Morgunblaðið - 02.09.1999, Blaðsíða 39

38 FIMMTUDAGUR 2. SEPTEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
VERÐLAG ER EKKI
NÁTTÚRULÖGMÁL
BRESKIR fjölmiðlar hafa að undanförnu verið iðnir við að
draga fram dæmi um hróplegan mun á verði margvíslegrar
vöru og þjónustu í Bretlandi og á meginlandi Evrópu. Nú síðast
var athygli vakin á því að farmiðar með lestum Eurostar og hjá
flugfélaginu British Airways eru mun dýrari sé miðinn keyptur í
Bretlandi. Fyrr á árinu varð mikil umræða um þá staðreynd að
bifreiðar eru verðlagðar með öðrum hætti í Bretlandi en annars
staðar í Evrópu, breskum neytendum í óhag.
Umræður af þessu tagi ættu að hljóma kunnuglega í eyrum
íslendinga. Það hefur til að mynda lengi verið þyrnir í augum ís-
lenskra ferðamanna, að á sama tima og greiða verður hátt verð
fyrir farmiða til Bandaríkjanna eða Evrópu frá íslandi eru þeir
farþegar sem fljúga á milli Bandaríkjanna og Evrópu í sömu
vélum að greiða mun lægra verð fyrir farseðla sína. Rök Flug-
leiða fyrir þessum mismun eru þau sömu og British Airways
notar til að réttlæta hærri flugfargjöld breskra ferðalanga, þ.e.
að taka verði mið af markaðsaðstæðum í hverju landi. í þeim
rökum felst, að það sé sjálfsagt að selja íslendingum farseðla á
hærra verði en Bandaríkjamönnum eða Evrópubúum vegna
þess, að Islendingar komist ekki flugleiðis frá íslandi með öðr-
um flugfélögum en Flugleiðum meginhluta ársins.
Það er regla fremur en undantekning að íslenskir neytendur
greiða hærra verð fyrir vöru og þjónustu en neytendur í ná-
grannalöndunum. Þrátt fyrir það vekja umræður um hátt verð-
lag ekki sömu viðbrögð á íslandi og í t.d. Bretlandi þar sem
upplýsingar af þessu tagi verða þess valdandi að forystumenn
neytenda jafnt sem t.d. formenn þingnefnda krefjast breytinga.
Hér virðist ríkja sú trú að hátt verðlag sé einhvers konar nátt-
úrulögmál er ekki verði haggað.
Hið íslenska verðlag er hins vegar að mestu leyti sjálfskapar-
víti. Skýringuna má oftast rekja til fákeppni, hárra opinberra
gjalda og landafræði. íslenskir neytendur eiga þess ekki kost
líkt og norskir neytendur að keyra yfir landamærin til Svíþjóðar
þar sem verð á matvælum og ýmsum nauðsynjavörum hefur
lækkað stórkostlega á síðustu árum.
Fjarlægðin frá öðrum löndum ætti hins vegar ekki að vera
skálkaskjól til að viðhalda háu verðlagi heldur hvatning til að
tryggja lágt vöruverð á Islandi. Heimurinn minnkar stöðugt og
við munum í framtíðinni eiga í harðnandi samkeppni við aðrar
þjóðir um íslenskt hæfileikafólk. Ef við viljum halda í það fólk
verður að tryggja að Islendingum bjóðist sambærileg lífskjör og
í nágrannalöndunum. Við verðum að vega upp ókosti landafræð-
innar en ekki ýkja þá. Það ætti að vera eitt af forgangsverkefn-
um stjórnvalda að leita leiða til að draga úr kostnaði neytenda
og tryggja eðlilega verðmyndun.
Því er spáð að hinn sameiginlegi gjaldmiðill Evrópusam-
bandsríkjanna, evran, eigi eftir að lækka verðlag í Evrópu veru-
lega. Islendingar munu ekki sætta sig við að borga hærra verð
svo nokkru nemi fyrir sömu vörur og algengt er í Evrópu.
OF HÁTT BENZÍNVERÐ
BENZÍNVERÐ komst í sögulegt hámark hér á landi þegar í
júlímánuði síðastliðnum, þ.e.a.s. hafði aldrei verið hærra. í
gær varð enn stórhækkun á benzíni. Nú er svokallaður vega-
skattur eða benzíngjald, sem það einnig kallast, föst krónutala,
28,60 krónur á hvern lítra, sem með virðisaukaskatti færir rík-
inu 35,60 krónur af verði hvers lítra og er vægi þess í heildar-
verðinu 41%. Jafnframt er lagt 97% vörugjald á innkaupsverðið.
