óska eftir viðræðum við landbúnað-
arráðuneytið um kaup á allri
Kálfatjarnarjörðinni. „Undanfarið
hefur staðið styi' um jörðina og telur
hreppurinn eðlilegast að eignast
hana m.a. til að geta skipulagt svæð-
ið á sínum forsendum sem útivistar-
svæði. Hreppurinn myndi að sjálf-
sögðu afhenda kirkjunni reit í kring-
um kirkjuna og kirkjugarðinn,“
sagði í bréfí hreppsins til ráðuneyt-
isins, sem afhent var á fundi sveitar-
stjóra með ráðuneytisstjóra land-
búnaðarráðuneytisins og lögfræð-
ingi ráðuneytisins 6. október 1998.
Fundinn sátu einnig formaður sókn-
arnefndar, sóknarprestur og fulltrúi
Golfklúbbs Vatnsleysustrandar. í
minnisblaði lögmannsins og ráðu-
neytisstjórans til ráðherra eftir
fundinn kemur fram, að fjallað hafi
verið um beiðni, sem Herdís hafði
sett fram, um að endurskoðuð yrði
sú lína sem afmarkaði það land sem
undanskilið var í leigusamningnum
við hreppsnefnd. Herdís vildi sem
sagt að stærri spilda yrði undanþeg-
in leigusamningum við hreppsnefnd
en áður var gert ráð fyrir. Tekið
skal fram, að íbúðarhúsið á Kálfa-
tjörn var eign Herdísar og fjöl-
skyldu hennar, en fylgdi ekki jörð-
inni.
í minnisblaðinu segir að áætlað
hafi verið að heimsækja Herdísi á
Kálfatjörn eftir þennan fund og
kynna henni niðurstöðu hans, þ.e. að
komið yrði til móts við kröfur henn-
ar og línur færðar með tilliti til
hagsmuna hennar, ef samkomulag
næðist. Fulltrúar ráðuneytisins,
sóknarprestur, formaður sóknar-
nefndar og sveitarstjóri fóru að
Kálfatjörn, en í minnisblaðinu segir
að ekki hafi verið hægt að hefja um-
ræður um það efni sem ætlað var að
ræða, því Haraldur Blöndal lögmað-
ur og ættingi Herdísar hefðu vfíjað
segja skoðun sína á þeirri ákvörðun
ráðuneytisins að hafna kröfu hennar
um erfðaábúð. Þá er vísað til þess,
að „sú tilfærsla á línum sem sérstak-
lega einn ættingi Herdísar hafði í
huga náði til allrar jarðarinnar
Kálfatjörn," sem þegar hefði verið
leigð hreppnum.
Lögmaður og ættingjar Herdísar
Erlendsdóttur sjá þennan fund í
öðru ljósi. í bréfi lögmannsins til
landbúnaðarráðherra, 6 dögum eftir
fundinn, segir að Herdís hafi aldrei
samþykkt né sett fram neina beiðni
um endurskoðun á ákvæðum í
sér að stækka völlinn í sumar, úr
6 holu velli í 9 holu völl og telur
sig í fullum rétti.“
Sóknarnefndin sátt
við framkvæmdir
Símon Rafnsson, formaður
sóknarnefndar Kálfatjarnar-
kirkju, segir að sóknarnefndin
hafi samþykkt þau mörk
friðlands við kirkjuna, sem land-
búnaðarráðuneytið, sveitarfélag-
ið og golfklúbburinn hafi stungið
upp á. „Ákvörðun um stærð
þessa friðlands er ekki undir
Ijölskyldunni á Kálfaljörn kom-
in. Þetta er kirkjujörð. Landbún-
aðarráðuneytið óskaði eftir að
sóknarnefndin tæki afstöðu til
þeirra hugmynda, sem mótaðar
höfðu verið um stærð friðlands-
ins og sóknarnefndin, sem fer
með málefni kirkjunnar, sam-
þykkti þær einróma.
Hér hefur aldrei nokkur mað-
ur reynt að bola Herdísi Er-
lendsdóttur frá Kálfatjörn, held-
ur allir verið boðnir og búnir að
ná samningum. Allar fullyrðing-
ar um annað eru rakalausar.“
svokölluðum leigusamningi við
hreppsnefnd Kálfatjarnar, „enda er
hún réttur ábúandi að Kálfatjörn og
greiðir afgjöld af jörðinni.“
Um afgjöldin er það að segja að
landbúnaðarráðuneytið lýsti því yfir
sl. haust að greiðsluseðill vegna
næsta fardagaárs á undan hafi verið
sendur Herdísi vegna mistaka og
jarðasjóður myndi endurgreiða
leigugjöldin. Endurgreiðsla var
send Herdísi, en hún sinnti henni
ekki, enda leit fjölskyldan svo á að
móttaka greiðslunnar hefði jafngilt
viðurkenningu á að Herdís ætti ekki
rétt til jarðarinnar.
