Morgunblaðið - 14.11.1999, Side 32

32 SUNNUDAGUR 14. NÓVEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
+
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 14. NÓVEMBER 1999 33 »
plnrgiusMiilílli
STOFNAÐ 1913
UTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
NOKKRIR þingmenn úr öll-
um flokkum hafa lagt fram
tvö lagafrumvörp á Alþingi, sem
miðast að því að banna spila-
kassa. í ræðu sem Ögmundur
Jónasson, þingmaður Vinstri
grænna, flutti við fyrstu umræðu
um frumvörpin benti hann á, að
spilafíklum á íslandi fjölgaði
mjög og að um eitt hundrað
manns leituðu aðstoðar á hverju
ári af þessum sökum. Pingmað-
urinn bætti því við, að fregnir
hefðu borizt af sjálfsvígum
manna, sem spilað hefðu frá sér
allar eigur og jafnframt um
þunglyndi og skuldafen annarra.
Allt er þetta rétt. Það eru ótrú-
leg og hörmuleg dæmi um það
hvernig spilafíkn leikur fólk. Það
eyðir öllum fjármunum sínum í
þessa kassa, missir eigur sínar,
fjölskyldur verða heimilislausar,
hjónaskilnaðir og allar þær
hörmungar, sem þeim fylgja fyr-
ir lítil börn og reyndar unglinga
einnig.
Til viðbótar er alveg Ijóst, að
það er fátækasta fólkið á Islandi,
sem leitar í spilakassana. Fólk
þarf ekki annað en fylgjast með
því í verzlunum og annars stað-
ar, þar sem spilakössum hefur
verið komið fyrir hverjir standa
við þá. Það er ekki sízt fátækt
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
fólk, sem er að freista gæfunnar.
Hverjir eru þeir sem fá pen-
ingana, sem koma úr vösum fá-
tæka fólksins, unglinganna og
þeirra, sem setja allar eigur sín-
ar í þessa kassa, missa eignir
sínar í þá og týna fjölskyldum
sínum? Það eru m.a. Háskóli ís-
lands og Rauði krossinn, björg-
unarsveitir samkvæmt því, sem
Ögmundur Jónasson sagði á Al-
þingi og fleiri. Er þetta fram-
bærileg tekjuöflunaraðferð fyrir
þessa aðila? Er hægt að byggja
starfsemi Háskóla Islands og
Rauða krossins að einhverju
leyti á starfsemi sem þessari?
Auðvitað er það ekki hægt. Og
þá gildir einu þótt þessir sömu
aðilar leggi fé af mörkum á
hverju ári til þess að hjálpa
þeim, sem hafa orðið spilafíkn að
bráð.
Það eru engin rök hjá Einari
K. Guðfínnssyni, alþingismanni,
að bann við spilakössunum
mundi rústa fjárhag þessara
merku stofnana. Það er einfald-
lega ekki hægt að byggja starf-
semi þeirra á tekjum sem þess-
um.
En hið sama má raunar segja
um fleira. íslenzka ríkið hefur
áratugum saman haft miklar
tekjur af sölu áfengis. Sagt hefur
verið, að ef áfengi væri fundið
upp nú yrði sala þess bönnuð.
Það væri fíkniefni af verstu teg-
und. Og það er rétt. Það hafa
fleiri fjölskyldur sundrast og far-
ið illa út úr lífinu vegna áfengis-
sýki heimilisföður eða móður
heldur en þeir, sem hafa orðið
spilafíkn að bráð. Að ekki sé tal-
að um tekjuöflun íslenzka ríkis-
ins af sölu tóbaks, sem sannað er
að leiðir til dauða fólks. Þannig
má segja, að það sé mikill tví-
skinnungur í þessum umræðum
öllum.
En það er í raun og veru
merkilegt og töluvert íhugunar-
efni, hvort forráðamenn stofnana
á borð við Háskóla íslands og
Rauða krossins hafí ekki í upp-
hafi íhugað siðferðilega stöðu
þeirra í þessu samhengi. Þetta
mál hefur við og við skotið upp
kollinum í opinberum umræðum,
þó ekki með jafn afgerandi hætti
og nú. Það hefur mátt sjá á svör-
um forráðamanna þeirra, sem
teknanna njóta að þeim stendur
ekki á sama og það er skiljan-
legt.