Gróft reiknað er hlutur ríkisins í verði hvers benzínlítra um 70%
eða 61,39 krónur. Þau 30%, sem eftir standa skiptast nokkuð til
helminga, 15% eru innkaupsverð og önnur 15% eru þóknun olíu-
félaganna, sem þau nota til reksturs síns. Innkaupsverðið er því
rétt rúmar 13 krónur og þá sömu upphæð fá olíufélögin.
Uppbygging útreikninga benzínverðs er afskaplega óhagstæð
neytendum. Helzti hængur útreikninganna er hið háa vörugjald,
sem á drjúgan þátt í þeim sveiflum, sem verða á benzínverði
hérlendis. Ymsir aðilar hafa gagnrýnt þetta harkalega og hvatt
til þess að vörugjaldið yrði fellt niður, en þess í stað yrði benzín-
gjaldið/vegagjaldið hækkað, en það er föst krónutala. Á það hafa
stjórnvöld ekki fallizt. Hvers vegna ekki? Er sérstök ástæða til
að ríkið sjálft auki stórlega á þann vanda, sem leiðir af sveiflum
í benzínverði á heimsmarkaði?
Mejginmarkmið ríkisstjórnarinnar er að halda verðlagi í skefj-
um. Ahrif hækkunar benzínverðs eru mikil. Vægi verðsins í út-
reikningi neyzluverðsvísitölu er nú 3,8% og þau áhrif fara víða,
flutningskostnaður hækkar og þar með allt vöruverð í landinu.
Frá áramótum hefur vísitala neyzluvöruverðs hækkað vegna
hækkunar á benzíni og olíum um tæpt prósentustig. Auk þess
hefur hækkunin mikil áhrif á lánskjör fólks og fyrirtækja, þar
sem lán eru flestöll vísitölubundin. Benzínverð hefur því mikil
áhrif á lífskjör fólksins í landinu og slíkar hækkanir, sem nú
hafa dunið yfir, auka á þensluna í efnahagslífinu, sem nóg er
fyrir.
Kristinn Gylfi Jónsson, svína- og alifuglabóndi, um afleiðinffar umræðunnar um kampýlóbakter í kjúklingakjöti
Tjón kjúklingabænda gæti
numið tug millj óna króna
Mikil umræða hefur að undanförnu átt
sér stað um aðbúnað og sjúkdómavarnir
á alifuglabúum landsins og hafa Neytenda-
samtökin nú síðast lýst því yfír að þau hygg-
ist styðja fórnarlömb kampýlóbakter-sýk-
inga til að höfða mál á hendur kjúklinga-
bændum. Arna Schram ræddi af þessu til-
efni við Kristin Gylfa Jónsson, svína- og ali-
fuglabónda, sem fullyrðir m.a. að hreinlæti
og aðbúnaður á svína- og alifuglabúum
landsins sé með því besta sem gerist.
Morgunblaðið/Þorkell Þorkelsson
Kristinn Gylfi Jónsson, svína- og alifuglabóndi og formaður
Svínaræktarfélags Islands.
KRISTINN Gylfi Jóns-
son, svína- og alifugla-
bóndi og formaður
Svínaræktarfélag ís-
lands, heldur því fram
að umræður eða „upphlaup" eins og
hann vill kalla það, síðustu vikna um
kampýlóbakter í kjúklingum sem og
umgengni við kjúklingabúið að Ás-
mundarstöðum í Ásahreppi hafi þeg-
ar valdið kjúklingabændum milljóna
króna tjóni og nái kjúklingabændur
ekki að snúa vörn í sókn geti tjónið
numið tug milljóna króna á þessu og
næsta ári. Hann telur umræðuna um
kjúldingaræktina að undanfömu
bæði hafa verið ósanngjarna og
óvægna og segir hana langt í frá
gefa rétta mynd af aðbúnaði og heil-
brigðiseftirliti innan framleiðslu-
greinarinnar.
Þá gagnrýnir hann uppslátt dag-
blaðsins DÝ á dauðum grís sem
fannst í ruslagámi á sumarbústaða-
svæði á Grímsnesi í byrjun ágúst sl.
og telur blaðið hafa velt sér upp úr
mistökum eins starfsmanns á svína-
búinu að Bjarnastöðum á ósann-
gjarnan og ómaklegan máta. Hann
segir atvikið einsdæmi og að starfs-
maður hafí fyrir mistök hent grísn-
um í ruslagám á meðan svínabónd-
inn hefði verið í nokkurra daga sum-
arleyfí. „Þarna er um að ræða eitt
besta svínabú landsins sem hefur
alla tíð haft öll sín mál í mjög góðu
lagi,“ segir hann og bendir á að slík
umfjöllun geti haft afar slæm áhrif á
hagsmuni viðkomandi framleiðanda.
