Morgunblaðið - 21.11.1999, Blaðsíða 26

26 SUNNUDAGUR 21. NÓVEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
L8g um mat á umhverfísáhrifum voru samþykkt á Alþingi árið 1993
/
A skal
að ósi
stemma
Lög um mat á umhverfisáhrifum voru
samþykkt á Alþingi snemma árs 1993. Fáir
þingmenn tóku þátt í umræðunum um
frumvarpið en þeir sem það gerðu voru
almennt sammála um að lagasetningin
væri nauðsynleg. I ljósi niðurstöðu skoð-
anakönnunar sem gefur til kynna að fáir
Islendingar viti hvað felst í lögum um
mat á umhverfisáhrifum eru lögin birt hér
í heild sinni auk þess sem Ragna Sara
Jónsdóttir rifjar upp þær umræður sem
fram fóru um frumvarpið og einnig um
umhverfisáhrif virkjana norðan Vatna-
jökuls á Alþingi síðar á árinu 1993.
ÞINGMENN voru almennt
sammála um að lög um mat
á umhverfisáhrifum væru
nauðsynleg í þeim umræð-
um sem fram fóru á Alþingi áður en
lögin voru samþykkt árið 1993.
Reyndar tóku fremur fáir þingmenn
til máls í umræðum en þeir sem það
gerðu voru mjög hlynntir lögunum
og töldu þau tímabær.
Eiður Guðnason, þáverandi um-
hverfisráðherra (Alþýðuflokki) í rík-
isstjóm Alþýðuflokks og Sjálfstæð-
isflokks, mælti fyrir frumvarpi til
laga um mat á umhverfisáhrifum á
Alþingi í september 1992. I fram-
söguræðu hans kom fram að lögin
væru annars vegar sett til þess að
fullnægja þeim skyldum sem ís-
lenska ríkið tæki á sig með samn-
ingnum um Evrópskt efnahags-
svæði, en tilskipun 85/337/EBE
kveður á um mat á umhverfisáhrif-
um framkvæmda. Hins vegar væru
lögin sett til þess að framfylgja
stefnu ríkisstjómarinnar í umhverf-
ismálum en í henni fælist að aukin
áhersla skyldi vera lögð á umhverf-
isrannsóknir og umhverfismat í
tengslum við meiri háttar fram-
kvæmdir.
„Því má segja að samningurinn
um Evrópska efnahagssvæðið flýti
fyrir því að írumvarp þessa efnis
skuli lagt fram. Frumvarpið er
byggt á efnisreglum tilskipunarinn-
ar en aðlagað íslenskri löggjöf og ís-
lenskum aðstæðum. í samræmi við
tilskipunina era meginmarkmið
frumvarpsins einföld og skýr: í
fyrsta lagi að ekki verði ráðist í um-
fangsmiklar framkvæmdir án þess
að fram hafi farið mat á þeim áhrif-
um sem þær kunna að hafa á um-
hverfið. A skal að ósi stemma. Það
gefur auga leið að skynsamlegra er
að koma í veg fyrir mengun og aðra
umhverfisröskun fremur en að upp-
ræta mengun og freista þess að
bæta spjöll eftir á,“ sagði Eiður
Guðnason, þáverandi umhverfisráð-
herra.
Tilgangur laganna var í öðru lagi
samkvæmt ráðherra að tryggja að
almenningur hefði aðgang að þeim
upplýsingum sem umhverfísmat
væri grundvallað á og að þær væru
settar fram þannig að þær væra
skiljanlegar venjulegu fólki. Jafn-
framt áttu lögin að tryggja að leitað
væri eftir áliti almennings á þeim
framkvæmdum sem um væri að
ræða hverju sinni áður en leyfi væri
veitt.
Umhverfisráðherra benti að lok-
um á að auk þess sem lögin gætu
komið í veg fyrir umhverfisskaða og
umhverfistjón, gætu þau orðið til
þess að framkvæmdaraðili velti fyrir
sér fleiri lausnum og fleiri leiðum
varðandi framkvæmdina og fyndi
hagkvæmustu lausnina.
Kristín Einarsdóttir, þingmaður
Samtaka um kvennalista, var ein
þeirra sem tók til máls í umræðun-
um. Hún sagði að setning laganna
gæti aldrei orðið til annars en góðs
og hún væri sammála umhverfisráð-
herra um að það yrði ódýrara fyrir
alla að gerð yrði vönduð úttekt á
umhverfísmálum áður en fram-
kvæmdir hefðust.
