Morgunblaðið - 27.06.1999, Síða 22

22 SUNNUDAGUR 27. JÚNÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
VÆRINGAR A
VATNSLEYSUSTRÖND
LINDA RÓS MICHAELSDÓTTIR ER ÓSÁTT VIÐ RANNSÓKN Á BRUNUM
Tilviljanir
hrannast upp
Morgunblaðið/Arnaldur
GÁMUR stendur á hlaði Kálfatjarnar, gegnt kirkjunni, þar sem íbúðarhúsið stóð áður.
LINDA Rós Michaelsdóttir
kennari ólst upp á Kálfa-
tjöm frá því að hún var 9
ára gömul, en hjónin á
Kálfatjörn, Erlendur Magnússon
og Kristín Gunnarsdóttir, höfðu áð-
ur tekið hálfbróður hennar í fóstur.
Linda Rós segir að þrautagöngu
Herdísar Erlendsdóttur í kerfínu,
frá því að Gunnar bróðir hennar
lést í nóvember 1995, megi upphaf-
lega rekja til þeirra mistaka fjöl-
skyldunnar að gæta þess ekki að
Herdís væri einnig skráð ábúandi.
Röð tilviljana, sem hafí skollið á síð-
an og allt þar til húsið á Kálfatjöm
brann til kaldra kola í nóvember sl.,
sé hins vegar slík að fjölskyldunni
þyld nóg um.
Á Kálfatjöm á Vatnsleysuströnd
hefur verið kirkjusetur frá 12. öld.
Þar var prestsetur til ársins 1919,
þegar prestakallið var lagt niður og
sóknin sameinuð Görðum á Álfta-
nesi. Árið 1920 fluttist Erlendur
Magnússon að Kálfatjörn, ásamt
konu sinni Kristínu Gunnarsdóttir,
en þau höfðu áður búið í Tíðagerði,
litlu býli sunnan við túnfótinn á
Kálfatjörn.
Erlendur og Kristín eignuðust
fimm böm og ólu upp einn fóstur-
son. Eftir að Kristín lést, árið 1957,
bjó Erlendur áfram á Kálfatjöm
ásamt Gunnari syni sínum og dótt-
urinni Herdísi. Systkinin tóku við
búinu að föður sínum látnum og var
Gunnar þá skráður erfðaleigjandi.
Linda Rós segir að þegar Gunnar
hafí bragðið búi, nokkra fyrir and-
látið, hafi Golfklúbbur Vatnleysu-
strandar falast eftir jörðunum Móa-
koti og Fjósakoti, sem Gunnar hafði
á leigu ásamt Kálfatjöm. „Flestir í
fjölskyldunni vora mótfallnir þessu.
Herdís vildi nýta allar jarðirnar
áfram og langafabam Erlendar
hafði hug á að búa á Kálfatjöm með
hesta, hænsni, geitur og annan bú-
fénað,“ segir Linda Rós.
Svo fór, eftir mikla rekistefnu
fjölskyldunnar, að Gunnar samdi við
Golfklúbbinn um að hann fengi
Móatún og Fjósakot, en Linda Rós
segir að aldrei hafi komið til greina
af hálfu Gunnars eða nokkurs ann-
ars í fjölskyldunni að tún
Kálfatjamar færi undir golvöll. „Er-
lendur á Kálfatjöm lagði mikla
vinnu á sig og sína við að rækta upp
Kálfatjamartúnið innan 300 ára
gamalla, hlaðinna steingarða, sem
hann áleit að hefðu markað kirkju-
túnið fyrr á öldum. Hann sat kirkju-
jörðina með mikilli reisn og allir af-
komendur hans líta á kirkjutúnið
sem helgan blett. Gunnar var sama
sinnis og hann taldi sig hafa komið
til móts við golfáhugamenn, sem
margir vora fjarskyldir ættingjar
hans, nágrannar og vinir, með því
að láta þeim hjáleigumar eftir. Hitt
er svo annað mál, að þeir sem telja
sig eiga hagsmuna að gæta hafa lagt
Gunnari orð í munn eftir lát hans og
það finnst mér ómerkilegast."
Linda Rós hefur eftir Herdísi, að
skömmu fyrir dauða sinn hafi Gunn-
ar komið heim á Kálfatjöm og verið
sýnOega mjög bragðið. Herdís hafi
gengið á hann og hann sagt henni
að hann hafi talið sig vera að gera
mönnum greiða, en nú hefði hann
verið látinn vita að hann væri fyrir,
því golfklúbburinn ásældist Kálfa-
tjarnartúnið.