„Ég fullyrði að hreinlæti og að-
búnaður í svína- og alifuglabúum á
íslandi sé eins og best verður á kos-
ið,“ segir hann og tekur jafnframt
fram að ólíkt því sem gerist á hinum
Norðurlöndunum hafí íslenskum ali-
fuglabændum tekist í samvinnu við
yfirdýralækni og dýralækni alifugla-
sjúkdóma að útrýma salmonellu í
kjúklingum hér á landi. „Yið höfum
náð þeim árangri að ekki hefur fund-
ist nein salmonella í kjúklingum síð-
astliðin þrjú ár og er það ástand sem
ekkert hinna Norðurlandanna getur
státað af,“ segir hann og bætir við að
hið sama megi segja um aðstæðurn-
ar í svínarækt.
Gagnrýnir framkomu
heilbrigðisfulltrúa
Umræðumar um aðbúnað í
kjúklinga- og svínabúum og gæði
þeirra afurða hófust af miklum
krafti undir lok júlímánaðar sl. þeg-
ar Hollustuvernd ríkisins og Land-
læknisembættið birtu heilsíðu aug-
lýsingar í Morgunblaðinu og síðar í
öðrum fjölmiðlum undir fyrirsögn-
inni: Það iðar allt af lífi í eldhúsum
landsins. í auglýsingunni var mynd
af konu og barni í eldhúsi
þar sem þau voru að með-
höndla kjúklingakjöt og
brýnt var fyrir fólki í
texta fyrir neðan að gæta
fyllsta hreinlætis við með-
ferð og geymslu matvæla.
Var þar aðallega vísað til
þeirrar staðreyndar að iðrasýking-
um af völdum bakteríunnar
Campylobacter hafí farið fjölgandi
á íslandi frá árinu 1996 og að 220
einstaklingar hafi greinst með
kampylobakter-sýkingu á árinu
1998 eða um 137% fleiri en árið á
undan.
Sama dag og umrædd auglýsing
birtist fyrst á prenti á síðum Morg-
unblaðsins hófu fjölmiðlar að skýra
frá nýrri greinargerð Heilbrigðiseft-
irlits Suðurlands um fráveitu- og úr-
gangshirðumál við kjúklingabúið að
Asmundarstöðum í Asahreppi.
Skemmst er frá því að segja að í
greinargerðinni var dregin upp ófög-
ur mynd af umhverfí búsins og því
m.a. haldið fram að umræða og
fræðsla um salmonellu og
kampýlobakter hafí hvorki verið
tekin alvarlega né valdið umbótum á
búinu.
í samtali við Morgunblaðið fer
Kristinn hörðum orðum um aðkomu
heilbrigðisfulltrúa Suðurlands,
þeirra Birgis Þórðarsonar og
Matthíasar Garðarssonar, í þeirri
umræðu sem fylgdi í kjölfarið. Vitn-
ar hann m.a. til bréfs lögmanns
Reykjagarðs hf., rekstraraðila bús-
ins á Ásmundarstöðum, sem sent
var til heilbrigðisnefndar Suður-
lands hinn 19. ágúst sl. í bréfinu
segir lögmaðurinn, Guðmundur Ingi
Gunnlaugsson, m.a. að framganga
heilbrigðisfulltrúanna í garð starf-
seminnar á Ásmundarstöðum hafi
verið óeðlileg, andstæð lögum og
valdið rekstri Reykjagarðs hf. gríð-
arlegu tjóni. „Ekki þarf að fjölyrða
um mikilvægi starfs heilbrigðisfull-
trúanna og hversu viðkvæmt það
getur verið þegar opinberu valdi er
beitt. Þeim sem fá í hendur opinbert
vald er skylt að beita því af hófsemi.
Þetta felst í meðalhófsreglunni, sem
er ein af grundvallarreglum íslensks
stjórnsýsluréttar. Að auki hefur
verið sett sérstakt ákvæði í 16. gr.
laga nr. 7/1998, sem leggur heil-
brigðisfulltrúunum á herðar sér-
staka skyldu um þögn og varfærni í
samskiptum við fjölmiðla [...] Ekki
fer á milli mála að framangreind
lagaregla hefur verið þverbrotin og
það margsinnis að undanförnu."
