Morgunblaðið - 02.03.2000, Qupperneq 33

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
FIMMTUDAGUR 2. MARS 2000 33
Að feneyskri
fyrirmynd
Bryndís Halla Gylfadóttir leikur einleik
í Fyrsta sellókonsert Shostakovitsj á
-
tónleikum Sinfóníuhljómsveitar Islands
í Háskólabíói í kvöld en jafnframt eru á
efnisskrá verk eftir Tsjajkovskíj og Hjálm-
ar H. Ragnarsson. Qrri Páll Ormarsson
ræddi við Bryndísi Höllu sem vígir nýtt
hljóðfæri á tónleikunum.
Morgunblaðið/Ásdís
„Við erum búin að þekkjast of lengi til að ég geti kennt því um ef illa
gengur,“ segir Bryndís Halla Gylfadóttir um nýja sellóið sitt, smíðað af
Hans Jóhannessyni í fyrra.
ARNA liggur það á miðju
gólfi í afdrepi einleikar-
ans í Háskólabíói og
breiðir úr sér, nýja sellóið
hennar Bryndísar Höllu Gylfadótt-
ur. Ekki er laust við að það glotti
við tönn, ellegar streng, þegar
blaðamaður tiplar á tánum í kring-
um það. „Hvað er þessi maður að
vilja?“ gæti það verið að hugsa.
„Hefur hann aldrei séð selló áður?“
Hljóðfærið, sem Hans Jóhannes-
son smíðaði, er árgerð 1999 en gæti
vel verið eldra, af útlitinu að dæma.
Virkar veðrað.
„Það er rétt. Hljóðfærið er nokk-
uð gamaldags og lamið. Hans dró
það eftir gangstéttum og svoleiðis
til að ná þessari áferð. Kannski er
það bara sérviska en mér finnst
ómögulegt að stíga á svið með
glansandi hljóðfæri," segir stoltur
eigandinn sem hefur um árabil ver-
ið fastráðin við Sinfóníuhljómsveit
Islands og nokkrum sinnum komið
fram sem einleikari.
Hamingjan góða! Lamið! Dregið
eftir gangstéttum! Ekki að undra
að aumingja sellóið hafí litið ókunn-
ugan blaðamann tortryggnum aug-
um, fyrst sjálfur skaparinn kom
svona fram við það.
Bryndís Halla segir það frábæra
tilfinningu að vera „loksins“ komin
með sitt eigið hljóðfæri í hendur en
í langan tíma hafði hún leikið á lán-
uð selló. „Ég hafði prófað nokkur
hljóðfæri hjá Hans og líkað vel,
þannig að mér fannst tilvalið að fá
hann í verkið. Ég er líka mjög
ánægð með útkomuna - sellóið er
KVIKMYIVDIR
S t j« r n u b í ó, Bíohöllin
Framtíðarmaðurinn
(The Bicentennial Man)
★ ★
Leikstjóri Chris Columbus. Hand-
ritshöfundur Nicholas Kazan,
byggt á sögu Isaacs Asimov. Tón-
skáld James Horner. Kvikmynda-
tökustjóri Phil Meheux. Aðal-
leikendur Robin Williams, Sam
Neill, Embeth Davidtz, Wendy
Crewson, Hallie Kate Eisenberg,
Stephen Root, Oliver Platt. Lengd
130 mín. Bandarísk. Buena Vista/
Columbia TriStar 1999.
SKELFINGAR ósköp er þreyt-
andi að sjá Robin Williams, einn
besta leikara samtíðarinnar, spól-
andi í sama fari mislukkaðra mynda
um yfirþyrmandi góðmenni sem
virka á áhorfandann eins og guðs-
voluð dauðyfli. Eitt slíkt viðundur til
viðbótar dregur stórleikarinn fram
úr pússi sínu í titilhlutverki Fram-
tíðarmannsins. Myndin hefst 2005
mjög gott. Ef það hljómar illa er
það örugglega mér að kenna,“ seg-
ir hún og hlær.
