Morgunblaðið - 24.02.2000, Qupperneq 44

MORGUNBLAÐIÐ
44 FIMMTUDAGUR 24. FEBRÚAR 2000
Sorgar og
samúðarmerki
Borið við minningarathafhir
ogjarðariarir.
AUur ágóði rennur til
líknarmála.
Fæst á bensínstöðvum,
í Kirkjuhúsinu og í
blómaverslunum.
H KRABBAMEINSSJÚK BÖRN
<St" HJÁLPARSTOFNUN
VT£/ KIRKJUNNAR
Shell
olís
www.mbl l.is

UMRÆÐAN
Af köttum og
keisurum
ÞAÐ fara fram hreinsanir í land-
inu, og beinast ekki bara að flæk-
ingsköttum. Þegar arkitektinn
bannaði stækkunargler á borðum
lesstofu handritadeildar Þjóðarbók-
hlöðunnar með þeim
rökum að þau spilltu
heildarsvipnum, þá
hlutu íslenskir origin-
alar skell sem reið
þeim að fullu. Og hafði
þá þrengt því meir að
þeim sem þjóðfélags-
gerðin komst nær því
að taka á sig núverandi
mynd. Nú rekst ég á þá
lyfjaða og deyjandi á
útskæfum borgarinn-
ar, á hælunum Kumb-
aravogi, Sólheimum,
Ási eða Víðinesi. Og
þeir sérvitringar, sem
að írskum hætti héldu
líkvöku yfir sjálfum sér
á Keisaranum við
Hlemm fremur en deyja að fullu og
öllu inn í einhverja líknarstofnunina;
þeir fara nú sömu leið og köttunum
var ætluð enda hefur veitingastaðn-
um verið lokað fyrii' fullt og allt.
Rökin eru óhrekjanleg: það er
landhreinsun af því að útrýma flæk-
ingsköttum og loka stöðum eins og
Keisaranum; hindra menn, sem ekki
láta skipast við borgaralega innræt-
ingu heldur bregða eigin svip á um-
hverfi sitt hvar sem þeir koma, í að
spilla þeirri regluföstu léttúð sem
orðin er vilji meirihluta manna í
landinu með ærnum tilkostnaði. Og
þótt stöku sinnum bregði fyrir á
skjánum mönnum eins og Bill Gates
og Simon Spies, grunsamlega líkum
í útliti og fasi neftóbaksspekingum
úr anddyri Safnahússins við Hverf-
isgötu meðan það var og hét, þá sýn-
ir það ekki annað en að afburðamenn
skera sig hvarvetna úr, og eiga það
eitt sameiginlegt með sérviskudöll-
Samt er vert að staldra við og
huga að því hversu dýru verði hið
einsleita mannlíf markaðsþjóðfé-
lagsins var keypt. Þessi samstilling
sem vekur svipaðar langanir með
öllum, þessi taktvísi
herskólaagans sem
einkennir nýja kynslóð
sölumanna á afurðir
sínar og starfsgetu.
Þar með talið verð-
bréfabraskið. Hreins-
anirnar fóru fram í
áföngum og hafa nú, án
mikils umtals, náð
þeim árangri að það
eitt veldur óþægindum
meðal hinna útvöldu í
þriðja eða fjórða lið að
heyra á þær minnst.
Þær tóku á sig mynd
skilvindu; frá því á
kreppuárunum á fjórða
áratug síðustu aldar,
þegar fyrst varð til
menningarsnauður borgarlýður á
Islandi, hefur verið í þróun íslenskt
þjóðfélagskerfi sem þrýstir, með æ
skilvirkari hætti, slíku undirmáls-
fólki út í samfélagsjaðarinn. Þar
gilda önnur félagsleg lögmál en í al-
faraleið og taka að móta þessa stétt-
leysingja með sínum hætti. Þar úti í
jaðrinum er sjálfseyðilegging, í mis-
munandi róttækri mynd, hinn dag-
legi kostur. Áníðsla og sinnulaus
undirgefni hinna síhræddu kemur
þar í stað hóglegs félagslyndis
þeirra betur settu. Og fáránlegt
samviskunag kvelur úrhrakið fyrir
að hafa ekki burði til að lifa lífinu
eins og annað fólk. Streita, sem fylg-
ir, sekkur þessu fólki smám saman í
hugarvíl hinna vægari vistarvera
Vítis. -
Ég skal skýra mál mitt nánar. Á
kreppuárunum tóku mannbótakenn-
ingar menntamanna að hillast til um
áhrif meðal hérlendra áhrifamanna;
það er síður en svo hægt að eigna
Hreinsanir
En í nafni hámarks-
árangurs á hverju sviði
er sérvitringum nú út-
rýmt af þvílíkri skil-
virkni, segir Þorsteinn
Antonsson, að jafnvel
tölvujöfurinn Bill Gates
á undir högg að sækja
enda undir sömu hags-
munarök seldur og
flækingskettirnir í
Reykjavík.
þau fræði Þjóðverjum einum. Þeirra
gætti í skólakerfinu þegar ég var í
gaggó, um 1960, þá var nemendum
skipað í bekki eftir einkunnum og
öllum frjálst, nemendum, kennur-
um, foreldrum, að draga ályktanir af
því að í lökustu bekkjardeildinni var
mest af krökkum úr braggahverfum
borgarinnar. Ályktanirnar, barna og
fullorðinna, voru einfaldar og skýr-
ar, og hafa varðveist í þessum fleygu
orðum: „Þú ert aumingi með hor
sem býrð í bragga!“
Bókvit manna er fremur háð hefð-
um en verksvitið og leiddi því hina
betur settu til menntaskólanáms og
embættismennsku. Þess var á hinn
bóginn að vænta að hinn uppflosnaði
borgarlýður hefði verksvit fremur
en bókvit. Þeir með verksvitið fóru í
verknám og síðan iðnnám ef þeir
áttu þess kost. En hvort sem heldur
var fóru þeir til vinstri og þá sem
nokkurskonar óæðri manngerð.