Skemmdarverk
eða veðurofsi?
Gunnar lést 11. nóvember 1995.
Skömmu síðar fór Herdís að velta
fyrir sér hvort hún þyrfti ekki að
ganga frá ábúðarrétti sínum á
Kálfatjörn. „Ingibjörg systir hennar
hafði samband við landbúnaðarráðu-
neytið og ekki var annað að skilja en
málið væri einfalt og fljótafgreitt,
aðeins þyrfti að skipta um nafn ábú-
anda á leigusamningi.“
Um nokkurt skeið fékk Ingibjörg
þau svör í ráðuneytinu að ekki hefði
unnist tími til að ganga frá samn-
ingnum. I ljós kom, að fleiri sóttust
eftir jörð Kálfatjamar, til dæmis
Golfklúbburinn, með stuðningi
hreppsins.
Þrátt fyrir þetta var gerður leigu-
samningur til lífstíðar við Herdísi,
sem hún undinritaði í maí 1997.
Linda Rós segir að í samræmi við
ákvæði samningsins um beit hrossa
hafi Herdísi verið gert að girða tún-
ið við kirkjuna, svo engin hross
kæmust þar að. „Hún setti margra
mánaða eftirlaun í vandaða girðingu
sem rafmagn var leitt í. Einn morg-
uninn kom hún út og sá trippi á
hlaðinu. Hún varð mjög undrandi,
enda áttu engin hross að komast
þangað.“
Herdís bjástraði nokkra stund við
að koma trippinu út fyrir girðingu,
en sóttist verkið ekki vel í fyrstu.
Hún missti það frá sér inn í kirkju-
garðinn, en tókst um síðir að koma
því út. Hún hringdi þá til ættingja
og bað þá um aðstoð við að koma
trippinu í beitarland. „Hún var varla
búin að leggja frá sér símtólið þegar
fulltrúi golfklúbbsins, sem var
hvergi nærri, hringdi og spurði
hvort það væri rétt að hross væra í
kirkjugarðinum og á golfvellinum.
Hún sagði satt og rétt frá, að hún
hefði ekki komið trippinu út fyrir
girðingu vandræðalaust. Ráðuneyt-
inu var svo tilkynnt um atvikið.
Þetta sýnir hve vel var fylgst með
Kálfatjöm, til að reyna að koma
höggi á Herdísi."
Þegar ættingjar Herdísar komu á
staðinn könnuðu þeir hvemig tripp-
ið hefði komist inn fyrir girðingu. Áð
sögn Lindu Rósar kom þá í ljós, að
búið var að klippa gat með vírklipp-
um á nýja girðinguna. „Þar sem
ekki hafði sést til neinna skemmdar-
varga var ekkert hægt að aðhafast.
Sú kenning heyrðist einnig, að vind-
hviður hefðu klippt girðinguna í
sundur, en sú kenning virðist væg-
ast sagt út í hött. Fóstra mín vildi þó
gjaman trúa því að þama hefðu
náttúraöfl verið að verki.“
Lögreglan talaði
aldrei við vitni
Linda Rós nefnir einnig dæmi um
þann yfirgang, sem hún segir Her-
dísi hafa verið sýndan. „Einn daginn
birtust hér menn frá golfklúbbnum,
stikuðu og mældu út Kálfatjarnar-
túnið og létu landslagsarkitekt
teikna það upp. Þeir höfðu hins veg-
ar aldrei samþand við Kálfatjamar-
fólkið áður en þeir hófust handa.“
Tilviljanir hafa hrannast upp síð-
ustu árin og Linda Rós segist ekki
geta annað en tengt þær saman,
þótt enginn vilji grana nágranna
sína um græsku. Hún víkur málinu
að brananum í Hátúni, næsta bæ við
Kálfatjöm. „Golfklúbburinn leigði
jörðina, en húsið á jörðinni átti mað-
ur, sem bjó á Vestfjörðum og nýtti
það þegar hann kom suður. í maí
1996 var fósturbróðir minn, Friðrik
H. Ólafsson, við vinnu í Tíðagerði,
en þaðan sést vel yfir til Hátúns og
Kálfatjamar. Hann sá mann hlaupa
frá Hátúni með eitthvað í hendinni;
að bíl sem þar stóð og aka burtu. I
sömu mund og maðurinn settist inn
í bílinn gaus upp mikill eldur í Há-
túni. Þá kom annar maður í hend-
ingskasti að Hátúni og óskaði eftir
að hringt yrði á slökkvilið."
