Morgunblaðið - 21.11.1999, Síða 6

6 SUNNUDAGUR 21. NÓVEMBER 1999
BAKSVIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
Heimastjórn kaþólikka og mótmælenda á Norður-frlandi loks í sjónmáli
Trimble á
erfiðan slag
fyrir höndum
wm
f* V BAKSVIÐ
✓
Yfírlýsing Irska lýðveldishersins (IRA) í
vikunni þess efnis að samtökin séu reiðu-
búin til viðræðna um afvopnun þegar búið
er að mynda samstjórn kaþólikka og mót-
mælenda þykir marka tímamót, segir Davíð
Logi Sigurðsson. Það verður hins vegar
ekki auðvelt fyrir David Trimble, leiðtoga
stærsta flokks sambandssinna, að fá mið-
stjórn flokks síns til að samþykkja að yfír-
lýsing IRA gangi nægilega langt.
AP.
Auglýsingaskilti norður-írska dagblaðsins The Irish News greinir frá
samningi lýðveldissinna og sambandssinna á þriðjudag.
EF kalla mátti friðarsamkomulagið
á Norður-írlandi, sem náðist á
páskum 1998, sögulegt samkomu-
lag er jafn víst að sú yfírlýsing sem
írski lýðveldisherinn (IRA) sendi
frá sér á miðvikudag hlýtur að telj-
ast til mikilla tíðinda. Þótt því fari
fjarri að orðalag yfirlýsingarinnar
hafi verið með þeim hætti sem sam-
bandssinnar á Norður-írlandi
hefðu helst kosið stendur nefnilega
eftir sú staðreynd að IRA, nafntog-
uðustu hryðjuverkasamtök á Vest-
urlöndunum, hafa nú lýst því yfir að
þau séu tilbúin til að hefja viðræður
um afvopnun að uppfylltum vissum
skilyrðum.
Samkvæmt ákvæðum friðarsam-
komulagsins hefði fyrir löngu átt að
vera búið að mynda á Norður-ír-
landi samstjóm lýðveldissinna og
sambandssinna. Sambandssinnar
hafa hins vegar gert kröfu um að
IRA byrjaði afvopnun sína áður en
þeir tækju í mál að setjast í heima-
stjóm með fulltrúum Sinn Féin,
stjómmálaarms IRA. Varð þessi
krafa, og sú staðfasta afstaða IRA-
manna að þetta kæmi ekki til greina
þess m.a. valdandi að í sumar leit út
fyrir að friðarsamkomulagið væri
endalega runnið út í sandinn.
Fyrir tilstuðlan Bandaríkja-
mannsins George Mitchell, sem fal-
ið var að stýra endurskoðun á frið-
arsamkomulaginu, sem hann
sjálfur átti stóran þátt í að náðist á
sínum tíma, hafa deilendur hins
vegar nú orðið ásáttir um hvemig
mynda megi heimastjómina og
tryggja jafnframt afvopnun IRA.
Reyndar skal hér fullyrt að sam-
bandssinnar séu alls ekkert „sáttir“
við niðurstöðuna. Er enda ekki
hægt annað en komast að þeirri nið-
urstöðu að David Trimble, leiðtogi
stærsta flokks sambandssinna
(UUP), hafi látið af þeirri kröfu -
sem hann hafði áður fullyrt að væri
ófrávíkjanleg - að IRA yrði að byrja
(ef ekki nema til málamynda) af-
vopnun sína áður en Sinn Féin fengi
aðild að heimastjórninni. Þarf ekki
að koma á óvart að Ian Paisley, leið-
togi næststærsta flokks sam-
bandssinna (DUP), sem andsnúinn
er friðarsamkomulaginu, hefur
þegar sakað Trimble um drottins-
svik en meiri áhyggjur vekur að
þær raddir heyrast einnig úr flokki
Trimbles sjálfs.
Trimble á því ekki létt verkefni
fyrir höndum er hann gerir tilraun
til að útskýra sinnaskipti sín fyrir
860 manna miðstjórn UUP en á
fundi miðstjórnarinnar, sem senni-
lega verður haldinn næsta laugar-
dag, verður tekin ákvörðun um það
hvort rétt sé að láta á það reyna
hvort IRA hyggist í raun standa við
stóru orðin. Þessi slagur verður allt
annað en auðunninn fyrir Trimble
en á honum veltur þó þetta sam-
komulag. Verði Trimble undir í
flokki sínum, sem alls ekki er úti-
lokað að gerist, eru dagar hans í
leiðtogasætinu taldir og friðarum-
leitanir á Norður-írlandi á ný
komnar upp í loft.
Hvað olli sinnaskiptum
Trimbles?
Eðlilegt er að spyrja hvað valdi
breyttri afstöðu Trimbles frá því í
sumar þegar tilraunir til að höggva
á hnútinn fóru út um þúfur.
Því er til að svara að fréttaskýr-
endur hafa ávallt talið að Trimble
væri heldur viljugri en flokkur hans
til að slá tfl. Staða Trimbles hefur
hins vegar verið erfið, yfir hverju
fótspori hans vaka þeir sem ekkert
vilja gefa eftir og telja hverja mála-
miðlun í samskiptum við lýðveldis-
sinna uppgjöf og svik.
