Morgunblaðið - 31.12.1999, Blaðsíða 46

46 FÖSTUDAGUR 31. DESEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
2000
SAGT HEFUR verið að við séum afurð fortíðarinn-
ar. Það má til sanns vegar færa og þarf ekki annað
en líta á tvö eða þrjú ártöl og atburði þeim tengda til
að færa rök að því. Það voru ekki einungis öndvegis-
súlur sem komu út hingað við landnám víkinga 874,
heldur fluttu þeir með sér annan mikilvægari þátt ís-
lenskrar sögu, það var tungan sem við tölum enn í dag
og ber rótum okkar vitni öðru fremur, en guðamynd-
irnar á súlunum hurfu úr hýbýlunum með nýjum tíma
og öðrum sið. Hann tók við 126 árum eftir landnám og
verður þess minnzt á þessu ári þegar haldið verður
upp á þúsund ára kristni í landinu. Sá atburður lifir
enn með þjóðinni og þó öllu heldur þau siðaskipti sem
urðu 1550, þegar blæbrigðamunur varð á guðskristni
og lútherska hélt innreið sína og varð allsráðandi arf-
leifð eins og tungan.
Segja mætti með nokkrum sanni að við lifum nú
poppsósa hávaðatíma og langur vegur frá samtíman-
um aftur í klausturþögn kaþólskrar menningar.
Margt hefur gerzt á þessari löngu vegferð og margt
hefur verið lagt í klyfjar tímans, sumt gleymt í þeirri
grafarþögn sem öllu tortímir, annað lifir góðu lífi á
þeirri svipulu öld sem nú fagnar nýjum tímamótum.
En við því má búast að hávaðinn verði ekki minni, né
umsvifin né uppákomurnar á því árþúsundi sem rís
senn með sól nýrra og óvissra aldahvarfa.
Þá má fyrst og síðast gera því skóna að hinu nýja ár-
þúsundi fylgi ekki minni tækniundur en sett hafa
mark sitt á þessa síðustu öld sem á nú einungis teym-
ing eftir og hverfur eins og fljót að fljóti, án sjáanlegra
vatnaskila.
Enginn vafi leikur á því að tölvur og vélmenni verða
enn atkvæðameiri á nýrri öld en verið hefur og raunar
fyrirsjáanlegt að við þurfum á allri okkar andlegu
orku að halda til að mennskan haldi í við þá yfirmáta
tækniþekkingu sem vísindahyggjan á eftir að leiða
fram á sjónarsviðið, vonandi einkum til góðs, þótt full
ástæða sé til að vera vel á verði og láta ekki tæknina
ná yfirhöndinni yfir þeirri mannlegu viðleitni sem
ráða mun úrslitum um stöðu mannsins í framtíðinni.
Astæða er þó til að vara við þeirri manndýrkun sem
einkennt hefur 20. öldina. Jafnvægi í lífi mannsins er
ekki síður mikilvægt en jafnvægi í náttúrunni.
Tækni og vísindi eiga að auðvelda manninum störf
hans, en ekki breyta honum í eftirmynd tölvu og véla.
Þessar afurðir þekkingarleitar mannsins eiga sem
sagt að vera hvítur galdur til framfara og bættrar
stöðu mannsins í sköpunarverkinu, en ekki sá svarti
galdur sem einatt hefur verið mannkyninu skeinuhætt
freisting, gæti jafnvel leitt til glötunar, tortímingar
eins og kjarnorkuváin.
Ef þessi galdur verður til góðs, ef hann verður ekki
leikur að eldi, er ástæða til að horfa björtum augum til
framtíðar, að öðrum kosti þarf ekki að spyrja að leiks-
lokum.
En hvað okkur varðar, Islendinga, er augljóst að
fortíðin er ákjósanlegasti efniviður framtíðar og við
eigum að rækta með okkur það sem hefur bezt dugað
og rækta það sem hefur einkennt okkur sem þjóð. Það
hefur farið okkur bezt og orðið notadrýgst veganesti í
eilífri baráttu fyrir sjálfstæði okkar, sérstöðu og far-
sæld. Sem slík getum við hnarreist tekið þátt í al-
þjóðasamfélaginu, eins ogverið hefur.
A þessum merku tímamótum sem nú eru skulum við
vona að maðurinn kunni fótum sínum forráð og noti sí-
aukna tækniþekkingu sjálfum sér til góðs og því um-
hverfi sem honum hefur verið trúað fyrir af þeirri for-
sjón sem himininn skóp og jörðina og treysti okkur
fyrir hvorutveggja. Ef þessi þekking verður til þess að
maðurinn geti uppfyllt jörðina eins og efni standa til,
þurfum við engu að kvíða. Þá er ástæða til að horfa
björtum augum inní þá nýju öld sem nú djarfar fyrir.