Væri hugurinn frjór leiddi það til
samskonar höfnunar. Maður með
listagáfu leitaði sér öryggis í klíkum
á kaffihúsum bæjarins; einangraði
sig með sérviskutöktum klíkunnar
og hlaut fyrir viðurkenningu hennar
um leið. Hinir bágrækustu urðu að
svipdráttum borgarlífsins sem allir
könnuðust við af útisetum þeirra;
rónar og annað útigangsfólk. Þar
var frumleikann að finna, að áliti
Kjarvals.
Yfirburðafólkið greindist fá undir-
málsfólkinu með þessum sjálfvirka
hætti og mjög í anda mannbótakenn-
inga hérlendis sem annars staðar.
Dagskipanir um hreinsanir komu
síðar, þegar farið var að fjarlægja
afbrigðilegt fólk af götum borgar-
innar, koma því fyrir í húsnæði í eigu
EINFALT ■ AUÐVELT ■ HANDHÆGT
0DEXION
APTON SMÍÐAKERFI
-Sniðið fyrir hvern og einn
SINDRI
-Þegar byggja skal með málmum
Borgartúni 31 • 105 Rvik • simi 575 OOOO • fax 575 0010 • www.sindri.is
Þorsteinn
Antonsson
hennar og á hennar kostnað, og á
hæli þeim sem síst létu að stjórn. Á
þessum tíma, fyrir fáeinum áratug-
um, lifði enn með þjóðinni vitundin
um húsgangstíð íslensks undirmáls-
fólks; og markmiðið í beinu fram-
haldi af hugarfari sveitafólksins, að
snapagesturinn hlyti varanlegt
skjól, lágmarksviðurværi og skilyrði
til að sinna sérvisku sinni óáreittur
ef sérþarfir hans voru á annað borð
einhverjar. Menning, sem stendur
undir nafni, gerir hvarvetna og hve-
nær sem er ráð fyrir dálitlum hópi
manna sem ekki lætur skipast við
hin félagslegu rök um að allir virði
hagsmunapólitík fjöldans. Fram að
því að hreinsanir hófust í landinu
skildist Islendingum, að það er
nauðsyn fyrir okkur sem þjóð að
eiga öræfi sem við ekki getum tamið,
og kolbíta sem við ekki getum ham-
ið.
í fyrstu var látið duga að fjar-
lægja menn og koma þeim fyrir á
stofnunum; lofa mönnum að rölta
þar um ganga og grundir í gloríu
sinni eða armóð eins og rithöfundur-
inn Agnar Þórðarson lýsir svo
skemmtilega þegar hann er spurður
um uppvaxtarár sín á Kleppi. Svo
hófust nýjar hreinsanir, grófari hin-
um fyrri. Þeim nýju fylgir að mönn-
um, sem fyrir hina félagslega að-
hlynningu hafa lifað á gráu svæði
milli borgarans og vitfirringsins, eru
settir þeir afarkostir að hlíta fræði-
legum fortölum sem beinast að því
að gera úr þeim skilgreinda vitfirr-
inga, eða í besta falli meðfærilega
drykkjusjúklinga.
Mannbótastefnan, trúin á útlit-
seinkenni og atferli sem mælikvarða
á manngildi, leiddi hérlendis til van-
ana þeirra erfiðustu þegar lengst
var gengið. Núverandi stig borgara-
legs lífs og markaðshyggju hefin-
leitt til hreinsana sem varla eru geð-
felldari; börnum með frumlega vits-
muni er þröngvað undir hinn al-
menna hugsunarhátt skólakerfisins
með fortölum og ef ekki dugar þá
með reglubundnum lyfjagjöfum,
umbunarkerfum og öðrum kerfis-
bundnum aðgerðum fagfólks uns
þessum börnum verður ekki sjálfr-
átt um athafnir sínar heldur leika
þær listir sem til er ætlast af þeim
eins og dýr í hringleikahúsi. Nauð-
þurftarfólki, eins og því í blokkunum
við efri hluta Skúlagötu, eru gerð til-
boð um að það tileinki sér fésýsluvit
borgaralegs fólks og kaupi húsnæðið
sem því hefur verið lagt til en leggist
út ella. Geðdeilum er lokað með þeim
rökum að reglubundin lyfjagjöf dugi
til að gera sjúklingana óskaðlega.
Á 19. öldinni naut jafnvel Hún-
vetningurinn Jóhann beri þeirrar
mannhelgi að vera hann sjálfur í
baðstofum sveitunga sinna jafnt sem
á randi hans milli bæja. En í nafni
hámarksárangurs á hverju sviði er
sérvitringum nú útrýmt af þvílíkri
skilvirkni að jafnvel tölvujöfurinn
Bill Gates á undir högg að sækja
enda undir sömu hagsmunarök seld-
ur og flækingskettirnir í Reykjavík.
Höfundur er rithöfundur.
ÁÐUR EN LANGT UM LÍÐUR GETUR ÞÚ NÝTT ÞÉR
(
>
T Æ