Hins vegar er það rétt, sem
fram kom hjá Einari K. Guð-
finnssyni í umræðum í þinginu,
að ef þingið tekur ákvörðun um
að banna spilakassa verða menn
að gera sér grein fyrir því hvar
viðkomandi aðilar eiga að fá
tekjur í staðinn. En tæplega er
það óvinnandi vegur í því vel-
megunarþjóðfélagi, sem við bú-
um í að finna lausn á þeim
vanda.
Alþingi á að ræða þetta mál af
mikilli alvöru. Það er svo mikill
mannlegur harmleikur á bak við
spilakassana, að því verður tæp-
ast með orðum lýst. Þær fjöl-
skyldur, sem hafa orðið illa úti af
þessum sökum bera harm sinn í
hljóði. En þingmenn yrðu menn
að meiri ef þeir tækju þannig á
þessu máli, að fjármögnun I- á-
skóla íslands og Rauða kross is
þyrfti ekki að vera feimnismá ð
einhverju leyti.
SPILAKASSAR
OG TEKJUÖFLUN
Sigurður Amgríms-
son orti við tækifæri
ágæt átthagaljóð og
skemmtivísur. Ingi T.
Lárusson, tónskáld,
var einnig á Seyðis-
firði, hann þekkja all-
ir. Hans angurblíðu söngvar minna
mig oft á sumarkvöldin á Seyðis-
firði, með hlýju stafalogni á sjóinn,
blá sumarnótt hið neðra, en rauð-
leit kvöldsól á efstu tindum.
Guðmundur W. Kristjánsson
kenndi mér ensku eftir Geirsbók,
og það varð upphaf að góðum
kynnum, sem ég hef búið að alla
ævi síðan. Eg hændist meira að
Guðmundi en öðrum í þessu litla
þorpi. Ég heyrði fólk stundum tala
um, að hann væri göldróttur eða
skyggn, líklega hefur það verið
vegna þess að hann hafði áhuga á
spíritisma. Hann átti mikið af bók-
um og þær voru yfirleitt öðru vísi
en ég átti að venjast. í hillum hans
gaf að líta margar fagrar bækur og
góðar. Verdens Undergang og
Uraníu eftir Flammarion, Ævin-
týri Grimms, Transhimalaya eftii’
Sven Hedin, og hundruð annarra
bóka.
M: Langaði þig ekki til að kom-
ast burtu frá Seyðisfirði í stærra
umhverfi og nánari snertingu við
listina, þegar áhugi þinn var svona
mikill á henni?
G: Jú, það var nú það. Þetta var
mér þá einhver draumur, sem ég
taldi að aldrei mundi rætast. Ég
átti enga peninga tO 'að leggja í það
fyrirtæki, og að biðja aðra um
styrk til þess hefði verið líkt og að
fara fram á að fá alla Ameríku gef-
ins í einni konfektöskju. Mig var að
dreyma um að komast til Reykja-
víkur, fá þar vinnu. Ég hafði vit-
neskju um, að þar væri helzt að fá
tilsögn í teikningu, en svo var mér
sagt, að í Reykjavík væri engin list
og ekki heldur kennsla í teikningu.
Ég hef verið eitthvað
fimmtán ára, þegar
það fór að brjótast í
mér að komast „suð-
ur“, eins og það var
kallað, en ég vissi
raunverulega ekkert,
hvað þar mundi taka við. Mig lang-
aði þó enn meira til útlanda, en
mér virtust öll sund lokuð vegna
féleysis.