Samkomulag á Norður-írlandi er
hins vegar orðin tóm ef ekki liggur
fyrir stuðningur UUP, helsta flokks
sambandssinna, og því var Trimble
og er lykillinn að lausn deilunnar.
Skýrir það viðleitni breskra og
írskra stjórnvalda til að styrkja
stöðu hans sem leiðtoga UUP og
má í því sambandi nefna útnefningu
Peters Mandejsons sem nýs ráð-
herra Norður-írlandsmála í bresku
ríkisstjórninni fyrir skömmu en
Trimble hafði á sínum tíma stungið
upp á Mandelson sem réttum
manni í starfið.
George Mitchell tókst hið
ómögulega
Reyndar þarf ekkert að efast um
að sjálfur hafi Trimble viljað að
IRA byrjaði afvopnun og verður
vart fundin nema ein skýring fyrir
því að hann hafi ákveðið að láta slag
standa nú og þar víkur sögunni að
þætti Georges Mitchells. Það var
nefnilega að frumkvæði hans sem
viðræður voru í október fluttar frá
Belfast til London, að því er virðist
til að koma deilendum í nýtt um-
hverfi, fjarri úrtölumönnum sem
finnast í báðum fylkingum.
Leiðtogar Sinn Féin og UUP
eyddu helgi í bústað bandaríska
sendiherrans í London og er m.a.
fullyrt að Mitchell hafi fengið Trim-
ble og Gerry Adams og félaga til að
sitja við sama borð yfir kvöldverði
og jafnframt fengið þá til að lofa að
ræða þar aðeins um daginn og veg-
inn, allt nema stjórnmálastöðuna á
Norður-írlandi. Markmiðið var að
þeir Trimble og Adams lærðu 4ð
treysta hvor öðrum, rétt eins og
lykillinn að fullum sáttum á Norð-
ur-írlandi felst í því að samfélög ka-
þólikka og mótmælenda læri að íyr-
irgefa hvor öðrum og taki tii við að
lifa í sátt og sambúð.
Hér hlýtur að vera komin ástæða
þess að Trimble var tilbúinn til að
sættast á að Sinn Féin tæki sæti í
heimastjórn við hlið hans án þess að
IRA hefði fyrst byrjað afvopnun,
nefnilega að hann væri einfaldlega
kominn á þá skoðun að hann gæti
raunverulega tekið Adams trúan-
legan er hann héti því að IRA
myndi sannarlega afvopnast, ef að-
eins myndun heimastjórnarinnar
yrði að veruleika fyrst.
Aukinheldur er ekki eins og
Trimble hafi átt marga kosti í stöð-
unni. Hann gat annaðhvort stigið
þetta skref eða mátt þola það að
vera sakaður um að standa í vegi
friðar á Norður-írlandi.
Vilja ekki þurfa að
treysta á orð Adams
Eftir sem áður er margir í flokki
Trimbles sem vilja aðgerðir, ekki
orð. Þeir eiga erfitt með að sætta
sig við að Trimble hyggist ætla að
stíga næsta skref og mynda heim-
astjórnina á grundvelli loforða
Adams, manns sem margir telja
hafa mannslíf á samviskunni.
Það er til marks um hversu erfitt
verkefni bíður Trimbles að óðara og
hann hafði lýst því yfir á þriðjudag
að heimastjómin yrði mynduð með
aðild Sinn Féin ályktuðu sex af tíu
þingmönnum UUP á breska þing-
inu gegn ákvörðun hans, þeirra á
meðal Jeffrey Donaldson, sem
sagður er krónprinsTrimbles í
UUP.
Trimble er því í minnihluta í
þingflokki UUP á breska þinginu
og aukinheldur hefur John Taylor,
varaformaður UUP, verið formanni
sínum tregur í taumi. Hér er við
ramman reip að draga fyrir Trim-
ble, þungaviktarmenn í UUP munu
beita sér gegn honum í þessu máli
og ljóst er að næstu dagana verður
hart barist um atkvæði venjulegra
flokksmanna í væntanlegu mið-
stjórnarkjöri um umrætt sam-
komulag um myndun heimastjórn-
arinnar. Staðan er sögð tvísýn, og
að atkvæði skiptist nokkuð til helm-
inga og baráttan snúist því um
u.þ.b. 200 miðstjórnarmenn sem
ekki hafa gert upp hug sinn. Erfitt
er hins vegar að sjá að Trimble sé
sitjandi áfram tryggi hann sér ekki
að minnsta kosti stuðning 60% mið-
stjórnarmanna fyrir ákvörðun
sinni.
Góðu fréttimar íyiir Trimble eru
hins vegar þær að flokksmenn í
UUP eru íhaldssamir og tregir til
að ganga gegn formanni sínum.