Hans lýsir tilurð hljóðfærisins
með þessum orðum í efnisskrá:
„Eftir samræður við Bryndísi og
vangaveltur um þá tækni sem ein-
kennir hennar spilamáta, reyndi ég
að gera mér í hugarlund hvaða
form á hljóðfæri myndi þjóna henni
best. Ég ákvað að lokum að byggja
að nokkru leyti á feneyskum fyi'ir-
myndum frá 17. og 18. öld og var
þá sérstaklega með selló Domenico
Montagnana í huga.
Hljóðfæri Bryndísar er gert eftir
nýrri teikningu sem ég byggði á
þessum feneysku hlutföllum og
stærðum. Feneyski stíllinn í selló-
smíðum einkennist helst af breið-
um hljómplötum og miklu innra
loftrými. Þetta gefur sérstaklega
athyglisverðan tón á lægri tíðni-
sviðum án þess að fórna klingjandi
yfirtónaröð."
Bryndís Halla vígir sellóið í
kvöld í þeim skilningi að hún hefur
ekki leikið konsert á það opinber-
lega í annan tíma. Hún er hins veg-
ar búin að nota hljóðfærið í tæpt
ár. Er það ekki ágætur tími til að
kynnast?
„Jú. Samt hefði hann ekki mátt
vera minni. Það tekur alltaf drjúg-
an tíma að venjast nýju hljóðfæri.“
„Æðislegur" konsert
A tónleikunum í kvöld leikur
Bryndís Halla Sellókonsert nr. 1
op. 107 eftir Dmitríj Shostakovitsj.
Áður en síðari heimsstyrjöldin
og stendur yfir í hartnær 200 ár.
Heimilisfaðirinn Sir (Sam Neill)
kaupir nýjustu húshjálpina, fokdýrt
og fullkomið vélmenni sem gegnir
nafninu Andrew (Williams).
Tíminn líður. Vélmennið er mót-
tækilegt fyrir allri þekkingu, Sir er
höfðingi og mannvitsbrekka, ólatur
við að uppfræða Andrés, hvort sem
um er að ræða hin margvíslegu lit-
brigði mannlífsins, tækni eða vís-
indi. Andrés verður því smám sam-
an snillingur á öllum sviðum sem
hann kemur nærri, hvort sem það er
hljóðfæraleikur eða úrsmíði. Og
auðgast vel í leiðinni. Það sem grein-
ir hann þó fyrst og fremst frá öðrum
vélmennum er mannlegar tilfinning-
ar. Andrés laðast einkum að Little
Miss (Embeth Davidtz), yngri dótt-
urinni á bænum, sem tekur hann að
sér er Sir fellur frá. Á þessu tímabili
kemst Andrés á mótþróaaldurinn,
sest að í strandhýsi og leggst í
heimsreisu til að kynna sér hag
meðvélbræðranna. Hittir að lokum
Burns (Oliver Platt), son vísinda-
mannsins sem skóp hann. I samein-
ingu fullgera þeir meistaraverkið,
með þeim afleiðingum að himneskar
skall á hafði Shostakovitsj einungis
samið einn konsert fyrir einleiks-
hljóðfæi'i með hljómsveit (1933) en
það var konsert fyrir píanó, tromp-
et og strengi op. 35. Éftir að styrj-
öldinni lauk samdi hann annan
píanókonsert, tvo fiðlukonserta og
tvo sellókonserta. Sellókonsertana
báða tileinkaði hann snillingnum
Mstislav Rostropovitsj sem frum-
flutti fyrsta konsertinn í Sovétríkj-
unum í október 1959 og svo mánuði
seinna í Fíladelfíu með Eugene
Ormandy.