Metur áhrif veigameiri
framkvæmda
Hjörleifur Guttormsson, þing-
maður Alþýðubandalags, tók næstur
til máls og sagði að setning laga um
mat á umhverfisáhrifum fæli í sér
mjög þarflegt nýmæli í lögum hér-
lendis. Hjörleifur velti fyrir sér hvar
ætti að draga viðmiðunarmörkin um
hvaða framkvæmdir skyldi meta
samkvæmt lögunum. „Þetta á að ná
til veigameiri framkvæmda. En á
það ber að líta að það fer talsvert
eftir eðli máls og sérstaklega eftir
því umhverfí sem í hlut á hvaða áhrif
framkvæmd af ákveðinni stærð get-
ur haft á umhverfið. Til dæmis getur
fegurðargildi lands eða svæðis mælt
gegn því að yfirleitt sé hróflað við
því og það beri fremur að friðlýsa
svæðið og undanskilja þar alla
mannvirkjagerð en ráðast í fram-
kvæmdir," sagði Hjörleifur.
Umhverfisráðherra þakkaði þing-
mönnum fyrir góðar undirtektir og
tæpti á því hvað umhverfissjónarmið
væra ný í umræðunni. „[...] það er
tiltölulega nýtt sjónarmið og nýtt í
umræðunni að raflínulagning sé af
hinu illa og hafi slæm áhrif. Það er
ekki langt síðan menn hugsuðu fyrst
og fremst um það að fá rafmagnið
og það sem því fylgdi, hita, Ijós og
allan þann vinnusparnað," sagði um-
hverfisráðherra og þar með lauk
Morgunblaðið/RAX
Dimmugljúfur við Kárahnúka þar sem Jökulsá á Brú hefur grafið sinn farveg. Framkvæma þarf mat á um-
hverfisáhrifum Kárahnúkavirkjunar samkvæmt lögum, áður en hún kemur til framkvæmda.
fyrstu umræðu um framvarp til laga
um mat á umhverfisáhrifum og það
fór til umræðu í umhverfisnefnd.
Bráðabirgðaákvæði II bætt við
Gerðar vora verulegar breytingar
á framvarpinu í umhverfisnefnd eft-
ir að nefndin hafði fengið á sinn fund
fjölmarga sérfræðinga og fjölmarg-
ar umsagnir frá hinum ýmsu stofn-
unum og samtökum. Helstu breyt-
ingarnar fólust í því að í stað þess að
embætti skipulagsstjóra færi bæði
með framkvæmd matsins, þ.e. rann-
sóknir og gerð frammatsskýrslu, og
úrskurðarvald um niðurstöðu þess
skyldi framkvæmdaraðili sjá um
framkvæmd matsins, en skipulags-
stjóri skyldi fara með framkvæmd
laganna og úrskurðarvald um það.
Þá vora viðmiðunarmörk um
vatnsmiðlanir og matsskyldu þeirra
lækkuð úr 5 km22 í 3 km22. Einnig
var ákveðið að lögin skyldu öðlast
gildi þegar í stað, enda þóttu þau
eiga fullan rétt á sér án tillits til
samningsíns um Evrópska efna-
hagssvæðið.
Að lokum var hinu margumtalaða
bráðabirgðaákvæði II bætt við, en
vegna þess ákvæðis hefur Fljóts-
dalsvirkjun ekki verið sett í mat á
umhverfisáhrifum samkvæmt þess-
um lögum. Bráðabirgðaákvæði II
hljóðar á þessa leið: „Þrátt fyrir
ákvæði 17. greinar laga þessara era
framkvæmdir samkvæmt leyfum út-
gefnum fyrir 1. maí 1994 ekki háðar
mati á umhverfisáhrifum samkvæmt
lögum þessum."
Skýringin á því hvers vegna
bráðabirgðaákvæði II var bætt við
frumvarpið er gefin í nefndaráliti
umhverfisnefndar. Talið var nauð-
synlegt að gefa hlutaðeigandi aðil-
um, þ.e. stofnunum sem kæmu að
framkvæmd laganna, færi á aðlög-
unartíma vegna þeirra breyttu rétt-
arreglna sem lagðar væra til í frum-
varpinu. Ákvæðið var með öðrum
orðum sett til þess að gefa embætti
skipulagsstjóra færi á nokkurra
mánaða undirbúningi til þess að
vera í stakk búinn að úrskurða um
framkvæmdir þegar beiðni um mat
bærist stofnuninni.
