Morgunblaðið - 31.12.1999, Blaðsíða 64

64 FÖSTUDAGUR 31. DESEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Menntun er máttur
MENNTUN og þekking eru þau
vopn sem líklegast er að komi að
haldi í lífsbaráttu næstu aldar.
Flestir foreldrar
vilja nesta böm sín vel
út í lífið þannig að þau
eigi möguleika á góðri
atvinnu og góðri af-
komu. Miklu ræður
búseta fólks hversu
góða möguleika börnin
hafa til náms á grunn-
og framhaldsskólastigi.
Þar sem ekki era
möguleikar til fram-
haldsskólanáms og
efstu bekkir grunn-
skóla e.t.v. ekki starf-
ræktir sökum mann-
fæðar er ekki óalgengt
að fólk flytji búferlum
þegar börain komast á
unglingsár, bæði til að
halda fjölskyldunni saman og vegna
þess kostnaðar sem fylgir því að
halda tvö heimili.
Það er dýrt að þurfa að senda
unglinga að heiman í framhaldsskóla
og foreldrar vilja gjarnan hafa hönd í
bagga við uppeldi bama sinna lengur
en kostur gefst, á þeim stöðum þar
sem senda þarf ung-
linginn að heiman strax
á fyrstu unglingsárun-
um.
Mikill áhugi er á því
meðal landsbyggðar-
fólks, ekki síst á þeim
stöðum þar sem ekki er
boðið upp á framhalds-
nám, að fjarkennsla
verði nýtt skipulega til
að nemendur geti verið
lengur í heimahúsum
og að skipulag skóla-
mála valdi ekki röskun
á högum fjölskyldunn-
ar.
Umræða um fjamám
eða fjarkennslu á
grunnskólastigi er mik-
ið styttra komin en á framhalds-
skólastiginu.
Samband íslenskra sveitarfélaga
stendur fyrir afar áhugaverðri til-
raun milli grunnskólans á Hólmavík
Fjarkennsla
Okkur ber skylda til að
gera þeim börnum, sem
ekki geta lokið grunn-
skólanámi í sínum
heimaskóla, segir Dóra
Líndal Hjartardóttir,
kleift að ljúka námi
með fjarnámi
eða fjarkennslu.
og grunnskólans á Broddanesi í
fjarkennslu. I skólanum á Hólmavík
eru 95 nemendur en í skólanum á
Broddanesi eru einungis 5 nemend-
ur.
Milli skólanna á Hólmavík og
Broddaness fer fram gagnvirk
kennsla, þannig að nemendur og
kennari eru í sambandi hvor við ann-
an meðan kennsla fer fram.
Eftirlit með þessari tilraun er í
höndum Háskólans á Akureyri. Það
ber að benda á að þetta verkefni
hófst ári seinna en til stóð vegna lé-
legs tæknibúnaðar og þess að síma-
línur önnuðu ekki flutningi milli
staðanna. En lélegar tengingar til
gagnaflutnings út á landsbyggðina
þarf að lagfæra strax! Það eru fleiri
grunnskólar í landinu sem þyrftu að
bjóða upp á þennan möguleika til að
böm geti lokið grunnnámi sínu í
heimabyggð.
Ljóst er að tækninni fleygir fram
og sífellt fleiri búa við þá aðstöðu að
geta nýtt sér fjarkennslu, en þó er
ljóst að samræma þarf kostnað
þannig að allir búi við sömu kjör til
að nýta sér þessa tækni.
I fjárlögum næsta árs er þegar
búið að veita fé til undirbúnings og
fjarkennslu á framhalds- og háskóla-
stigi, sem er afar jákvætt og hvetj-
andi fyrir alla til að hefja nám.