Vísar lögmaðurinn þarna síðast til
ummæla heilbrigðisfulltrúa í fjöl-
miðlum, m.a. til viðtals við Matthías
í DV hinn 23. júlí sl. þar sem haft er
eftir honum að „það [sé] ekki eðli-
legt að fólk þurfí að fara í rússneska
rúllettu þegar það kaupir
kjúkling í kjötborðinu
[...].“ Kristinn tekur undir
bréf lögmannsins og full-
yrðir að heilbrigðisfulltrú-
arnir hafi með framgöngu
sinni tekið þátt í aðför að
stærsta kjúklingabúi
landsins. „Þessi aðför sem um leið
er í raun aðför að allri kjúklinga-
ræktinni hér á landi var algerlega
óþörf og eingöngu gerð til að valda
atvinnugreininni tjóni," segir Krist-
inn.
Kjúklingarækt hefur mátt
þola ýmis áföll
Að sögn Kristins hefur kjúklinga-
ræktin á íslandi mátt þola ýmis áföll
í gegnum tíðina. „Hún hófst hér á
landi upp úr 1960 og var komin vel á
veg árið 1979. Þá varð hins vegar
vart við salmonellu á kjúklingabúi í
Eyjafírði sem leiddi til þess að bann
var lagt við sölu á ferskum kjúkling-
um. Þaðan í frá mátti eingöngu selja
frosna kjúklinga," útskýrir Kristinn.
Átta árum síðar varð kjúklingarækt-
in aftur íyrir „miklum salmonellu-
áföllum“, eins og Kristinn orðar það
en þá varð aftur vart við salmonellu í
kjúklingakjöti. Salmonellu-sýktu
kjöti var hent og að sögn Kristins
dróst kjúklingasalan mjög mikið
saman í kjölfarið. „Ástandið varð
mjög slæmt árin á eftir og margir í
greininni urðu gjaldþrota."
Kjúklingabændur tóku hins vegar
höndum saman í upphafi tíunda ára-
tugarins og hófu kerfisbundið að
reyna að útrýma salmonellu í
kjúklingarækt. Landbúnaðarráð-
herra kom á reglugerð um aðbúnað
og sjúkdómavarnir á alifuglabúum
og útungunarstöðvum og ráðinn var
sérstakur dýralæknir í alifuglasjúk-
dómum sem aðsetur hefur á Keldum
í Grafarholti og vinnur í samstarfí
við yfírdýralækni. „Tilraunir til að
útrýma salmonellu í kjúklingum
hófust árið 1992 en þá var hafíst
handa við að taka sýni af hverjum
einasta kjúklingahópi sem fór til
slátrunar. Ef hópurinn reyndist laus
við salmonellu mátti slátra honum
og selja til neytenda en ef ekki var
kjötinu hent.“ Jafnframt var öll um-
hirða á búunum bætt og eftirlit auk-
ið.
„Eftir að við höfðum verið með
þetta fyrirkomulag í þrjú ár, [þ.e.
reglulega sýnatöku] fengu neytend-
ur aftur trú á kjúklingum og bænd-
ur fengu leyfi til að selja ferska
kjúklinga að nýju haustið 1995.
Leyfið var veitt á þeim forsendum
að verulegur árangur hafði náðst í
að útrýma salmonellu í kjúklingum
og með reglubundnu eftirliti mátti
koma í veg fyrir að salmonellu-
mengaðar afurðir færu út á markað-
inn,“ segir Kristinn og ítrekar að
ekki hafí fundist salmonella í
kjúklingarækt undanfarin þrjú ár.
Sömuleiðis bendir hann á að víða
um heim hafí menn gefist upp við að
útrýma salmonellu í búvörum og
þess í stað kennt fólki að lifa við
hana með því að matreiða og með-
höndla vöruna rétt. „íslenskir
kjúklingabændur vildu hins vegar
gera betur,“ segir hann og heldur
áfram. „Á sama tíma [og tekist hef-
ur að útrýma salmonellunni] hefur
kjúklingaframleiðendum fækkað og
aðstæður til framleiðslu stórbatnað
enda er það mat erlendra sérfræð-
inga sem hingað hafa komið að upp-
eldisaðstæður kjúklinganna á búun-
um séu með því besta sem gerist í
heiminum."
Kristinn tekur jafnframt fram að
eftir sem áður sé reglulegt eftirlit
með salmonellu í kjúklingum. „Við
getum ennfremur státað okkur af
sömu stöðu í svínarækt og alifugla-
rækt, þ.e. engin salmonella er í
svínakjöti hér á landi,“ segir hann.