Vonandi að svo megi verða.
í trausti þess þakkar Morgunblaðið lesendum sín-
um og landsmönnum öllum samfylgdina á þeirri öld
sem nú er að víkja og óskar þeim góðs gengis og gleði-
legra tíðinda á þeirri öld sem rís við hafsbrún leyndar-
dómsfullrar eftirvæntingar.
Davíð Oddsson forsætisráðhe
formaður Sjálfstæðisflokksi:
VIÐ
ÁRAM(
AÐ SEGIR óneitanlega nokkra sögu um breytingar í
henni veröld að stór hluti okkar jarðarbúa skuli hafa
sameinast um að taka forskot á ald'amótasæluna. Við
erum í hrifningarvímu yfir því að vera uppi þegar talan
tveir trónar loks fremst í ártalinu. Og við látum auðvitað
allar röksemdir um eiginleg árþúsunda- og aldamót lönd og
leið og segjum í alþjóðlegum kór: Nú er kominn tími til að
kætast.
Eitt sinn var Jón Þorláksson forsætisráðherra spurður
hvenær bylting gæti talist lögleg aðgerð, og það stóð ekki á
svari: „Þegar hún lukkast," sagði Jón. Og nú hefur með
ófoi-mlegri alþjóðaatkvæðagreiðslu verið ákveðið að tuttug-
asta öldin skuli vera ári styttri en hinar fyrri og næsta öld
vísast ári lengri en þær sem á eftir koma. Vitrustu menn og
ekki síður þeir sérvitrustu geta rökrætt rétta tímasetningu
aldamótanna. En sú umræða mun engu breyta. Niðurstaðan
er fengin. Hún kom að utan og kemur ekkert við röksemd-
um eða staðreyndum. Æ fleiri þættir í þjóðlífi okkar og til-
veru allri lúta nú orðið samskonar lögmáli. Oft er það til ills
og að minnsta kosti iðulega til mikils óþarfa. En hin dæmin
eru einnig til þar sem þessi óboðna fjarstýring hefur verið
til góðs og flýtt fyrir framförum hér á landi. Spumingin um
einangrun íslensku þjóðarinnar hér norður í hafi í al-
þjóðlegum samskiptum er í raun löngu farin hjá. Að hluta
til var henni svarað með ákvörðunum sem íslensk stjómvöld
tóku, og að hluta til svaraði spurningin sér sjálf og að hluta
til var hún orðin úrelt og þurfti ekki svar. Það er ef til vill
þessara tímamóta tákn að þjóðirnar em nú svo háðar sam-
eiginlegri niðurstöðu, réttri eða rangri, að þær fá ekki við
neitt ráðið. Án þess að gangast við óhæfilegri þjóðrembu er
óhætt að viðurkenna, að íslendingar þykjast síst lakari að
sameiginlegum gáfum en aðrar þjóðir, og er þá varlega tal-
að. En jafnvel þótt allt það hyggjuvit hefði verið notað til að
rökstyðja að þessi áramót séu ekkert merkilegri en önnur,
þá hefðum við ekki komist upp með það. Við fylgjum blátt
áfram hinum alþjóðlega straumi.
I
TUTTUGASTA öldin hefur verið öld stórbrotinna
framfara. Um það verður ekki deilt. En þær era
ekki einu einkenni hennar. Átök og skelfileg voða-
verk auk tveggja heimsstyrjalda setja þessa öld á sérstakan
reit í sögunni. Tveir mestu fjöldamorðingar sem sagan kann
að greina frá fóra mikinn á þessari öld. Barátta, stundum
næsta ósýnileg, stundum afar hörð, á milli lýðræðis og ein-
ræðis, átti sér stað nærri alla öldina og lauk með hruni
kommúnismans og Sovétríkjanna. Sú fjöldakúgun í nafni fé-
lagshyggju fékk makleg málagjöld. Nú eram við flest búin
að gleyma hve litlu munaði að úrslitin yrðu önnur, en lýð-
ræðishugsjónin hafði sigur og þess vegna ríkir nú meira
frelsi og nánari og fölskvalausari samvinna á milli þjóða en
nokkra sinni áður í sögunni, ekki síst hér í hinum vestræna
heimi. En þó stendur lýðræðið enn víða völtum fótum, jafn-
vel hér í Evrópu. í bakgarði Atlantshafsbandalagsins hafa á
undanfömum árum orðið einhverjar hræðilegustu stríðshör-
mungar í Evrópu, ef frá era taldar styrjaldimar tvær sem
áður vora nefndar. Og nú þessa dagana horfum við upp á
Rússa ganga langt út fyrir þau mörk sem réttlæta refsiað-
gerðir við hermdarverkum. Alþjóðlegir samningar sem
Rússar eru aðilar að era margbrotnir og traðkað er á
mannréttindum.