Hvergi er minnst á grunnskólana í
þessu frumvarpi, sem er skiljanlegt
Hjartardóttir
þar sem búið er að flytja grunnskól-
ann yfir á sveitarfélögin, samt talar
ríkisvaldið um að jafna þurfi aðstöðu
þeirra sem úti á landi búa til að
stunda nám. Eg vil benda á að í land-
inu eru lög þar sem börnum er gert
skylt að stunda nám frá 6-16 ára ald-
urs. Okkur ber skylda til að gera-
þeim böraum, sem ekki geta lokið
grunnskólanámi í sínum heimaskóla,
kleift að ljúka námi með fjarnámi
eða fjarkennslu og stuðla þannig að
því að bömin geti sem lengst verið
undir handleiðslu foreldra sinna eða
forráðamanna. í öllum menntastofn-
unum landsins er verið að vinna gott
starf, og þar er verið að leggja
grunninn að velferð þjóðarinnar. Það
þarf að hlúa vel að öllum þessum
stofnunum, ekki bara með því að lýsa
yfir vilja tO aðgerða í ræðum á tylli-
dögum eða þá í hörðum kosninga-
slag. Stór hluti byggðastefnu lands-
ins tengist tækifærum til náms, því
verður ríkið að sinna skyldu sinni
sem yfirvald menntamála í landinu
t.d. með því að færa nýja tekjustofna
til sveitarfélaganna eða með auknum
fjárveitingum þar sem það á við.
Höfundur er tónmenntakennari og
varaþingmaður Samfylkingarinnar
á Vesturlandi.
Umhverfissinnar eru
vinir þjóðarinnar
KÆRU landar, vekur það ykkur
ekki til umhugsunar að tilgangurinn
skuh helga meðalið í virkjunarmál-
um norðan jökla frekar en eining
þjóðarinnar og að meirihluti þing-
manna skuli kjósa þjóðarsundrungu
>í staðinn fyrir umhverfismat? Hugs-
ið þið málið.
Þegar ég spurði konu að austan
hvort sveitarstjómarmönnum væri
fyrirmunað að sjá aðra leið en eyði-
leggingu náttúruauðæfa og meng-
andi stóriðju byggðunum til bjargar,
kvað hún það sorglega staðreynd.
Stóriðja, ekki síst við fjöllum girta
þrönga firði, ber með sér óheilbrigða
atvinnuhætti, loft-, sjávar- og land-
mengun. Að eyðileggja náttúruperl-
ur og stórauka erlendar skuldir þjóð-
arinnar fyrir slíkt er ábyrgðaleysi og
á þjóðin annað skilið af þingmönnum
sínum en að slíkum gersemum sé
fórnað fyrir erlenda auðhringi.
Mér varð óþægilega við að lesa
grein í Morgunblaðinu sem þing-
maður að norðan skrifaði. Hann kvað
það heiður fyrir íslendinga að virkja
og framleiða ál á vistvænan hátt því
þá þyrftu Evrópubúar ekki að vinna
það með kolum og olíu. Mikill spek-
Stóriðja
Með enn einu álveri
telur Albert Jensen að
---7------------------------
Islendingar auki við
mengun lofts og sjávar.
ingur þar, en bara á röngu þingi. Veit
maðurinn hverju þeir eru að fóma í
Sellafield, Bretamir? Endurvinnsla
kjaraorkuúrgangs frá Skotlandi er
byrjuð að menga Atlantshafið og
hafa áhrif á vistkerfi sjávar sem við
byggjum tilveru okkar á en þeir láta
sig engu varða. Með enn einu álveri
aðstoða fslendingar við mengun lofts
og sjávar. íslenska þjóðin verður að
hætta að hygla erlendum þjóðum í
þeim tilfellum sem hún fyrirsjáan-
lega skaðast sjálf. Norðmenn hafa
gert sér Ijóst að þeir hafa farið offari
í virkjunum á eigin landi og snúa nú
eyðileggingarmætti sínum að ís-
lensku hálendisperlunum. Þeim er
alveg sama þó þeir valdi tjóni á ís-
lensku landi og úlfúð hjá íslensku
þjóðinni ef þeir hagnast. Greinilegt
er að þeir ætla að nýta sér barnaskap
þjóðarinnar og andvaraleysi gagn-
vart útlendingum til að koma eigin
stóriðju á hvað sem það kostar okk-
ur. Eyðilegging lands er einskis met-
in, skuldabaggi okkar er þeim óvið-
komandi, rafmagn fá þeir fyrir
næstum ekkert en aðalatriði þeirra
er að græða og svo geta þeir hætt án
fyrirvara ef álverð fellm- og kæmi
það ekki að óvörum því Norðmenn
hafa alla tíð þvælst fyrir hagsmunum
okkar. Menn skulu athuga að hér er
ekki verið að seilast eftir erlendu
fjármagni því Norð-
menn taka enga áhættu
og eiga lítinn hluta
verksmiðjunnar.