Urgangur nýttur
til áburðar
í reglugerðunum um aðbúnað og
heilbrigðiseftirlit á svínabúum ann-
ars vegar og aðbúnað og sjúkdóma-
varnir á alifuglabúum hins vegar er
m.a. kveðið á um við hvaða aðstæður
framleiðsla afurðanna skuli fara
fram. í máli Kristins kemur fram að
ákvæðum reglugerðanna sé fylgt
nokkuð vel eftir hér á landi en þó
telur hann að eftirlit með búunum
mætti vera öflugra en gert er ráð
fyrir. í því skyni hafa svínabændur
tekið höndum saman og óskað eftir
því við landbúnaðarráðuneytið að
fyrrgreindar reglugerðir verði end-
urskoðaðar með það í huga að efla
eftirlit og segir Kristinn að búast
megi við drögum að nýrri reglugerð
innan tíðar.
„Við [svína- og kjúklingabændur]
leggjum áherslu á strangar leikregl-
ur í framleiðslu þessara búvara því
við viljum vera trúverðugir gagnvart
neytendum um að framleiðslan fari
fram við góðar og öruggar aðstæð-
ur.“ Á Kristinn þar m.a. við að frá-
rennslismál búanna séu í lagi og
förgun dýranna sé eins og best verð-
ur á kosið en einnig að tekið sé tillit
til umhverfísaðstæðna og dýravel-
ferðar. „Þegar ég tala um dýravel-
ferð á ég m.a. við að dýrin fái nægi-
legt rými en á síðustu árum hafa
svínabændur verið að stækka stíurn-
ar til að auka rými dýranna og
kjúklingabændur hafa í auknum
mæli lagt áherslu á að fækka fuglum
á hvern fermetra í hús.
Þetta bætir líðan dýranna
og eykur afurðasemi
þeirra.“
Kristinn nefnir fleiri
þætti í framleiðslugrein-
unum tveimur sem
tryggja eigi gæði afurð-
anna, m.a. ný framleiðslutæki, sem
minnka eiga sjúkdómatíðni. Þá legg-
ur hann mikla áherslu á að ekki sé
heimilt að nota aukaefni í fóður dýr-
anna, til að mynda fúkalyf, eins og
tíðkast í sumum löndum Evrópu.
Auk þess tekur hann fram að ís-
lensku fóðurfyrii'tækin blandi fóðrið
hér á landi en flytji inn hráefni í
fóðrið frá Evrópu og Ameríku. Að-
spurður fuUyrðir hann ennfremur að
hráefnið sé gott og nefnir m.a. sem
dæmi að fylgst sé með því að það sé
örugglega laust við salmonellu.
Þegar Kristinn er spurður að því
hvað gert sé við úrgang þann sem
kemur frá svína- og kjúklingabúum
segir hann að hann sé í flestum til-
fellum nýttur til áburðar á tún og
akra. Hann fullyrðir aukinheldur að
það mikil eftirspurn sé eftir lífræn-
um áburði að ekki verði vandamál í
framtíðinni að losna við úrganginn.
„Þá verður umfangið í svína- og ali-
fuglarækt aldrei það mikið vegna fá-
mennis okkar hér á landi að ekki
verði hægt að nýta úrganginn til
áburðar og gera úr honum verð-
mæti.“
Áhyggjur af
kampýlobakter-sýkingum
í apríl sl. sendu sóttvarnalæknir,
Hollustuvernd ríkisins, yfirdýra-
læknir og sýklafræðideild Landspít-
alans frá sér fréttatilkynningu til
fjölmiðla um mikla aukningu
kampýlobakter-sýkinga hér á landi
og m.a. var greint frá því að 220 ein-
staklingar hefðu greinst með
kampýlobakter-sýkingu á síðasta
ári. I fréttatilkynningunni var neyt-
endum bent á að forðast að láta
hrátt kjöt eða blóðvökva úr því
menga önnur matvæli. Einnig voru
þeir varaðir við neyslu á illa steiktu
kjöti, ógerilsneyddri mjólk, yfir-
borðsvatni þar sem hætta væri á
mengun og jafnframt brýnt fyrir
þeim að viðhafa ýtrasta hreinlæti við
matargerð.