Linda Rós segir að Friðrik hafi
talað við lögreglumenn á staðnum,
skýrt frá atburðarásinni og nafn-
greint manninn, sem hann sá fara
frá húsinu. Lögreglan hefði sagst
ætla að hafa samband við hann síðar
sem vitni, en það hefði hún aldrei
gert. „í Hátúni var ekki rafmagn,
svo ekki var hægt að kenna því um
eldinn. Nokkram dögum eftir bran-
ann kom vinnuvél og braut niður
alla veggi og annað sem uppi stóð.
Ég hringdi í lögregluna og spurði
hvort ekki hefði þurft leyfi til þessa
og fékk þau svör að svo væri. Ekk-
ert leyfi hefði verið veitt, enda rann-
sókn ekki lokið.“
Linda Rós segir að lögreglan hafi
komist að þeirri niðurstöðu að
kviknað hefði í út frá kókflöskubroti
í gluggakistu. „Ég get ekki annað
en velt því fyrir mér hvemig
ástandið er í sólríkari löndum, fyrst
glerbrot kveikja í húsum á íslandi á
degi þegar sólin skín aðeins með
köflurn. Hitt er svo annað mál, að
lögreglan hafði aldrei samband við
Friðrik fósturbróður minn til að
skrá vitnisburð hans um manninn
sem hljóp á brott frá húsinu um leið
og eldurinn blossaði upp.“
Eftir þennan atburð hætti Herdís
Erlendsdóttir að dvelja yfir nótt á
Kálfatjöm, nema einhver gisti þar
með henni. „Ég hafði margoft sam-
band við landbúnaðarráðuneytið á
þessum tíma og talaði meðal annars
nokkram sinnum við ráðherra. Ég
er sannfærð um að það er ekki hægt
að skrifa þetta klúður á hans reikn-
ing, því hann vildi okkur áreiðan-
lega vel. Ráðgjafar hans vora hon-
um hins vegar ekki hollir. Guð-
mundur Bjamason hefði áreiðan-
lega ekki ritað undir leigusamning
við Herdísi í október 1997 og annan
við sveitarfélagið og golfklúbbinn í
maí 1998 nema af því að honum hef-
ur verið talin trú um að fyrri samn-
ingurinn hafi verið fallinn úr gildi.
Hann hafði skilning á sögulegu mik-
ilvægi jarðarinnar."
Ekki til siðs að leggja fram
skýrslu um næturstað
í ágúst 1997 fór Linda Rós á
fund í landbúnaðarráðuneytinu
með Herdísi og Ingibjörgu systur
hennar, en þá átti að ræða hvort
Herdís gæti fallist á skiptingu jarð-
arinnar. Hún segir að aðrir fundar-
menn hafi verið Björn Sigurbjörns-
son ráðuneytisstjóri, Jón
Höskuldsson lögfræðingur í ráðu-
neytinu, Jón Gunnarsson, þáver-
andi starfandi sveitarstjóri Vatns-
leysustrandarhrepps og Andrés
Guðmundsson formaður Golf-
klúbbs Vatnsleysustrandar. „Ég
skráði niður fundargerð og þurfti
að lesa hana oft yfir eftir fundinn
til að trúa mínum eigin augum.
Herdís var niðurlægð æ ofan í æ.
Oddvitinn lagði til dæmis ríka
áherslu á að hún yrði að búa á
Kálfatjörn allan sólarhringinn, en
menn vissu auðvitað að hún var
hætt að þora að sofa þar. Næsta
hálftímann sátu svo þessir menn og
ræddu fram og til baka hve margar
nætur fóstra mín þyrfti að sofa
þarna á hverju ári tií að geta talist
löglegur ábúandi. Ég tók loks fram
í fyrir þeim og spurði hvort þeir
ætluðu sér að setja ákvæði um
þetta í leigusamning, enda ekki til
siðs á íslandi að fólk þurfi að leggja
fram skýrslu um næturstað sinn.
Lögfræðingurinn viðurkenndi að
slíkt ákvæði yrði aldrei sett í samn-
inginn og þá loks var umræðunni
hætt. Ef Guðmundur Bjarnason
hefði setið þennan fund er ég sann-
færð um að hann hefði aldrei leyft
þessa framkomu."