í öllu andvaraleysinu
gagnvart spillingaröfl-
um ósnortins íslensks
víðernis hvet ég þjóð-
ina til að fylgjast með
sjónvarpsþáttum Óm-
ars Ragnarssonar um
erlenda þjóðgarða, það
gæti vakið hana til vit-
undar um að landið get-
ur verið án hennar en
hún ekki án þess og að
okkur ber að skila því
óskemmdu til seinni
kynslóða. Þjóðin á enga betri vini en
þá sem vilja vemda náttúrulega auð-
legð hennar þvi það er eina fólkið
sem lætur sig varða hvernig staðið er
að verki. Umhverfisvinir leggja í
kostnað auk vinnu til vemdar land-
inu, öfugt við þau öfl sem fá greiðslur
til að rægja þá og leggja drög að var-
anlegri eyðileggingu. Sumir þeirra
fáu sem neituðu mér um undirskrift
sína til stuðnings lögformlegu um-
hverfismati norðan Vatnajökuls
komu með óbeðnar ástæður neitunar
eins og að umhverfisvinir væru
hryðjuverkamenn, snobbaðir lær-
dómsmenn og uppistöðulón séu fal-
legri en náttúrulegt
umhverfi. Þó ég óttist
að þjóðin muni tapa
þessu stríði, eins og
gerst hefur áður við
skammsýni og gróða-
hyggju, munu um-
hverfisvinir halda
áfram baráttunni. Þó
stjómvöld hafi beitt
neikvæðum áróðri
gegn umhverfísvinum
og sagt þá á móti öllum
framförum veit þjóðin
betur og að enginn
þeirra er á móti vist-
vænni virkjun sem
byggð er af skynsemi
og sýn til framtíðar. Landsvirkjun er
eign þjóðarinnar, hún getur ekki far-
ið í mál við eigendur sína þó þeir hag-
ræði í fyrirtækinu. Metum hagsmuni
þjóðarinnar framar þeim norsku og
látum hótanir þeirra ekki trufla
hugsun okkar. Veitum strax fé til
uppbyggingar atvinnulífs á Aust-
fjörðum og færum eins og mögulegt
er starfsemi frá Reykjavík til þeirra
og sjáum hvað kemur út úr lögform-
legu umhverfismati norðan jökla. A
meðan vinnur tíminn með þjóðinni.
Höfundur er byggingafræðingur.
Albert Jensen
Úlpa með drífí á öllum
GETUR verið að íslendingar séu
á villigötum varðandi val á yfirhöfn-
um? Erfitt er að alhæfa um þetta, en
að minnsta kosti virðist regnfataeign
fullorðinna landsmanna fljótt á litið
mun fátæklegri en vænta mætti í svo
vindasömu og votviðrasömu landi.
Ástæðan fyrir þessu getur þó varla
verið almenn fátækt, nema þá í und-
antekningartilvikum. En hvemig
■steíidur þá á því að almennileg hlífð-
arföt eru svo sjaldséð í forstofuskáp-
um hérlendis? Jú, ætli skýringin
liggi ekki einfaldlega í því að hlífðar-
fot íslendinga rúmast ekki í forstofu-
skápum. Þau eru geymd í bílskúrum
og á bílastæðum, standandi á fjórum
hjólum - og helst með drifi á þeim
öllum. íslendingar eru einhver
mesta bílaþjóð í heimi. Skýringar á
því liggja meðal annars í dreifðri
byggð með miklum vegalengdum og
takmörkuðum almenningssamgöng-
um. En samt er ekki nauðsynlegt að
nota bíla fyrir yfirhafnir á mjög
stuttum leiðum. Hvers vegna fer fólk
á bílnum í vinnuna, út í búð, á leik-
skólann með börnin o.s.frv., jafnvel
þó að allir þessir staðir séu í tíu mín-
útna göngufæri frá heimilinu? Hvers
vegna er ekki frekar valinn sá kostur
að klæðast skjólgóðri yfirhöfn og
ganga eða hjóla þennan spotta?
