Morgunblaðið - 14.11.1999, Page 35

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 14. NÓVEMBER 1999 35'
legudeildum, á göngudeildinni held
ég námskeið um geðsveiflur. Það
fer hrollur um mig þegar ég hugsa
tO þess að nemendur mínir láti
vera að segja hvað þeir hugsa í
raun og vem eða spyrji ekki spurn-
inga sem þeir vildu gjarnan spyrja
af ótta við að særa það sem þeir
halda að séu tilfinningar mínar.
Fordómarnir hverfa
En þetta á líka að nokkru leyti
við rannsóknir mínar og skrif. Eg
hef skrifað óteljandi greinar um
geðhvarfasýki í lækna- og vísinda-
tímarit. Munu starfsbræður mínir
álíta ritsmíðar mínar hlutdrægar
vegna sjúkdómsins? Þetta er afar
óþægileg tilhugsun en sem betur
fer er einn af kostum vísindanna
sá að það sem maður hefur fram
að færa er annaðhvort tekið til
greina eða fellur í gleymsku.
Þannig hverfa fordómarnir af
sjálfu sér með tímanum. Eg kvíði
því samt hver viðbrögðin kunni að
verða hjá starfsbræðrum mínum
eftir að ég hef talað opinberlega
um veikindi mín. Setjum sem svo
að ég sé stödd á ráðstefnu vís-
indamanna og komi með fyrir-
spurn eða geri athugasemd við
mál einhvers fyrirlesarans. Verð-
ur þá farið með mál mitt eins og
það komi frá manneskju sem hef-
ur rannsakað og tekið þátt í að
lækna geðbrigðakvilla í fjölda-
mörg ár eða verður litið á það sem
einstaklingsbundið, hlutdrægt álit
manneskju sem sé að gæta eigin
hagsmuna? Það er langt frá því að
vera ánægjuleg tilhugsun að vera
neitað um vitsmunalega hlut-
lægni. Það er satt og rétt að
reynsla mín og tilfinningar hafa
haft gífurleg áhrif á starf mitt,
mótað kennsluna, hugsjónastarf
mitt, klíníska vinnu og það svið
sem ég hef kosið að rannsaka, það
er að segja geðhvarfasýki al-
mennt og sérstaklega sjálfsmorð,
persónuleikabrenglun, sálfræði-
legar hliðar sjúkdómsins og með-
ferð hans, höfnun litíums, jákvæð-
ar hliðar geðhæðar, geðsveiflna
og afstöðu til sállækninga.
En það sem er erfíðast í klínísku
starfi mínu og ég hef orðið að taka
tO rækilegrar athugunar er spurn-
ingin: Tel ég í raun og veru að
manneskja sem hefur þjáðst af
geðsjúkdómi ætti að leyfa sér að
fást við að lækna geðsjúka?
Samviskuspurningar
Síðar í bókinni lýsir Jamison því
sálarstríði að sækja um starf:
Þegar ég fór frá UCLA til Was-
hington veturinn 1986 var mér mik-
ið í mun að halda áfram að kenna
og fá stöðu við læknadeOd stórs há-
skóla. Richard, eiginmaður minn,
hafði stundað læknanámið við
Johns Hopkins-háskólann og hann
var viss um að þar yrði ég ánægð.
Að hans ráði sótti ég um kennara-
stöðu við geðlæknadeildina og byrj-
aði að kenna þar nokkrum mánuð-
um eftir að ég flutti frá Kaliforníu.
Richard hafði haft rétt fyrir sér. Eg
varð strax heilluð af háskólanum.
Eins og hann hafði grunað var ein
af ástæðunum fyrir því hvað ég var
ánægð með stöðuna sú hve
kennsluskyldum var sinnt þar af
mikilli alvöru. Onnur ástæða var sú
hve göngudeildirnar þar voru til
fyrirmyndar. En ég þurfti að taka á
þolinmæðinni. Það var viðbúið að
spurningin um klíníska ábyrgð
kæmi upp fyrr eða síðar.
Ég starði á blöðin fyrir framan
mig og fann fyrir sömu óþægindum
og alltaf koma yfír mig þegar ég
þarf útfylla umsóknareyðublöð fyr-
ir stöðu á sjúkrahúsi. JOHNS
HOPKINS SJÚKRAHÚSIÐ stóð
efst með stórum upphafsstöfum
þvert yfir síðuna. Þegar ég leit nið-
ur eftir blaðinu sá ég að þetta var
umsókn vegna klínískrar ábyrgðar.