En þá var það einhvern tíma á
þessum árum, að það kom sím-
skeyti til fjölskyldunnar. Það var
auðvitað mikill viðburður að fá
skeyti, svona út af fyrir sig. En sú
frétt var þar sögð, að ég gæti feng-
ið vinnu í Reykjavík. Það var mitt
góða frændfólk í höfuðstaðnum,
sem hafði hug á að ég kæmist
þangað til þess að fá einhverja til-
sögn í teikningu. Faðir minn Björn
Gíslason bauð mér húsnæði og mat
ókeypis, en Þorsteinn föðurbróðir
minn útvegaði mér atvinnu. Þetta
voru mikil boð og góð og virtist
mér nú einhver von framundan um
að ég kæmist seinna meir til út-
landa. Varð það úr að ég kvaddi
Seyðisfjörð og Strandatind, fóstur-
foreldrana og leikbræður með
söknuði, tók mér far með Laggan-
um, mínum uppáhaldsfarkosti,
bæði fyrr og síðar, og sigldi með
því ágæta skipi til höfuðstaðarins.
Og á sólbjörtu júníkvöldi gekk ég í
land í Reykjavík, þar sem Þor-
steinn Gíslason, föðurbróðir minn,
beið mín á uppfyllingunni gömlu og
bauð mig velkominn með alúð og
vinsemd.
M: Viltu segja mér nánar, hverj-
ir áttu upptökin að því að þú gazt
stigið þetta fyrsta spor á lista-
brautinni.
G: Ég held að það hafi verið mín
góða frænka, Margrét Jónsdóttir,
sem átti upptökin. Hún reyndist
mér þá og síðar sannur verndari.
Hún studdi mig oft síðar af miklum
drengskap og höfðingslund, skaut
yfir mig skjólshúsi, þegar ég kom
gestur til bæjarins, og heilan vetur
lánaði hún mér herbergi og gaf
mér að borða, allt raunverulega án
nokkurs endurgjalds, en einhver
smágreiðsla var þó tekin fyrir
kurteisis sakir, svo ég hefði ekki á
tilfinningunni, að ég gæti ekki séð
fyrir mér sjálfur.
Þorsteinn Gíslason reyndist
mér mjög vel og hann hjálpaði
mér á margan hátt, mér leið vel á
heimili hans. Hann hafði á sínum
tíma, þegar ég fór frá Seyðisfirði,
sent mér peningagjöf og þótti mér
vænt um, ekki sízt þann góða hug,
sem að baki lá. Þorsteinn varð því
sá fyrsti, er styrkti mig fjárhags-
lega með beinu framlagi. Ég fékk
miklar mætur á Þorsteini. Það
fylgdi honum einhver öryggis-
kennd, til dæmis þótti mér alltaf
vænt um að sjá hann álengdar á
götu. Það komu oft skáld, lista-
menn og áhugamenn um slík mál á
heimili hans, enda var hann skáld
sjálfur. Hann var mannþekkjari
og hafði tilfinningu fyrir því, að
maðurinn er ekki fullkominn, og
held ég að þetta hafi meðal annars
stuðlað að því, að hann hændist að
listamönnum eða þeir að honum.
Listamenn hafa margir hverjir,
bæði fyrr og síðar, reynzt veikir
þræðir í snúru mannlegra dyggða
og oft kosið að fara sínar eigin
götur, langt frá alfaraleið. Ég man
eftir því eitt sinn, að ég minntist
eitthvað á þýðingar Þorsteins úr
slavneskum bókmenntum og sagði
við hann: „Það voru hálfgerðir
villimenn, sem byggðu löndin
austurfrá á landamærum Evrópu
og Asíu.“ „Jú,“ svaraði Þorsteinn
brosandi, „og það var nú það fína
við þá.“
M
HELGI
spjall
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 13. nóvember
Frá því var skýrt
fyrir skömmu, að Geir A.
Gunnlaugsson hefði látið
af störfum sem fram-
kvæmdastjóri Marels hf.
eftir að hafa gegnt því
starfi í tæpan einn og
hálfan áratug. Það er
ástæða til að staldra við þessi þáttaskil
vegna þess, að undir forystu Geirs Á. Gunn-
laugssonar hefur orðið að veruleika eitt
mesta og áþreifanlegasta ævintýrið í ís-
lenzku atvinnulífi á þessum áratug. Þótt
menn hafi vitað af hraðri uppbyggingu Mar-
els á þessum tíma hefur því ekki verið hald-
ið á lofti með sama hætti og mörgu öðru.