Kristinn segir að kjúklingabænd-
ur hafi á undanförnum mánuðum
haft af því áhyggjur að tíðni
kampýlóbakter-sýkinga væri að
aukast og tekur fram að þeir geri
sér fulla gi’ein fyrir því að upp-
spretta sýkingarinnar geti í sumum
tilfellum verið í alifuglakjöti. Hins
vegar getur kampýlóbakt-
er einnig sýkst með yfir-
borðsvatni eða ógeril-
sneyddri mjólk eins og áð-
ur kom fram og því telur
hann auglýsingu sótt-
vamalæknis og Hollustu-
vemdar ríkisins í júlí sl.
hafa verið ósanngjarna gagnvart
kjúklingabændum. „Þessi auglýsing
[og umræðan í kjölfarið] kom eins og
blaut tuska framan í okkur
kjúklingabændur því við höfðum
haft áhyggjur af aukinni tíðni
kampýlóbakter-sýkinga og vorum að
leita leiða til að sporna við þeim í
samstarfí við dýralækni." Hann seg-
ir að kjúklingabændur hafi ekki ver-
ið ósáttir við að yfirvöld skyldu hafa
vakið athygli almennings á aukinni
tíðni kampýlóbakter-sýkinga en það
sem hafi farið fyrir brjóstið á
kjúklingabændum hafi verið það að
kjúklingar hafi sérstaklega verið
teknir fyrir í auglýsingunni og sama-
semmerki nánast sett á milli
kjúklinga og kampýlóbakter-sýking-
ar. Kristinn bendir máli sínu stuðn-
ings á úrskurð siðanefndar SÍA
(Sambands íslenskra auglýsinga-
stofa) frá 19. ágúst sl. þar sem
nefndin tekur undir það að fullmikil
áhersla sé lögð á eina tegund kjöts í
myndbirtingu með texta auglýsing-
arinnar. „Á þetta sérstaklega við þar
sem ekki liggja fyrir fullnægjandi
niðurstöður rannsókna á útbreiðslu
bakteríunnar kampýlóbakter í ís-
lensum matvælum almennt," segir í
úrskurðinum. Kristinn bendir á að
kjúklingabændur hafi sömuleiðis
leitað eftir úrskurði samkeppnis-
stofnunar í þessu máli en að sá úr-
skurður liggi enn ekki fyrir.
Þegar Kristinn er inntur eftir því
hvort og þá hvernig hægt sé að út-
rýma kampýlóbakter í kjúklingum
bendir hann á að vandamálið sé hve
erfitt sé að rekja uppruna bakterí-
unnar sé hún á annað borð til staðar.
Hann bendir sömuleiðis á að um al-
þjóðlegan vanda sé að ræða og að
kampýlóbakter í kjúklingakjöti sé
ekki „séríslenskt fyi'irbæri", eins og
hann orðar það. „Þessi baktería er
komin til að vera í lífríkinu," segir
hann en kveðst samt ekki úrkula
vonar um að hægt sé að lækka tíðni
hennar í kjúklingum og að því vinni
kjúklingabændur markvisst. „Til
dæmis er hægt að útiloka bakterí-
una með því að koma í veg fyrir að
smit berist í kjúklingabúið að utan.
Til að mynda frá yfirborðsvatni,“
segir hann. „Einnig er verið að
skoða sláturhúsin og koma upp sér-
stökum vatnsbúnaði til að eyða bakt-
eríunni sé hún til staðar.“
Kristinn tekur hins vegar fram í
þessu sambandi að mikilvægt sé fyr-
ir neytendur að meðhöndla og mat-
reiða kjúklingakjöt samkvæmt þeim
leiðbeiningum sem yfirvöld hafi sett
fram og að þær leiðbeiningar hafi
verið að fínna á umbúðum kjúklinga-
kjöts sl. fimmtán ár. „Því teljum við
að ekki sé hægt að fara fram með
kröfur á hendur kjúklingabændum
vegna kampýlóbakter-sýkinga,“ seg-
ir Kristinn og vísar til þess að um 20
manns hafi að undanförnu haft sam-
band við Neytendasamtökin og lýst
sig tilbúna að höfða mál á hendur
kjúklingabændum vegna
kampýlobakter-sýkinga. „Það er
ljóst að fari neytendur eftir leiðbein-
ingum umbúðanna um matreiðslu og
meðhöndlun kjúklinganna eigi þeir
ekki að sýkjast af kampýlóbakter ef
svo illa vill til að kjúklingurinn sé
sýktur af slíkri bakteríu.“ Þá segir
hann að erfitt sé að sanna það ná-
kvæmlega að viðkomandi aðilar hafi
fengið kampýlóbakter-sýkingu í kjöl-
far þess að hafa neitt kjúklingakjöts.