Bryndís Halla lagði nú í fyrsta
sinn til atlögu við konsertinn en
hún hefur þekkt hann lengi enda
frægt og vinsælt verk á ferð. Hefur
hún verið að undirbúa_ flutninginn
síðustu sjö mánuði. „Ég hef haft
ágætan tíma til að æfa konsertinn,
þar sem ég hef verið í barn-
eignarfríi frá Sinfóníuhljómsveit-
inni undanfarna sjö mánuði. Það
vill líka svo skemmtilega til að
þessi yngsta dóttir mín er fyrsta
barnið sem hefur leyft mér að æfa
mig. Hin þrjú voru öll afbrýðisöm
út í sellóið."
Þegar Bryndís Halla er beðin að
lýsa konsertinum grípur hún strax
orðið „æðislegur" á lofti. Hér fari
verk sem „virkar vel“. Að hennar
áliti er þetta stemmningsverk sem
einkennist af minni kaldhæðni en
mörg verka Shostakovitsj.
- Er konsertinn tæknilega eríið-
ur?
„Ég hélt það, þangað til ég talaði
við gamlan kennara minn sem
sagði að hann væri fisléttur. Ég
veit því ekki hvað ég á að segja. Á
móti kemur að allir konsertar eru á
einhvern hátt erfiðir, sérstaklega
þegar maður leikur sjaldan ein-
leik.“
- Og hvernig var þessi glíma?
„Hvað áttu við „var“? Hún er
ekki búin. Spurðu mig aftur á
föstudaginn,“ segir sellistinn og
skellir upp úr.
Rauður þráður
Tónleikarnir í kvöld hefjast á
Rauðum þræði eftir Hjálmar H.
Ragnarsson. Var verkið samið fyrir
litla hljómsveit og Islenska dans-
flokkinn og frumflutt í Þjóðleikhús-
ástir takast með Andrési og Portiu,
dóttur Little. Krefjast þau viður-
kenningar heimsbyggðarinnar.
Isaac Asimov var með virtustu og
afkastamestu vísindaskáldsöguhöf-
undum 20. aldarinnar, hér sjáum við
fyrstu ærlegu tilraunina til að koma
skáldskap hans á hvíta tjaldið. Vafa-
laust er Framtíðarmaðurinn
skemmtileg lesning og heillandi efni
til kvikmyndagerðar. Chris Colum-
bus (Home Alone, Mrs. Doubtfire)
er hins vegar ekki rétti flutnings-
maðurinn. I stað þess að halda sig
við satíruna umvefur hann söguhetj-
una helgislepju og manngæsku.
Fyrri helmingurinn er þokkaleg
skemmtun en eftir því sem Andrés
verður mannlegri kárnar gamanið.
Maður og vélmenni, getur það nokk-
urn tíma orðið rómantískt? Alltént
er Columbus víðsfjam því að gera
þau tilfinningamál að öðru en perra-
legri dauðans dellu og skelfing að
sjá hæfilekum Williams, og reyndar
alh’a leikaranna, á glæ kastað í
mynd sem er jafn vel gerð tækni-
lega og hún er afleit efnislega.
Sæbjörn Valdimarsson
inu fyrir tíu árum. Þegar ákveðið
var að flytja verkið nú skrifaði
Hjálmar hljómsveitarstjóranum,
Anne Manson, og rakti efnisþráð
verksins og útskýrði. Sagði hann
meðal annars:
„Þegar ég nú lít yfir verkið,
meira en tíu árum síðar, sé ég það í
nokkuð öðru ljósi. Nafn verksins,
Rauður þráður á að vísa til að eitt-
hvað sé fætt af engu, - fæðing
manns, eða e.t.v. fæðing jarðar.
Tónninn E er þráðurinn sem held-
ur öllu saman, hann byrjar veikt en
vex í styrkleika. Drunur gefa til
kynna jarðhræringar: Eðli annars
þáttar er leikur eða dans en í mjög
óreglulegu hljóðfalli og hliðstætt
við fyrsta hluta þá táknar tónlistin
hér æskuna, leik hennar og ærsl.