Þá segir í bréfi lögmannsins að
frásögnin af fundinum á Kálfatjörn í
minnisblaðinu sé í aðalatriðum röng.
„Rétt er að taka fram, að Herdís var
látin vita með sólarhringsfyrirvara,
að halda ætti fund. Þessi fundur var
svívirðileg tilraun af hálfu ráðuneyt-
isins til að svínbeygja konu komna á
níræðisaldur með því að fara inn á
heimili hennar nánast fyrirvaralaust
og reyna að koma í veg fyrir að hún
gæti notið aðstoðar lögmanns og
ættingja sinna.“
I bréfinu tilkynnir lögmaðurinn,
að mál verði höfðað til að fá viður-
kenningu á erfðaábúðarrétti Herdís-
ar og rifta þar með „svonefndum
leigusamningi um Kálfatjörn við
hreppsnefnd Vatnsleysustrandar-
hrepps. Jafnframt skal það tekið
fram, að verði jörðin Kálfatjöm boð-
in til sölu, mun Herdís nýta sér for-
kaupsrétt þann, er hún hefur sem
ábúandi á jörðinni.“
Borið undir dómstóla
Málið var endanlega komið í hnút,
hreppsnefndin vildi kaupa jörðina
alla og leggja hana undir golfvöll og
útivistarsvæði, en skilja eftir
friðland við kirkjuna og kirkjugarð-
inn og sóknarnefnd Kálfatjarnar-
kirkju hafði reyndar samþykkt af-
mörkun þess friðlands. Kálftfrning-
ar vildu berjast fyrir erfðaábúðar-
rétti Herdísar á jörðinni allri, en ef
sú krafa yrði ekki tekin til greina, þá
fengi Herdís lífstíðarábúð á jörðinni
allri og ef það yrði ekki samþykkt,
þá fengi hún lífstíðarábúð á jörðinni
samkvæmt leigusamningnum títt-
nefnda. Auk þess var krafist viður-
kenningar á forkaupsrétti hennar að
Kálfatjöm og Goðhól, en eins og
fyrr sagði var sú jörð sameinuð
Kálfatjöm með samningnum frá því
í maí 1997.
Þetta vom þær dómkröfur helst-
ar, sem komu fram í stefnu Herdís-
ar gegn landbúnaðarráðuneytinu í
nóvember 1998, en áður hafði lög-
maður hennar sent Jarðanefnd Gull-
bringusýslu bréf, þar sem fyrirhug-
aðri sölu ríkisins á jörðinni til Vatns-
leysustrandarhrepps var mótmælt
og þess krafist að hún sem ábúandi
fengi forkaupsrétt.
Fyrir hönd landbúnaðarráðuneyt-
isins var þess krafist fyrir dómi, að
ráðuneytið yrði sýknað af öllum
kröfum Herdísar. Ráðuneytið vísaði
til þess að Herdís hefði í upphafi
sjálf óskað lífstíðarábúðar, en eðli-
legt hefði þótt að koma til móts við
óskir golfklúbbsins og leigja honum
land, þar sem þótt hefði vitað að hún
ætlaði ekki að nota jörðina sjálf til
landbúnaðar. Henni hefði aldrei ver-
ið tjáð að hún gæti fengið erfðaábúð
og ráðuneytið teldi ekki lagagmnd-
völl til slíkrar ráðstöfunar. Ráðherra
hefði ritað undir leigusamninginn
með viðauka í þeirri trú að aðilar
málsins væru sáttir við breytta skil-
mála, en hreppsnefndin hefði ekki
samþykkt samninginn svo breyttan.
Þá mótmælti ráðuneytið varakröfu
Herdísar um lífstíðarábúð á Kálfa-
tjörn og Goðhól og sagði ákvæði
ábúðarlaga um erfðarétt milli hjóna
og ábúð á jörð ekki eiga við. Ráðu-
neytið sagði líka skjóta skökku við,
að þrautavarakrafa lyti að réttind-
um samkvæmt leigusamningi sem
stefnandi málsins teldi sig ekki
bundinn af og að krafa um forkaups-
rétt að jörðum, sem aðili hefði aldrei
haft formleg réttindi yfir, hvorki
ábúðarrétt né leigurétt, væri fráleit,
auk þess sem ákvæði laga um for-
kaupsrétt kæmi ekki til fram-
kvæmda þegar ríkissjóður ráðstaf-
aði fasteignaréttindum.
Héraðsdómm- Reykjaness tók
undir sjónarmið ríkisins í dómi sín-
um 9. júní sl„ en fjölskyldan á Kálfa-
tjörn kannar nú möguleika á að
áfrýja dóminum til Hæstaréttar.
SJÁ NÆSTU SÍÐU