Jafnframt er uppbygging Marels skýrasta
dæmið um þann árangur, sem orðið getur af
samstarfi vísindamanna við Háskóla íslands
og atvinnulífsins, en þangað má rekja upp-
hafið að þessu merka fyrirtæki.
Það eru ekki nema rúmlega tveir áratugir
liðnir frá því að sérfræðingar á Raunvís-
indastofnun Háskóla íslands og ýmsir aðilar
í fiskvinnslu fóru að íhuga hvort hægt væri
að nota nýja tækni örtölvunnar í þágu fisk-
vinnslunnar. Þær hugleiðingar leiddu til
þess að með því að þróa vogir, sem söfnuðu
gögnum úi’ vinnsluferlinu samtímis og þær
vigtuðu væri hægt að safna gögnunum sam-
an og fá upplýsingar um nýtingu, afköst
o.fl., sem stjórnendur fiskvinnsluíyrirtækja
gætu nýtt í rekstri þeirra. Fyrstu tölvuvogir
Marels voru því þróaðar á Raunvísinda-
stofnun Háskólans.
Fyrirtækið sjálft var stofnað árið 1983 og
er því aðeins sextán ára gamalt. Stofnendur
þess voru Samband íslenzkra samvinnufé-
laga og fyrirtæki, sem tengdust sjávarút-
vegsdeild Sambandsins, sem þá var. Næstu
árin á eftir varð þróunin í uppbyggingu og
rekstri Marels mjög ör. Fyrirtækið hóf út-
flutning til Noregs árið 1984 og stofnaði
dótturíyrirtæki á Nova Scotia í Kanada ári
seinna. Á árinu 1989 var hafin sala á skipa-
vogum tii austurstrandar Sovétríkjanna og
næstu árin á eftir var seldur þangað mikill
fjöldi skipavoga.
Fyrir fimm árum urðu ákveðin þáttaskil í
starfsemi Marels, þegar fyrirtækið hóf sölu
á tækjum fyrir kjúklingaiðnað og á árinu
1995 var stofnað dótturfyrirtæki í Banda-
ríkjunum til þess að selja tækjabúnað Mar-
els í kjötiðnaði þar. Marel er nú stærsti aðili
í sölu á flokkurum og skurðarvélum í
kjúklingaiðnaði í Bandaríkjunum. í fram-
haldi af þeim árangri hefur Mai’el náð ár-
angri í sölu tækja til kjúklingaiðnaðar í öðr-
um löndum. En jafnframt hefur Marel selt
búnað og vinnslukerfi í flest stærstu fisk-
vinnslufyrirtæki á íslandi, í Noregi og
Kanada. Á síðustu misserum hefur fyrir-
tækið brotizt í gegn á mörkuðum í Asíu og
náð þar fótfestu í sölu á margvíslegum bún-
aði.
Fyrir tveimur árum urðu enn meiri hátt-
ar þáttaskil í rekstri Marels, þegar fyrir-
tækið keypti Camitech A/S í Danmörku,
sem er af svipaðri stærð og Marel. Þetta
fyrirtæki hefur náð árangri í framleiðslu
tækjabúnaðar til vinnslu á rækju. Auk starf-
seminnar í Danmörku rekur Carnitech
framleiðslu- og þjónustufyrirtæki í Seattle í
Bandaríkjunum. Með kaupunum á danska
fyrirtækinu varð Marel stærsti framleiðandi
í heimi á tækjabúnaði og vinnslukerfum fyr-
ir sjávarafurðir.
Geir A. Gunnlaugsson kom að fyrirtækinu
á árinu 1985 en var áður prófessor í véla-
verkfræði við Háskóla íslands, og hefur því
leitt þessa þróun á mesta uppgangstíma
Marels. Það fer ekki á milli mála, að þetta
er glæsileg saga. Fyrii-10 árum vora starfs-
menn Marels um 30. Nú eru þeir hvorki
meira né minna en 550. Marel er orðið
stærsta iðnfyrirtæki á íslandi, ef stóriðju-
fyrirtæki eru undan sldlin. Af þessum
starfsmannafjölda starfa 300 manns í öðrum
löndum og um 240 á íslandi. Marel sker sig
úr að því leyti til að fyrirtækið er einn
stærsti vinnustaður tæknimanna á íslandi.