Herdís ákvað síðasta haust að
ráða sér lögfræðing, enda taldi hún
sig ekki eiga hægt um vik að gæta
hagsmuna sinna gagnvart embætt-
ismönnum. „Lögfræðingurinn,
Haraldur Blöndal, taldi að Herdís
hefði átt að geta gengið inn í erfða-
ábúð að Gunnari látnum, enda hafði
hún búið þarna og starfað alla sína
ævi. Hann lagði áherslu á að reyna
að ná samningum við ráðuneytið
um þetta. Við tilkynntum ráðuneyt-
inu að hér eftir ætti að beina erind-
um vegna málsins til Haraldar."
Gengið framhjá
lögmanni
Linda Rós segir að skömmu síð-
ar hafi verið hringt til Herdísar frá
ráðuneytinu og henni sagt að ráðu-
neytismenn hefðu í hyggju að funda
með henni á Kálfatjörn til að reyna
að ljúka samningum. „Allir í fjöl-
skyldunni vora sannfærðir um að
ráðuneytið hefði látið lögfræðing
hennar vita af þessum fyrirhugaða
fundi, en svo rejmdist ekki vera.
Um leið og Haraldur frétti af fund-
arboðuninni tilkynnti hann að hann
myndi mæta, enda var hann mjög
ósáttur við að gengið væri framhjá
sér með þessum hætti. Ég ákvað að
fara líka til fundarins, til að styðja
við bak fóstru minnar og það gerði
Friðrik fósturbróðir minn líka.“
Herdís, Haraldur, Linda Rós og
Friðrik vora á Kálfatjöm þriðju-
daginn 6. október þegar aðrir fund-
armenn komu að. „Þarna kom
ráðuneytisstjórinn sjálfur, nýr lög-
fræðingur ráðuneytisins, sóknai'-
presturinn, formaður sóknarnefnd-
ar og loks sveitarstjórinn. Ráðu-
neytisstjórinn lagði fram plagg,
sem hann taldi Herdísi geta sæst á.
Það var teikning, sem sýndi golf-
brautir allt í kringum Kálfatjörn,
en skilmn var eftir skáki við húsið.
Teikningin gerði ráð fyrir golf-
brautum yfir heimreiðina að húsinu
og fleiri heimreiðar og ekki verður
annað séð en slá þyrfti golfkúlur yf-
ir veginn að kirkjunni. Ráðuneytis-
stjórinn sagði að þessi teikning
sýndi að golfarar væra samnings-
fúsir.“
Haraldur Blöndal mótmælti
hvernig staðið hefði verið að fund-
arboðun og taldi óhæfu að ætla sér
að leggja fram samning án þess að
lögfræðingur Herdísar væri boðað-
ur á fundinn. ,Á þessum fundi var
þjarkað fram og til baka. Við vild-
um enn láta reyna á það hvort Her-
dís fengi ekki erfðaábúð. Ráðuneyt-
ismenn sögðu að engir slíkir samn-
ingar hefði verið gerðir í mörg ár,
en við vísuðum til þess að stuttu áð-
ur en Gunnar dó var gerður slíkur
samningur um nálæga jörð. Sókn-
arnefndarformaðurinn sagði þá að
þar hefði ekkja fengið erfðaábúð
eftir eiginmann sinn og ekki gæti
Herdís ætlast til að fá sömu með-
ferð og gift konan."
Linda Rós viðurkennir að hún
hafi kallað sóknarnefndarformann-
inn ónefni, enda hefði henni þótt
þetta níðingsleg yfirlýsing gagn-
vart konu, sem hafði unnið Kálfa-
tjörn alla ævi og vart í samræmi við
tíðarandann að ætla hana réttlausa
með öllu vegna þess að hún hafði
ekki búið í hjónabandi með fyrrver-
andi bónda. „Mér fannst líka níð-
ingslegt að stefna fimm embættis-
mönnum á Herdísi, til að reyna að
þvinga hana til samninga. Prestur-
inn tók að vísu af mér orðið og
sagðist ekki kominn til neinnar að-
farar að Herdísi. Það var rétt, hann
hafði ekkert til málanna lagt.“
Linda Rós segir að á fundinum
hafi meðal annars komið fram af
hálfu ráðuneytisins að Herdísi væri
velkomið að búa áfram í húsinu á
Kálfatjörn, þótt hreppurinn og
golfklúbburinn fengju jörðina. „Ég
benti þeim á að þetta væri engin
ofrausn, enda ætti Herdís húsið
sjálf, skuldlaust.“