Ég vonaði hið besta þótt ég byggist
við öllu illu og ákvað að leggja fyrst
í einföldustu spurningarnar. Ég
merkti við „nei“ á löngum lista
spuminga um slysatryggingar og
málarekstur ti-yggingafélaga
vegna gáleysis í starfi. Hafði ég
einhvern tíma verið lögsótt fyrir
vanrækslu í starfi eða vítavert gá-
leysi? Voru einhver skilyi'ði sett
fyrir slysatryggingunni? Hafði
starfsleyfi mitt einhvern tíma verið
takmarkað, tekið af mér, háð ein-
hverjum skilyrðum, ekki verið end-
urnýjað, afturkallað, háð reynslu-
tíma og hafði ég sætt ábyrgð fyrir
vanrækslu, formlega eða óform-
lega? Hafði nokkur heObrigðis-
stofnun stefnt mér fyrir agabrot?
Var mál á hendur mér fyrir aga-
nefnd nú?
Guði sé lof var auðvelt að svaja
öllum þessum spurningum. Ég
hafði komist hjá því að vera kærð
fyrir gáleysi þrátt fyrir öil þessi
hlægilegu málaferli sem nú tíðkast.
Ég fékk aftur á móti hjartslátt
þegar ég sá yfirskriftina „persónu-
legar upplýsingar" á næsta kafla
og áður en varði hafði ég fundið
spurninguna sem ég sá að krefðist
meira en þess að setja kross við
„nei“-dálkinn. Hún var á þessa leið:
Þjáist þú nú af eða færðu með-
ferð við einhverjum kvillum eða
sjúkdómum, að ofneyslu vímuefna-
og/eða áfengis meðtalinni, sem
gæti skert hæfni þína tO þess að
rækja skyldur þínar og axla
ábyrgð þína á spítalanum?
Fimm línum neðar kom svo klá-
súlan örlagaríka:
Mér er fullljóst að allt sem ég
hef gefið rangar upplýsingar um
eða vikist undan að svara í þessari
umsókn getur orðið tO þess að mér
verði neitað um stöðu eða vikið for-
málalaust úr stöðu á spítalanum.
Ég las aftur spurninguna sem
byrjaði á: Þjáist þú af . . . hugsaði
mig lengi um og skrifaði síðan aft-
an við hana: í athugun hjá forseta
geðdeildar. Síðan hringdi ég með
hjartað í buxunum í deildarforset-
ann og spurði hann hvort hann
vildi borða með mér hádegismat.
Spilin á borðið
Um það bil viku síðar hittumst
við á veitingahúsi spítalans. Hann
var ræðinn og skemmtilegur eins
og alltaf og við áttum fyrst fjörug-
ar samræður um það sem var að
gerast á deildinni og í kennslunni
og töluðum um rannsóknarstyrki
og stefnuna í geðheilsumálum al-
mennt. Ég kreppti hnefana í vös-
unum og hjartað barðist ótt og títt
þegar ég sagði honum frá umsókn-
areyðublaðinu, veikindum mínum
og meðferðinni sem ég fékk.
Nánasti starfsfélagi minn við há-
skólann vissi um veikindi mín. Ég
hef alltaf sagt þeim læknum sem
ég starfa mest með frá þeim. Þegar
ég starfaði við UCLA ræddi ég tO
dæmis í smáatriðum um veikindi
mín við læknana sem ég átti sam-
starf við um að koma á fót göngu-
deOd fyrir geðsveiflur við háskóla-
spítalann og síðan við lækninn sem
var yfirlæknir deildarinnai- svo að
segja öll þau ár sem ég veitti henni
forstöðu. Forseti deildarinnar við
UCLA vissi líka að ég var í með-
ferð vegna geðhvarfasýki. Mér
fannst þá alveg eins og nú að það
ættu að vera fyrir hendi varnaglar
ef svo kynni að fara að dómgreind
mín skertist vegna geðhæðar eða
alvarlegs þunglyndis. Ef ég hefði
ekki sagt þeim allt af létta hefði
bæði umönnun sjúklinganna verið
stefnt í hættu og ég hefði sett
starfsfélaga mína í óþolandi að-
stöðu og látið þá taka bæði faglega
og lagalega áhættu.
Ég útskýrði vel fyrir öllum
læknunum sem ég átti náið sam-
starf við að ég væri í umsjá frá-
bærs geðlæknis, tæki lyf og ætti
ekki við nein vandamál að stríða
vegna vímuefna- eða áfengis-
neyslu. Ég bað þá líka að hika ekki
við að spyrja geðlækninn minn um
allt sem þeir teldu nauðsynlegt að
vita um veikindi mín og starfs-
hæfni mína og ég bað geðlækninn
minn að gera mér eða hverjum
þeim sem honum þætti þurfa við-
vart ef hann teldi starfshæfni
minni vera ábótavant vegna dóm-
greindarbrenglunar. Starfsfélagar
mínir höfðu líka lofað að segja mér
það hreint út ef einhver vafi kæmi
upp, svipta mig þegar í stað allri
ábyrgð og láta geðlækninn minn
vita. Ég held að þeir hafi allir talað
við hann, að minnsta kosti einu
sinni, til þess að fá upplýsingar um
veikindi mín og meðferðina. Til
allrar hamingju þurfti aldrei neinn
að hafa samband við hann vegna
þess að hann áliti mig ekki hæfa til
þess að umgangast sjúklingana.