Þar eru starfandi um 70 verkfræðingar,
tæknifræðingar og tölvunarfræðingar. Inn-
an fyrirtækisins er því saman komin gífur-
leg þekking. En kannski byggist árangur
Marels ekki sízt á nánu samstarfi þessa há-
menntaða fólks, sem leggur fram þekkingu
sína og gamalla og reyndra skipstjómar-
manna, sem hafa lengi starfað á fiskiskipum
en gengið í þjónustu fyrirtækisins og miðlað
af reynslu sinni.
Marel er fyrirtæki, sem á rætur sínar í
Háskóla íslands og hefur verið byggt upp
og þróað af háskólamenntuðum mönnum.
Þar hafa verið mótaðir annars konar stjórn-
unarhættir en í mörgum íslenzkum fyrir-
tækjum að því leyti til að lögð hefur verið
áherzla á flatt stjórnkerfi með stuttum boð-
leiðum á milli starfsmanna og æðstu stjórn-
enda. Fyrirtækið hefur lagt áherzlu á hóp-
vinnu og tók fyrir nokkrum árum upp svo-
kallað sellulyrirkomulag í framleiðslu og
stjórnun, sem víða hefur reynzt vel.
íslendingar hafa vitað vel af starfsemi
Marels en þó tæpast gert sér grein fyrii’ því
hvað fyrirtækið hefur byggt upp merkilega
og umfangsmikla stai’fsemi á skömmum
tíma. Sumir geta um afrek sín áður en þau
eru orðin að veruleika. Aðrir vilja láta verk-
in tala. Sama hógværð einkenndi tilkynn-
ingu um að Geir A. Gunnlaugsson hefði
ákveðið að láta af starfi framkvæmdastjóra
eftir þetta árangursríka tímabil í sögu Mar-
els.
Það er ástæða til að vekja athygli á því
nánast einstæða afreki, sem hér hefur verið
unnið. Marel er hið fyrsta af nokkrum fyrir-
tækjum á íslandi, sem byggja á þekkingu,
hugviti og hátækni. í sama flokki má nefna
fyrirtæki á borð við Össur og Flögu. Með
ævintýralegri uppbyggingu Marels á ótrú-
lega skömmum tíma hafa Geir A. Gunn-
laugsson og samstarfsmenn hans vísað veg-
inn til þess á hvem hátt íslendingar geta
nýtt sér góða menntun þjóðarinnar almennt
og sérþekkingu hæfra einstaklinga sérstak-
lega til þess að byggja upp hátækniiðnfyrir-
tæki, sem nú er með starfsemi á íslandi, í
Danmörku, Noregi, Kanada, Bandaríkjun-
um, Bretlandi og Frakklandi auk þess að
hafa umboðsaðila víða um lönd.
Stundum er talað um að mannauður sé
mesta auðlind okkar íslendinga. Saga og
uppbygging Marels er staðfesting á því að
svo er.
AÐALHEIÐUR JÓ-
Bráðabirgða- hannsdóttir, lög-
ákvíPríirí fræðingur, sem tók
aKVæOlO m.a. þátt í að semja
texta laganna um
mat á umhverfisáhrifum, sem samþykkt
voru á Alþingi árið 1993 og stundar nú dokt-
orsnám í umhverfisrétti í Svíþjóð, lýsti
þeirri skoðun í samtali við Morgunblaðið sl.