íslenskar búvörur hafí stærstan
hluta markaðarins
í máli Kristins kemur fram að
hann leggur mikla áherslu á að sam-
ræmdri gæðastjómun verði komið á
innan búvöruframleiðslu í framtíð-
inni. „Ég tel eðlilegt að búvörur
framtíðarinnar lúti ákveðinni gæða-
stjórnun þar sem hægt er að votta
gæði framleiðslunnar frá haga í
maga eins og sagt er. Þannig er
hægt að mæta kröfum neytenda um
öruggari og hollari búvömr en inn í
þetta kemur líka krafan um að hægt
sé að rekja uppmna þ.e. hægt sé að
vita að dýrið hafí búið við góðan kost
í uppeldi sínu, hafi borðað gott fóð-
ur, fengið nægt legurými, haft eðli-
legan hita og að öll framkvæmd sem
snýr að slátrun og vinnslu afurðanna
hafi verið í lagi,“ segir hann og tekur
fram að nú sé þegar hægt að rekja
uppruna afurðanna í kjúklingarækt-
inni. „Gerum við þetta trúi ég ekki
öðru en að íslenskar búvömr eigi í
framtíðinni eftir að eiga stærsta
hluta innlenda markaðarins, þ.e.
þegar opnað verður íyrir aukinn inn-
flutning á matvælum í framtíðinni.
Ef við höldum áfram á þeirri braut
sem við erum á og vinnum að því að
gera búvömframleiðsluna öruggari
á allan hátt þurfum við ekki að óttast
að verða undir í samkeppninni við
innfluttar búvömr, svo framarlega
sem byggt verður á sanngjörnum
samkeppnisgrundvelli.“
Búvörur
framtíðarinnar
lúti ákveð-
inni gæða-
stjórnun
Ekki hefur
fundist
salmonella
í matvælum
í 3 ár
FIMMTUDAGUR 2. SEPTEMBER 1999 39^
Formaður umhverfísnefndar Alþingis segir
að horfa þurfí lengra fram í tímann vegna
mikillar orkuþarfar álvers á Reyðarfírði
„Virkjun við Eyja-
bakka bein ávísun á
Kárahnúkavirkjun“
s • •
Olafur Orn Haraldsson, þingmaður
Framsóknarflokksins og formaður
umhverfisnefndar Alþingis, segir að gera
verði mat á umhverfisáhrifum Kárahnúka-
virkjunar þegar í stað, áður en gengið verð-
ur til samninga við Norsk Hydro um bygg-
ingu álvers á Reyðarfírði.
ÓHJÁKVÆMILEGT er
að gera mat á umhverf-
isáhrifum Kárahnúka-
virkjunar þegar í stað,
og í raun á fleiri virkjun-
arkostum, til þess að
menn sjái hvernig þeir
ætli að bregðast við auk-
inni orkuþörf álversins
að mati Ólafs Arnar
Haraldssonar. Greini-
lega komi fram í allri
framsetningu iðnaðar-
ráðuneytisins, t.d:
fréttatilkynningu þaðan,
að gert sé ráð fyrir
stækkun álversins úr
120 þúsund tonnum í
360 þúsund tonn og jafn-
vel í 480 þúsund tonn.
Ólafur segir að um þetta nægi til
dæmis að vitna í orð Þórðar Frið-
jónssonar, fráfarandi ráðuneytis-
stjóra iðnaðarráðuneytisins, í Morg-
unblaðinu 20. ágúst sl.
120 þúsund tonna álver óhag-
kvæmt eftir 10-15 ár
Þar er Þórður spurður að því hvort
verið sé að taka ákvörðun um fram-
kvæmd Kárahnúkavirkjunar með
hliðsjón af þeim samningum sem fyr-
irsjáanlegir eru um Noral-verkefnið.
Er þar haft eftir Þórði að: „mildlvægt
væri fyrir álver að eiga stækkunar-
möguleika eigi það að vera sam-
keppnisfært í framtíðinni. í þessum
iðnaði væri stöðug krafa um aukna
hagkvæmni, enda gert ráð fyrir 1%
lækkun álverðs á ári. Það þýddi að
120 þúsund tonna álver yrði óhag-
kvæmt eftir 10-15 ár. Því væri Ijóst
að í samningum yrðu gerðar ríkar
kröfur um afhendingu frekari orku,
eins bindandi yfirlýsingar og kostur
væri á. Kárahnúkavirkjun hentaði vel
til þessa áfanga. Hins vegar yrði
ávallt að hafa þann fyrirvara að Jökla
yrði ekki virkjuð nema að undan-
gengnu mati á umhverfisáhrifum
virkjunar," segir í Morgunblaðinu.