Ég hef aldrei þurft að skOa starfs-
leyfinu enda þótt ég hafi stundum
orðið að seinka eða aflýsa viðtölum
sjálf þegar mér fannst það vera
sjúklingunum í hag.
Ábyrg hegðun
Ég var bæði lánssöm og varkár.
Sá möguleiki er alltaf fyrir hendi að
sjúkdómur minn, eða hvaða starf-
andi læknis sem er, hafi áhrif á
dómgreind í starfí. Spurningar
vegna starfsleyfis á sjúkrahúsi eru
hvorki ósanngjarnar né óþarfar.
Mér finnst ekki gaman að svara
þeim en þær eru mjög skynsamleg-
ar. Starfsleyfi er nákvæmlega það
sem í orðinu liggur, leyfi tO þess að
starfa. Hin raunverulega hætta
stafar frá þeim læknum (eða reynd-
ar líka frá stjórnmálamönnum, flug-
mönnum, kaupsýslumönnum eða
öðrum sem bera ábyrgð á velferð og
lífi annarra) sem hika við að fá geð-
ræna meðferð vegna þess að þeim
þykir það vera smánarblettur eða
vegna þess að þeir óttast uppsögn
eða brottvikningu úr læknaskólum,
framhaldsnámi eða kandídatsstöðu.
Margir þeirra veikjast hastarlega ef
þeir eru ekki undir læknishendi eða
eftirliti og stofna oft bæði sínu eigin
lífi og lífi annarra í hættu. Þegar
læknar reyna sjálfir að draga úr eig-
in geðsveiflum með lyfjum enda þeir
oft sem áfengis- eða eiturlyfjasjúk-
lingar. Það er ekki óalgengt að
læknar sem þjást af þunglyndi gefi
út lyfseðla á þunglyndislyf fyrir
sjálfa sig. Afleiðingarnar geta verið
hörmulegar.
Eigin heilsuvernd
heilbrigðisstétta
Sjúkrahús og aðrar heilbrigðis-
stofnanir ættu að taka til athugun-
ar í hve mikla hættu læknar, hjúkr-
unarfræðingar og sálfræðingar
sem ekki fá læknismeðferð sjálfir
stofna sjúklingum sínum. En það
þarf líka að hjálpa þessu fólki tO
þess að fá viðeigandi meðferð og
koma á fót vamarkerfí og skyn-
samlegu eftirliti án niðurlægjandi
umhyggju. Geðbrigði eru hættuleg
bæði sjúklingum og læknum. Alltof
margir læknar, sumir hverjir á
meðal þeirra bestu, svipta sig lífi.
Nýleg könnun hefur leitt í ljós að
Bandaríkin missa þannig á ári
hverju jafngildi heOs árgangs í
meðalstórum læknaskóla. Flest
sjálfsmorðin má rekja tO þung-
lyndis eða geðhvarfasýki en báðir
þessir sjúkdómar eru auðlæknan-
legir. Því miður eru læknar sú
þjóðfélagsstétt þar sem tíðni geð-
brigðakvOla er mest og þar að auki
eiga þeir greiðari aðgang en aðrir
að áhrifamiklum meðulum til þess
að fyrirfara sér.
Læknar ættu auðvitað að byrja á
því að stunda eigin heOsuvemd en
góð læknismeðferð ætti einnig að
vera þeim sem aðgengilegust svo
þeir nái heOsu. HeObrigðisstjórn-
völd ættu að hvetja starfsmenn sína
tO þess að leita meðferðar, sjá þeim
fyrir læknismeðferð undir eftirliti
en vanrækslu í stai’fi ætti ekki að
líða né heldur að umönnun sjúk-
linga sé stofnað í hættu. Eins og
deOdarforsetinn minn er vanur að
segja ættu læknar að lækna fólk og
sjúklingamir ættu ekki að þurfa að
bera kostnað af vandamálum og
þjáningum lækna, hvorki í bókstaf-
legri né óeiginlegri merkingu. Ég er
honum hjartanlega sammála um
þetta og þess vegna kveið ég dálítið
fyrii’ viðbrögðum hans þegar ég
sagði honum að ég væri með geð-
hvarfasýki og þyrfti að tala við hann
um starfsleyfið. Ég horfði á hann og
reyndi að sjá á honum hvað hann
væri að hugsa. Allt í einu beygði
hann sig fram, rétti höndina yfir
borðið, lagði hana ofan á mína og
brosti. „Kay mín,“ sagði hann, ,ég
veit að þú ert geðhvarfasjúklingur."