þriðjudag, að það stæðist varla viðeigandi
tilskipanir Evrópusambandsins eins og þær
hafa verið skýrðar af Evrópudómstólnum að
túlka bráðabirgðaákvæði laganna frá 1993 á
þann veg, að Fljótsdalsvirkjun sé ekki mats-
skyld samkvæmt lögunum. Um þetta segir
Aðalheiður Jóhannsdóttir í samtalinu við
Morgunblaðið:
„Fljótsdalsvirkjun þarf að minnsta kosti
tvö leyfi til þess að hægt sé að hefja fram-
kvæmdir við hana; virkjanaleyfi og fram-
kvæmdaleyfi. Ég tel það mjög vafasama
lögskýringu að taka einungis mið af útgáfu-
degi virkjunarleyfísins, sem er eldri en gild-
istökudagur EES-samningsins, þegar fram-
kvæmdaleyfið er óútgefið. Því þarf að skoða
öll leyfi sem nauðsynleg eru, hvort sem þau
eru tvö eða fleiri. Það er ekki hægt að ein-
blína á eitt leyfi og taka eingöngu mið af
dagsetningu þess. Ef sú lögskýringaraðferð
er notuð stríðir það gegn tilgangi tilskipun-
arinnar um mat á umhverfisáhrifum, það
gengur einnig þvert á meginmarkmið lag-
anna um mat á umhverfisáhrifum og er í
ósami’æmi við fyrirliggjandi dómafordæmi
EB-dómstólsins, sem varða skýringar á til-
skipuninni og geta varðað EES-samninginn.
Einnig verður að hafa það hugfast að mat á
umhverfísáhrifum er forsenda leyfisveiting-
ar en á ekki að koma í kjölfar hennar.“
í samtalinu segir ennfremur: „Aðalheiður
bendir á til útskýringar, að tilskipunin frá
1985, sem lögin um mat á umhverfisáhrifum
eru byggð á, sé nokkuð óskýr og hafi valdið
ágreiningi innan Evrópusambandsins. Um
tugur dómsmála hafi til dæmis gengið hjá
EB-dómstólnum vegna túlkunar á ákvæðum
hennar og vegna leyfa, sem voru talin liggja
fyrii’ áður en tilskipunin kom til fram-
Morgunblaðið/Ásdís
Á REYKJAVÍKURTJÖRN
kvæmda 3. júlí 1988 í Evrópubandalaginu.
Hún segir einnig, að ekkert dómsmálanna
sé nákvæmlega eins og umrætt mál um
Fljótsdalsvirkjun en svipuð mál, sem komið
hafí til kasta EB-dómsins, gefi klárar vís-
bendingar um það hvernig skýra beri nokk-
ur ákvæði tilskipunarinnar að því leyti sem
þær skýringar geti varðað túlkun ákvæða
EES-samningsins. Aðalheiður segir, að nú
hafi hins vegar verið bætt úr óskýrleika
upphaflegu tilskipunarinnar eftii’ að ný tO-
skipun, sem breytir þeirri eldri, tók gildi.
íslenzkum stjórnvöldum hafi borið að
breyta íslenzkri löggjöf í samræmi við nýju
tilskipunina í marz 1999 en það hafi enn
ekki verið gert.“
Loks segir í frásögn Morgunblaðsins af
viðtalinu við Aðalheiði Jóhannsdóttur til út-
skýringar á þeim sjónarmiðum hennar, sem
hér hefur verið lýst: „Aðalheiður segir, að
helztu rökin fyrir því, að umhverfisáhrif
Fljótsdalsvirkjunar ættu að vera metin með
formlegum hætti í samræmi við lög séu í
fyrsta lagi það, sem fram hefur komið að of-
an, að virkjunarleyfí Fljótsdalsvirkjunar
geti ekki verið túlkað sem endanlegt leyfi
þar sem framkvæmdaleyfi liggur ekki fyrir
og lá ekki fyrir, þegar EES-samningurinn
tók gildi. Hún segir jafnframt að lesa megi
úr EB-dómum, sem varða leyfi, sem lágu
fyrir eða leyfi sem haldið var fram, að lægju
fyrir, skýra reglu. Hún sé sú, að fram-
kvæmdir samkvæmt leyfum, sem sótt var
formlega um eftir að tOskipunin kom til
framkvæmda séu háðar ákvæðum hennar
um mat á umhverfisáhrifum. DómstóOinn
leiti einnig allra ráða tíl að túlka fyrirliggj-
andi staðreyndir með þeim hætti, að mark-
mið tilskipunarinnar komist til fram-
kvæmda á virkan hátt og umhverfisáhrif
viðkomandi framkvæmda séu metin í sam-
ræmi við ákvæði hennar áður en fram-
kvæmdaleyfið er gefið út.“
„í beinu framhaldi af því tel ég ekki rétt
að halda því fram, að virkjunarleyfið geti
með einhverjum hætti gengið framar öðru
leyfi eða leyfum, sem einnig þurfa að liggja
fyrir samkvæmt íslenzkum lögum, í þessu
tOviki framkvæmdaleyfi samkvæmt skipu-
lags- og byggingarlögum, sem er enn óút-
gefið. Þetta eru tvö sjálfstæð leyfi sem veitt
eru af mismunandi stjórnvöldum og ef
markmið laganna á að nást í samræmi við
gildandi EES-rétt er langeðlOegast að miða
við þann dag, sem sótt er um síðasta leyfið, í
þessi tilfelli framkvæmdaleyfið."