Ég þykist marga athyglisverða fundi hafa sótt um dag-
ana, en sennilega verður leiðtogafundur Atlantshafsbanda-
lagsríkjanna í Washington síðastliðið vor einn sá minnis-
stæðasti. Þar var forystumönnum Atlantshafsbandalagsins
stefnt til veglegs fagnaðar. Tilefnið var ærið, fimmtíu ára
samvinna ríkja Atlantshafsbandalagsins, sem tryggt hafði
öryggi þeirra. En viðfangsefnið varð annað en að var stefnt.
Vissulega var horft til framtíðar. Öryggismálastefna banda-
lagsins var endurskoðuð í þeim tilgangi að tryggja öryggi
og stöðugleika í Evrópu. En atburðirnir í Kósovó yfir-
skyggðu allt annað. Atlantshafsbandalagið, friðarbandalag í
fimmtíu ár, stóð í mestu hernaðarátökum á ferli sínum. Það
lá undir þungri gagnrýni fyrir aðgerðir utan vettvangs
bandalagsins, ekki síst fyrir árás á sjálfstætt ríki sem ekki
hefði ráðist á bandalagið. Sú gagnrýni var ekki með öllu
ósanngjörn. En spurningin var hvort Atlantshafsbandalagið
hefði afl og samheldni til að standa vörð um forsendur frið-
ar hið næsta sér. Ég er ekki í vafa um það að hefði Atlants-
hafsbandalagið brugðist á þessari ögurstund, hefði það glat-
að allri tiltrú. Ófriðurinn hefði breiðst út og úr því orðið
ógnarbál eins og áður hefur kviknað á þessum slóðum. Sam-
heldnin réð úrslitum, árangur náðist og bandalagið gegnir
áfram lykilhlutverki í Evrópu. ísland, vopnlausa landið í
varnarbandalaginu, studdi eindregið aðgerðir þess í Kósovó
og bar fulla ábyrgð á þeim, eins og hin bandalagsríkin. Höf-
um við íslendingar síðan lagt okkar af rriörkum til þess að
bandalagið geti áfram tryggt frið og stöðugleika í Évrópu,
auðvitað með þeim hætti sem hentar vopnlausu ríki.
Mikilvægi Átlantshafsbandalagsins fyrir öryggi Evrópu
ræðst fyrst og síðast af tengslunum við Norður-Ameríku.
Lega Islands skiptir þar miklu. Á síðustu árum hefur
Evrópusambandið stefnt að auknu hlutverki í öryggis- og
varnarmálum. ísland styður þessa stefnu, en forsendan
hlýtur að vera sú að hún hvorki veiki Atlantshafsbandalagið
né spilli fyrir samstarfinu við Bandaríkin og Kanada. Og
auðvitað er óþolandi ef sú þróun leiðir til þess að ríki sem
era utan Atlantshafsbandalagsins en innan
Evrópusambandsins geti haft áhrif á ákvarðanir banda-
lagsins umfram þau ríki sem þar axla beina ábyrgð. Utan-
ríkisráðherra hefur haldið stefnu íslands fram af mikilli
festu og átt góða samvinnu við ráðherra annarra ríkja með
svipaða hagsmuni, svo sem Noregs, Póllands, Tyrklands,
Tékklands og Ungverjalands.
Margir mundu ætla að hið fámenna íslenska ríki kviði
aukinni alþjóðavæðingu í veröldinni. Svo er þó ekki. Ástæð-
an er sú að Islandi er mikilvægt að eiga greiðan aðgang að
mörkuðum. Við erum útflutningsþjóð. Frelsi í heimsvið-
skiptum er til þess fallið að draga úr muninum á aðstöðu
stórra og smárra þjóða. Hagkerfin opnast hvert af öðra og
skapa framsækinni þjóð, vel menntaðri og upplitsdjarfri,
fjölmörg tækifæri. Én það er skilyrði að við rekum ekki
okkar þjóðarbúskap í ósamræmi við það sem almennt tíðk-
ast í heiminum, svo sem gert var um áratuga skeið. Við nú-
verandi aðstæður mundi slík stefna hafa alvarleg áhrif á
samkeppnisstöðu þjóðarinnar og skerða lífskjör hennar.
Þjóðir njóta ekki til fulls ávaxtanna af auknu alþjóðlegu
samstarfi nema efnahagsramminn og þær leikreglur sem
innan hans gilda séu heilbrigðar og skýrar. Þetta er einfalt
skilyrði, en ræður úrslitum um hvort hér verði áframhald-
andi hagvöxtur, aukin fjárfesting en ekki fjármagnsflótti.
Stundum er reynt að ala á ótta um að þjóðin kunni að