Einnig gæti það fremur styrkt
stöðu hans heldur en hitt að Ian Pa-
isley hefur krafist brottvikningar
Trimbles, fylgjendum UUP leiðist
nefnilega að vera sagt fyrir verkum
og einkanlega ef þau orð koma úr
munni hins umdeilda klerks Ians
Paisleys.
Fari svo að Trimble takist ætlun-
arverk sitt, að fá flokk sinn til að
fylkja sér á bak við sig, getur hann
andað léttara. Þá færist þrýstingur-
inn yfir á lýðveldissinna því eftir er
að sjá hvort Gerry Adams tekst
raunverulega að standa við stóru
orðin. Þá er að sjá hvort athafnir
fylgja orðum en skv. friðarsam-
komulaginu frá því í fyrra á IRA að
hafa lokið afvopnun fyrir maílok á
næsta ári.
Takist Trimble að tryggja stuðn-
ing miðstjómar UUP næsta laugar-
dag er gert ráð fyrir að heimast-
jórnin verði mynduð í lok
mánaðarins og sennilega myndi
hún koma saman í íyrsta skipti 8.
desember. Þar á Sinn Féin rétt á
tveimur ráðherrum af tólf í sam-
ræmi við kosningaúrslit í júní á síð-
aste ári.
í yfirlýsingu IRA er reyndar
hvergi sagt að samtökin muni af-
vopnast, aðeins að þau muni til-
nefna fulltrúa til viðræðna við sér-
staka afvopnunarnefnd kanadíska
hershöfðingjans Johns de Chastela-
in í kjölfar myndunar heimastjórn-
arinnar. Ljóst er hins vegar að
hvorki sambandssinnar né aðrir
hlutaðeigandi aðilar (t.d bresk og
írsk stjórnvöld) munu ekki sætta
sig við annað en að IRA byrji af-
vopnun í einhverju formi mjög fljót-
lega, sennilega snemma á nýju ári.
Geri samtökin það ekki má vænta
þess að Trimble álíti sem Adams og
félagar hafi ekki staðið við sinn
hluta samningsins og þeim yrði í
kjölfarið vísað úr heimastjórninni,
eða heimastjórnin einfaldlega lögð
niður aftur. Þá gætu sambands-
sinnar sagt sem svo: „Þetta vissum
við alltaf, lýðveldissinnar hafa
aldrei meint það sem þeir sögðu um
að þeir vildu frið og þeim munum
við aldrei treysta aftur.“
Undir þessi orð myndi umheim-
urinn taka því þótt almenningsálit
hafi almennt verið sambandssinn-
um mjög í óhag undanfarin misseri,
fyrir tregðu þeirra til að stíga það
veigamikla skref að ganga til sam-
starfs við Sinn Féin má vænta þess
að menn teldu sig illa svikna ef lýð-
veldissinnar stæðu ekki við þær
væntingar sem þeir hafa skapað í
þessu efnum. Má fullyrða að við
þessar kringumstæður myndi nú-
verandi forysta Sinn Féin vera rúin
trausti, innan eigin hreyfingar sem
og annars staðar.
Öllum er nefnilega ljóst að þótt
sambandssinnum sé óljúft að sitja
við sama borð og Sinn Féin í heima-
stjórn og lýðveldissinnar séu tregir
til að binda endi á það sem þeir hafa
álitið réttmæta baráttu, þarf þetta
tvennt að koma til eigi friðarumleit-
anir að skila árangri. A þetta benti
George Mitchell einmitt á fimmtu-
dag áður en hann hélt frá Norður-
Irlandi en hann sagði þá að hvorug-
ur deilenda hefði fengið allt það sem
óskaði sér í viðræðunum og að báðir
yrðu að færa fómir. Öðruvísi væri
hins vegar ekki hægt að stíga skref-
ið frammávið, öðruvísi væri ekki
hægt að binda endi á pattstöðuna
sem varpaði skugga á þann árangur
sem náðst hefur í friðarátt undan-
farin ár.
Friður við upphaf nýrrar aldar
Þótt hér verði ekki dregin fjöður
yfir mikflvægi þess samkomulags
sem náðist á föstudaginn langa í
fyrra má með gildum rökum halda
því fram að tíðindi þessarar viku
séu þau allra sögulegustu í þeim
friðarumleitunum sem nú hafa stað-
ið yfir frá því 1992 enda verðugt að
muna að ávallt hefur legið fyrir að
deilan um afvopnun IRA yrði erfið-
ust úrlausnar allra ágreiningsefna
stríðandi fylkinga á Norður-írlandi.
Má í því sambandi rifja upp að kröf-
ur um afvopnun IRA voru ein helsta
orsök þess að samtökin ákváðu að
rjúfa fyrra vopnahlé sitt í febrúar
1996 sem þá hafði staðið síðan í
ágúst 1994.
Hitt er annað mál að margir sam-
bandssinnar láta sér fátt um finnast
og því er mörgum spumingum enn
ósvarað. Engu að síður er óhætt að
segja að mikilvægur áfangi hafi
náðst í liðinni viku í átt að því
markmiði að tryggja íbúum Norð-
ur-írlands varanlegan frið við upp-
haf nýrrar aldar.