„Mér sýnist að þetta og ýmislegt
fleira sem fram hefur komið staðfesti
fyrirætlanir um það að stækka álver-
ið. Það verður að svai’a því nú, þar
sem um er að ræða óafturkallanlega
og mjög áhrifamikla framkvæmd,
hvernig menn ætli að mæta þessari
orkuþörf eftir 10 til 15 ár. Mér sýnist
þess vegna að virkjun við Eyjabakka
og bygging álvers sé bein ávísun á
virkjun við Kárahnúka," segir Ólafur.
Hann bendir á að hugsa mætti sér
aðra möguleika í stað Kárahnúka-
vii’kjunar. Þar mætti í fyrsta lagi
nefna einhvers konar veitu úr Jök-
ulsá á Fjöllum, þó ekki endilega með
miðlun í Arnardal. í öðru lagi að raf-
magn yrði sótt vestur í Skagafjörð og
í þriðja lagi að nýttur yrði jarðhiti í
Öxarfirði. Hvorki hafi farið fram um-
hverfismat á þessum kostum né hafi
verið gert á þeim endanlegt arðsem-
ismat og samanburður.
Kárahnúkavirkjun
hagkvæmust
„Mér sýnist í fljótu bragði að þess-
ir virkjunarkostir muni ekki standast
arðsemi og hagkvæmni í samanburði
við Kárahnúkavirkjun,
auk þess sem rannsókn-
um á þessum kostum er
ekki lokið. Ki’afan um
virkjun við Kárahnúka
verður gífurlega mikil
eftir 10-15 ár, sérstak- ^
lega þegar horft er til
þess að íslendingar ætla
sjálfir að fjármagna
meirihlutann af álver-
inu. Ég tala nú ekld um
ef sparifé landsmanna í
lífeyrissjóðunum á að
fara í þessa fjárfestingu.
Þá verður krafan um
arðsemi peninganna af
hálfu íslendinga, í álveri
sem er að missa arðsem-
. isgetu sína, mjög mikil.
Mér finnst þetta enn og aftur sýna
að við eigum að staldra við og gefa
okkur þann tima sem þarf til þess að
hafa fulla yfirsýn, ekki aðeins til
næstu 10-15 ára heldur lengra fram í
tímann, bæði vegna umhverfisins og
spurninga hvað varðar arðsemi verk-
efnisins. Ef gengið verður til samn-
inga um verkefnið eni ekki bara
Eyjabakkarnir farnir heldur
Dimmugljúfur líka og búið er að
rista svæðið algerlega í sundur. Sp-
urningin sem við stöndum frammi
fyrir núna er því ekki bara um Eyja-
bakkana, heldur um allt svæðið á há-
lendinu norðan Vatnajökuls, og þar
með talið virkjun við Kárahnúka.
Þrátt fyrir ítrekaðar spumingar>
hafa hvorki ég né aðrir fengið nein
svör frá stjórnvöldum um hvers
vegna okkur liggur svo mikið á. Ég
fæ ekki betur séð en að íslendingar
hafi tögl og hagldir í verkefninu og
geti alfarið ráðið framkvæmdahrað-
anum,“ segir Ólafur og á þar við að
ekki virðist sem Norsk Hydro liggi
lífið á í þessu máli.
Stefnir í harðan hnút
meðal þjóðarinnar
Ólafur kveðst einnig sjá önnur rök
sem bendi til þess að við eigum að
staldra við. „Það stefnir í harðan
hnút bæði meðal stjórnmálamanna
og meðal þjóðarinnar í þessu máli.
Það er hygginna manna háttur þegar ‘‘
svo stendur á að þeir setjist niður,
horfi langt fram í tímann og taki eng-
ar ákvarðanir sem hleypi málinu í
fast.
Ég hef mikinn skilning á sjónar-
miðum og þörfum Austfirðinga og
undrast ekki að þeir skuli nú látá vel
í sér heyra, því þarna er mikið í húfi
íyrir þá. Því tel ég að stjómvöld og
aðrir eigi tvímælalaust að koma til
liðs við þá í atvinnumálum með ein-
hverjum hætti þannig að byggð sé
tryggð í landsfjórðungnum. En þeg-
ar átakaflöturinn í málinu er orðinnt-
sá að fólki í einum landsfjórðungi
sýnist sem stór hluti landsmanna sé
að ganga gegn sér sérstaklega er
málið komið í mjög harðan hnút og
því er ekki vert að taka ákvarðanir
undir þeim kringumstæðum,“ segir
Ólafur og segist vera tilbúinn að taka
þátt í því starfi sem tryggi framtíðar-
uppbyggingu í Austurlandsfjórðungi
í samstarfi við aðra.
Ólafur Örn
Haraldsson