Ástæðan fyrir því, að Aðalheiður Jó-
hannsdóttir fór að kanna þessi mál í sam-
vinnu við leiðbeinanda sinn í doktorsnámi I
umhverfisrétti voru tilmæli frá Katrínu
Fjeldsted, alþingismanni Sjálfstæðisflokks-
ins, sem sagði um málið í samtali við Morg-
unblaðið sl. þriðjudag: „Ég fór í gegnum öll
þau gögn, sem mér voru útveguð um málið,
en kynnti mér það auk þess út frá öðrum
sjónarhóli og smám saman fór að birtast allt
önnur mynd af því. Þegar ég hafði farið yfir
allar umræður í þinginu, sem áttu sér stað
þegar lögin um mat á umhverfisáhrifum
voru samþykkt og þær umsagnir, sem um-
hverfisnefnd hafði gefið, komu upp mjög
miklar efasemdir í mínum huga. Ég taldi, að
ef umrætt bráðabirgðaákvæði II ætti að
undanþiggja framkvæmdina hlyti það að
hafa kallað á einhver átök í þinginu. Við yf-
irferð á umræðunum árið 1993 kom mér
hins vegar mjög á óvart, að hvergi var
minnzt á Fljótsdalsvirkjun. Ég var þá þegar
orðin fullviss um, að bráðabirgðaákvæði II
gæti ekki verið tO að undanþiggja virkjun-
ina en hins vegar áttaði ég mig á, að lögin
væru ekki afturvirk. Mér fannst sem við
stæðum frammi fyrir gerðum hlut en taldi
rétt að fá lögfræðOegt álit fólks, sem gjörla
þekkti tfl. Ég leit svo á, að Aðalheiður væri
líkast til sá lögmaður, sem einna mest
mundi vita um þessi lög um mat á umhverf-
isáhrifum, þar sem hún átti þátt í að semja
þau á sínum tíma. Ég leitaði því til hennar
og eins og sjá má bar erindi mitt árangur."
FRIÐRIK SOPH-
Viðbrögðin usson> forstjóri
Landsvirkjunar,
hvetur réttilega til
þess í formála að
mikflli skýrslu um umhverfisáhrif Fljóts-
dalsvirkjunar, sem Landsvirkjun hefur gef-
ið út, að umræður um þetta deilumál verði
málefnalegar. Undir það sjónarmið Friðriks
Sophussonar skal tekið mjög eindregið. Og
eins og sjá má af þeim tilvitnunum, sem hér
hafa verið birtar í viðtali Morgunblaðsins
við Aðalheiði Jóhannsdóttur sl. þriðjudag
færir hún fram sterk efnisleg rök fyrir því,
að lögin um mat á umhverfisáhrifum undan-
þiggi Fljótsdalsvirkjun alls ekki slíku mati.