Nú er enn hægt að spyrja: Hvers
vegna er verið að skrifa um þetta?
Hverjum kemur það við hvort ein-
hver einstaklingur fer í
bfl eða regnkápu í vinn-
una? Hann á jú bílinn
sjálfur, og ef hann á
nóga peninga tfl að
kaupa á hann bensín
ætti hann að geta valið
sér ferðamáta sjálfur.
Lítum nánar á
spurninguna „Hverjum
kemur það við“. Henni
er fljótsvarað. í fyrsta
lagi kemur einstak-
lingnum sjálfum það
við, og í öðru lagi öllum
hinum. Kostnaðurinn
við að aka stuttar vega-
lengdir er miklu hærri
en flestir gera sér grein fyrir, og um-
hverfisáhrifin eru einnig tiltölulega
mest á þessum stuttu leiðum.
Danska umferðarráðuneytið
(Trafikministeriet) og dönsku nátt-
úruverndarsamtökin (Danmarks
Naturfredningsforening) hafa birt
tölur um bensíneyðslu bfla á fyrstu
kflómetrunum á köldum morgni.
Töluraar birtast í eftirfarandi töflu
frá dönsku umhverfissamtökunum
NOAH:
Bensíneyðsla fólksbfls sem ræstur
er kaldur:
Niðurstaðan er sem sagt m.a. sú,
að venjulegur bensíndrifinn fólksbíll
þurfi 1,6 lítra til að
komast fyrstu 5 kfló-
metrana að morgni
dags þegar hitastigið
er við frostmark. Ef við
gerum ráð fyrir að
þessum sama bfl sé ek-
ið sömu vegalengd
heim að kvöldi við sama
hitastig, þá verður
bensíneyðslan yfir dag-
inn 3,2 lítrar á aðeins
10 km vegalengd! Þetta
er svipuð orkunotkun
og hjá 50 manna rútu í
blönduðum akstri!
Jafnvel þótt hitastigið
sé +20°C þarf aðeins
tvo farþega í rútuna til að 5 km ferð
sé hagkvæmari frá orkusjónarmiði
en sams konar ferð sömu einstak-
linga á tveimur „kaldræstum" einka-
bílum!
Af framanskráðu er ljóst að mikið
er hægt að spara með því að skilja
bflinn eftir og nota þess í stað fæt-
uma, reiðhjól eða almenningsfarar-
tæki til að komast stuttar vegalengd-
ir. Þar við bætist að loftmengun fyrir
hvern bensínlítra er mun meiri á
meðan bfllinn er kaldur. Hvarfakút-
ar þurfa um 400-1000 stiga vinnslu-
hita, og það tekur drjúga stund og
mikía orku að ná upp þessum hita
V?<) scndum viðsldptavinum
bcstu nýúrskveðjur.
Þukhum viÖshiptin i aldarfjóröung.
BREIÐHOLTSBAKARÍ
Stefán Gíslason
Bílaeign
HlífðarfÖt íslendinga
rúmast ekki í forstofu-
skápum, segir Stefán
Gfslason. Þau eru
geymd í bílskúrum
og á bílastæðum.
þegar bfllinn er ræstur kaldur, Með-
an á þessari upphitun stendur, verð-
ur andrúmsloftið að taka við stærst-
um hluta þeirra mengandi loft-
tegunda sem hvarfakútnum er ætlað
að klófesta. Þannig er áætlað að loft-
mengun frá bfl með hvarfakút sé
jafnmikil á fyrstu 5 kílómetrunum og
á 450 km eftir að bílvélin er orðin
heit. Við allt þetta bætist síðan sú
staðreynd, að bflvélar slitna mjög
þegar þær eru ræstar kaldar.
Samkvæmt tölum frá Danmörku
er um helmingur allra bílferða þar-
lendis styttri en 6 km. Ekki er víst að
sömu tölur gildi fyrir Island. En er
samt ekki kominn tími til að nota yf-
irhafnir sem rúmast í forstofuskáp-
um og spara þær sem geymdar eru í
bflskúrum og á bflastæðum?
Höfundur er u m b verfiss tjórn unur-
fræðingur (MSc) og býr í Borgar-
nesi.