Hann þagði andartak. „Ef við losuð-
um okkur við alla geðhvarfasjúk-
linga sem starfa við læknadeOdina
yrði ekld aðeins kennaraskortur
heldur yrði deildin líka miklu leiðin-
legri,“ sagði hann svo og hló.
Frásögn bókarinnar er eilítið stytt. Milli-
fyrirsagnir eru blaðsins.
Vetraráætlun
_______íslandsfíugs
AKUREYRI
TIL FRA
Virka daga BHOTTFÖR XOMA BROTTFÖR KOMA
mán.-fös. 07:40 - 08:25 08:45 - 09:30
mán.-fös. 11:40 - 12:25 12:45 - 13:30
mán.-fös. 15:40 - 16:25 16:45 - 17:30
mán.-fös. 18:40 - 19:25 19:45 - 20:30
Laugardaga
laugard. 08:40 - 09:25 09:45 - 10:30
laugard. 11:40 - 12:25 12:45 - 13:30
laugard. 17:40 - 18:25 18:45 - 19:30
Sunnudaga
lau/sun 11:40 - 12:25 12:45 13:30
sunnud. 15:40 - 16:25 16:45 - 17:30
sunnud. 18:40 - 19:25 19:45 20:30
aey@islandsflug.is • simi 461 4050 •fax461 4051
VESTIVIAN N AEYJAR
TIL FRÁ
Virka daga BROTTTÖR KOMA BROTTFÖR KOMA
mán.-fös. 07:30 - 07:55 08:15 - 08:40
mán.-fös. 11:50 - 12:15 12:35 - 13:00
mán.-fös. 17:00 - 17:25 17:45 - 18:10
Laugardaga
laugard. 08:00 - 08:25 08:45 - 09:10
laugard. 11:50 - 12:15 12:35 - 13:00
laugard. 17:00 - 17:25 17:45 - 18:10
Sunnudaga
sunnud. 11:50 - 12:15 12:35 - 13:00
sunnud. 17:00 - 17:25 17:45 " 18:10
vey@islandsflug.is • sími 481 3050 • fax 481 3051
SAUÐÁRKRÓKUR*
UL FRÁ
BROTTFÖR KOMA BROTTFÖR KOMA
mán.-fös.* 08:20 - 09:00 10:25 - 11:05
laugard. 09:40 - 10:20 10:40 - 11:20
mán.-fös. 18:10 - 18:50 19:10 - 19:50
sun. 19:10 - 19:50 20:10 - 20:50
sak@islandsflug.is • sími 453 6888 • fex 453 6889. ’Brottför 15 mín. síðar 15. des - 15. jan.
BÍLDUDALUR
TIL FRÁ
BROTTFÖR KOMA BROTTFÖR KOMA
mán.-fös. 09:30 - 10:10 10:40 - 11.20
lau./sun. 13:55 - 14:35 15:05 15:45
Bílferðir til Patreksfjarðar og Tálknafjarðar.
biu@islandsflug.is • sími 456 2151 flugv. 456 2177
SIGLUFJÖRÐUR
hhmi FRÁ
BROTTFÖR KOMA BROTTFÖR KOMA
mán.-fös* 08:20 - 09:35 09:55 - 11:05
sun.** 16:15 - 17:10 17:30 - 18:25
SUn. 1. nóv. - 31. jan. 14:45 - 15:40 16:00 - 16:55
sij @ isla ndsflug .is • sími 467 1560 • fex 467 1683 • flugv. 467 1980.
’Brottför 15 mín síðar 15. des. -15. jan.
**Flýtt vegna myrkurs, 1. nóv. - 31. jan.
EGILSSTAÐIR
TIL FRÁ
BR0TTFÖR KOMA BROTTFÖR KOMA
alla daga. 14:10 - 15:10 15:30 - 16:30
egs@islandsflug.is • sfmi 471 1122 •fax471 2149.
GJÖGUR
TIL FRÁ
BROTTFÖR KOMA BROTTFÖR KOMA
mán./fim. 14:00 - 14:45 15:05 - 15:50
Umboðsmaður: Sveindís Guðfinnsdóttir, sími 451 4041 & 451 4033.
Þú getur safnað vildarpunktum
Flugleiða hjá íslandsflugi.
sími 570 8090
www.islandsflug.is
ISLANDSFLUG
gerir fíeirum fært að fíjúga