Hinn langi og tjáningarfulli
einleiksþáttur klarínettsins sem
fylgir er í reynd sjálfstæður hluti
en ber að líta á hann sem þunga-
miðju alls verksins. Maður getur
ímyndað sér að þessi hluti standi
fyrir þann hluta „rauða þráðarins"
sem er á milli gelgjuskeiðs og hins
þroskaða lífs. Lokaþátturinn inni-
heldur mótív úr öllum fyrri þáttun-
um. Eins og áður er áferðin byggð
upp frá veikum styrk upp í mikinn
en gæta ber þess þó að nota ekki
upp allan kraftinn heldur geyma til
loka. Tvívegis er staldrað við þegar
tónar strengja og klarínetts hljóma
í viðkvæmum vefnaði sem vekur
hughrif um jarðarför. Lokaþáttur-
inn þróast með aðstoð sírennunnar
í endatóninn E. Klarínettið hefur
lokaorðið með tilvísun til stefja úr
einleiksþættinum áður en verkinu
lýkur með ójarðneskum hljómi
málmgjalls (crotales) stroknu með
boga.“
Sinfónía Litla-Rússlands
Lokaverk tónleikanna er Sinfón-
ía nr. 2 í c-moll op. 17, öðru nafni
Sinfónía Litla-Rússlands, eftir
Pjotr I. Tsjajkovskíj.
Eftir alla þá miklu erfiðleika,
andvökur, höfuðverki, ofskynjanir
og óra sem voru fylgifiskar samn-
ingu fyrstu sinfóníunnar auk hinna
misgóðu undirtekta sem sinfónían
hlaut liðu heil sex ár áður en
Tsjajkovskíj reyndi á ný að takast
á við þetta tónlistarform sem hon-
um féll ekki alls kostar við en hon-
um fannst að hann ætti að geta náð
tökum á. Hann reyndi að bæta úr
þeim formgöllum sem honum
fannst vera á fyrstu sinfóníunni.
Þegar sinfónía hans nr. 2 var loks
frumflutt í Moskvu í febrúar 1873
hlaut hún svo stórkostlegar mót-
tökur að tónleikahaldararnir
breyttu áðurgerðri tónleikaáætlun
til að geta endurtekið flutninginn
mánuði seinna vegna fjölda áskor-
ana. Það sem olli þessum stórkost-
legu móttökum má meðal annars
þakka notkun hans á úkraínskum
þjóðlögum.
Tónlistargagnrýnandi og góður
vinur Tsjajkovskíjs, Nikolas
Kashkin, kallaði sinfóníuna Sinfón-
íu Litla-Rússlands (Úkraína var oft
kölluð Litla-Rússland) og er sú
nafngift nánast orðin undirtitill
verksins.
Hljómsveitarstjóri kvöldsins er
Anne Manson frá Bandaríkjunum
sem nokkrum sinnum hefur verið
gestur hljómsveitarinnar áður.
Nýi stíllinn í
Galleríi Nema hvað
BIBBI (Birgir Örn Thoroddsen)
opnar sýningu í Galleríi Nema
hvað (nemendagallerí LHÍ),
Skólavörðustíg 22c, annað kvöld,
föstudagskvöld, kl. 21.
Bibbi sýnir að þessu sinni inn-
setningu í „Nýja stílnum" eða „De
Neuwe Stijl“ en Birgir kynntist
þeim stíl við nám í Hollandi sl.
haust. í fréttatilkynningu segir að
stílnum sé best lýst sem einskonar
andsvari við póstmódemismanum
og consept-list við árþúsunda-
hvörf og er haldið fram af ungum
listamönnum í Hollandi.
Sýning Bibba stendur til 11.
mars og er opin fimmtudag til
sunnudags frá íd. 14-18.
V élmennið sem dreymdi
venjulega sauði