Morgunblaðið hefur því síðustu daga leit-
að eftir viðbrögðum við þessum málefnaleg-
um rökum, sem Aðalheiður Jóhannsdóttir
hefur sett fram hjá bæði Finni Ingólfssyni
iðnaðarráðherra og Sif Friðleifsdóttur um-
hverfisráðherra. Til þessa dags hefur verið
ómögulegt að fá ráðherrana tfl þess að veita
umsögn um málið, sem þó væri mjög æski-
legt ekki sízt í ljósi ummæla forstjóra
Landsvirkjunar um nauðsyn málefnalegrar
umræðu. Hins vegar hefur í báðum tflvikum
verið vísað á ráðuneytisstjóra, sem þó eru
embættismenn en ekki stjórnmálamenn,
sem bera hina pólitísku ábyrgð.
í samtali við Morgunblaðið sl. miðvikudag
segir Þorgeir Örlygsson, ráðuneytisstjóri í
iðnaðarráðuneyti, m.a.: „Það er afstaða
ráðuneytisins að Fljótsdalsvirkjun var
heimiluð með lögum um raforkuver árið
1981, með lögum um Landsvirkjun árið
1983 og leyfi ráðherra frá 1991. Því lítur
ráðuneytið svo á, að þannig séu til staðar út-
gefin leyfi í skilningi bráðabirgðaákvæðis II
í lögum um mat á umhverfisáhrifum. Af því
leiðir að virkjunin þurfi ekki í mat á um-
hverfisáhrifum."
Þegar ráðuneytisstjórinn er spurður um
sjónarmið Aðalheiðar Jóhannsdóttur varð-
andi framkvæmdaleyfið segir hann: „Fram-
kvæmdaleyfið, sem hún er að vitna til, er
nýtt leyfi samkvæmt skipulags- og bygging-
arlögum. Framkvæmdaleyfið í þessum
skilningi var ekki til staðar, hvorki sam-
kvæmt eldri byggingarlögum né skipulags-
lögum.“
Felst í þessum svörum efnisleg rök-
semdafærsla gagnvart sjónarmiðum Aðal-
heiðar Jóhannsdóttur? Dæmi hver fyrir sig
með samanburði á þessum orðum og um-
mælum hennar, sem vitnað var til hér að
framan. Ekki skortir lagaþekkingu hjá
ráðuneytisstjóranum, sem á að baki merkan
ferfl í lagadeild Háskóla íslands.
Það er auðvitað alveg augljóst, að ríkis-
stjórnin hyggst beita þingmeirihluta sínum
á Alþingi í þessu máli og við því er í sjálfu
sér ekkert að segja. Það leiðir hins vegar
mjög líklega til þess, að einhverjir aðOar láti
reyna á þau sjónarmið, sem Aðalheiður Jó-
hannsdóttir hefur lýst fyrir dómstólum. En
það er hins vegar lágmarkskrafa tO þeiri’a
þingmanna og ráðherra, sem hyggjast
fylgja málinu eftir á Alþingi að þeir svari
málefnalegum rökum, sem fram koma í
þessum umræðum en skýli sér ekki á bak
við meirihluta í þinginu. Slík málefnaleg
svör við sjónarmiðum Aðalheiðar Jóhanns-
dóttur hafa enn ekki komið fram en það
verður að ganga út frá því, sem vísu, að þau
komi fram í umræðunum á Alþingi á næstu
vikum.
„Það er ástæða til
að staldra við
þessi þáttaskil
vegna þess, að
undir forystu
Geirs A. Gunn-
laugssonar hefur
orðið að veruleika
eitt mesta og
áþreifanlegasta
ævintýrið í ís-
lenzku atvinnulífí
á þessum áratug.
Þótt menn hafí
vitað af hraðri
uPPbyggingu
Marels á þessum
tíma hefur því
ekki verið haldið
á lofti með sama
hætti og mörgu
öðru. Jafnframt
er uppbygging
Marels skýrasta
dæmið um þann
árangur, sem orð-
ið getur af sam-
starfí vísinda-
manna við Há-
A
skóla Islands og
atvinnulífsins, en
þangað má rekja
upphafíð að þessu
merka fyrirtæki.“