I umræðunum sem fram fóra eftir
að umhverfisnefnd kynnti álit sitt og
þær breytingar sem orðið höfðu á
framvarpinu, komu ekki fram nein
ágreiningsefni, þvert á móti lýstu
þingmenn yfir ánægju sinni með
framvarpið. Ekkert var rætt um
einstaka framkvæmdir sem höfðu
fengið útgefið leyfi, til dæmis var
ekki minnst á Fljótsdalsvirkjun.
Tómas Ingi Olrich, varaformaður
umhverfisnefndar og þingmaður
Sjálfstæðisflokks, sagði þó þegar
hann kom að bráðabirgðaákvæði II í
ræðu sinni þar sem hann mælti fyrir
nefndaráliti um frumvarpið, að með
ákvæðinu væri allri óvissu eytt um
hvernig farið yrði með leyfi sem út-
gefin væru fyrir 1. maí 1994. „Með
gildistöku framvarpsins, þó það
komi ekki til framkvæmda strax, er
hægt að vinna að undirbúningi máls-
ins og semja reglugerð en allri
óvissu um það hvernig farið verður
með leyfi sem útgefin era fyrir 1.
maí 1994 er eytt með þessu ákvæði,"
sagði Tómas Ingi.
Til farsældar fyrir náttúruna
Hjörleifur Guttormsson, sem
einnig átti sæti í umhverfisnefnd,
sté í pontu og lýsti yfir ánægju sinni
með frumvarpið: „Eg vil aðeins ít-
reka það sem einnig kom fram í
framsögu hans [Tómasar Inga] að
hér er um mjög stórt og þýðingar-
mikið mál að ræða sem ég held að
geti haft veralega þýðingu til bóta
fyrir stöðu umhverfismála í land-
inu,“ sagði Hjörleifur. Hann sagði
prýðilegt samkomulag hafa ríkt um
niðurstöðu nefndaririnar.
Kristín Einarsdóttir sem einnig
átti sæti í nefndinni tók undir með
Hjörleifi að málið væri mjög mikil-
vægt og kvaðst hún vona að það yrði
til farsældar fyrir landið og náttúr-
una. „Ég vona að það verði sem
fyrst farið að vinna að því að undir-
búa málið en eins og fram kemur er
ekki miðað við að framvarpið komi
til framkvæmda fyrr en á næsta ári
þar sem það krefst ákveðins undir-
búnings,“ sagði Kristín.
Sturla Böðvarsson var eini þing-
maðurinn sem tók til máls um frum-
varpið í 2. umræðu sem ekki átti
sæti í umhverfisnefnd. Hann lýsti
yfir fullum stuðningi við framvarpið:
„Ég vil undirstrika að hér er á ferð-
inni mjög mikilvægt mál fyrir okkar
litlu þjóð. Það skiptir okkur öll af-
skaplega miklu að farið sé varlega
þegar staðið er að framkvæmdum.
Það er mín skoðun að sú löggjöf,
sem vonandi verður raunveruleg
samkvæmt frumvarpinu, muni hafa
mjög mikil áhrif á þá sem undirbúa
framkvæmdir. Ekki að menn munu
beita þessu til að verjast þeim
ákvæðum framvarpsins heldur til
þess að huga mjög vel að því hvern-
ig skuli staðið að mannvirkjagerð í
okkar landi. Það er mikilvægasti
þátturinn, ekki að svona löggjöf
þurfi að verða til þess að verjast
ágangi eða ákvörðunum sem hætta
er á að skaði landið og umhverfíð
allt á okkar fagra Islandi.
Þetta vildi ég segja við þessa um-
ræðu en að öðra leyti lýsa yfir full-
um stuðningi við frumvarpið. Ég
vænti þess að þeir sem koma til með
að vinna á grundvelli þess beri gæfu
til þess að ná sem bestum árangri og
ekki síður þeir sem þurfa að standa
að mannvirkjagerð í landinu," sagði
Sturla.
Opnar vonandi huga fram-
kvæmdaraðila
Tómas Ingi kvaðst vona að lögin
myndu leiða til aukinnar þátttöku
framkvæmdaraðilanna sjálfra og að
ábyrgð í þessu máli myndi leiða til
þess að framkvæmdaraðilar myndu
taka með opnari huga og jákvæðari
hætti þátt í því „að meta þau áhrif
sem framkvæmdir þeirra hafa á um-
hverfíð og þar af leiðandi muni þetta
verða til þess að styrkja tilfinningu
þjóðarinnar fyrir mikilvægi um-
hverfismála."

m