Morgunblaðið - 09.04.2000, Side 32

32 SUNNUDAGUR 9. APRÍL 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 9. APRÍL 2000 33
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
UTANRIKISÞJON-
USTAN í 60 ÁR
AMORGUN, 10. apríl, eru
liðin 60 ár frá því að ís-
lendingar tóku utanríkismál í
eigin hendur. Danir höfðu farið
með íslenzk utanríkismál í um-
boði íslendinga á grundvelli
Sambandslagasamningsins,
sem gerður var árið 1918. Eftir
að Þjóðverjar hernámu Dan-
mörku gátu Danir ekki lengur
sinnt þeim skyldum og þá var
ekki um annað að ræða en ís-
land tæki utanríkismálin í sínar
hendur.
Utanríkisþjónustan stóð
strax á fyrstu árum sínum
frammi fyrir stórum og veiga-
miklum verkefnum. Undirbún-
ingur að lýðveldisstofnun hefur
komið þar mjög við sögu fyrstu
árin en í kjölfar lýðveldisstofn-
unar og stríðsloka er ljóst, að
samningaviðræður um framtíð-
arskipan öryggismála þjóðar-
innar og aðild okkar að Atlants-
hafsbandalaginu hafa verið
lykilþáttur í starfi starfsmanna
utanríkisþjónustunnar fyrstu
árin.
I kjölfar þess að þeim málum
var ráðið til lykta, fyrst með
stofnun Atlantshafsbandalags-
ins og síðar með gerð varnar-
samningsins við Bandaríkin
tóku landhelgisdeilurnar við
sem mestu átakamálin.
Átökin um útfærslu fisk-
veiðilögsögunnar komu til
kasta starfsmanna utanríkis-
þjónustunnar í nærfellt þrjá
áratugi.
Virk þátttaka í starfi Atl-
antshafsbandalagsins og það
stöðuga samráð sem hafa þurfti
og þarf enn við Bandaríkja-
menn um málefni Keflavíkur-
flugvallar og varnarsamning-
inn við Bandaríkin hafa nánast
frá upphafi verið einn veiga-
mesti þátturinn í verkefnum
utanríkisþjónustunnar.
En jafnframt er ljóst, að
varzla viðskiptahagsmuna ís-
lendinga í öðrum löndum hefur
líka verið ríkur þáttur í starfi
utanríkisþjónustunnar. Á þeim
árum, þegar sósíalisminn réð
ríkjum í Sovétríkjunum fyrr-
verandi og leppríkjum þeirra
komu starfsmenn utanríkis-
þjónustunnar og að hluta til
viðskiptaráðuneytis mjög við
sögu til þess að tryggja við-
skiptahagsmuni okkar í þeim
löndum.
Eftir að samrunaþróunin
hófst í Evrópu skipti það líka
máli að tryggja hagsmuni okk-
ar á þeim mörkuðum. Starfs-
menn utanríkisþjónustunnar
áttu ásamt viðskiptaráðuneyti
mikinn þátt í að undirbúa inn-
göngu okkar í EFTA árið 1970.
Hins vegar má fullyrða, að
veigamesta verkefni utanríkis-
þjónustunnar á seinni árum
hefur verið samningagerðin um
Evrópska efnahagssvæðið, sem
hefur ekki aðeins skipt máli
vegna viðskiptahagsmuna okk-
ar heldur orðið lykilþáttur í
þjóðfélagsþróuninnni hér
heima fyrir á þessum áratug.
Þeir sem komið hafa við sögu
frá 10. apríl 1940 við uppbygg-
ingu íslenzkrar utanríkisþjón-
ustu geta því litið stoltir yfir
farinn veg. Þeim hefur tekizt
vel til við það verkefni, sem
þeim var falið í árdaga.
Utanríkisþjónusta allra
landa á við þann vanda að
stríða að almenningi og skatt-
greiðendum, sem greiða kostn-
aðinn af þessari starfsemi, hef-
ur lengi fundizt nóg um það
tildur, sem óneitanlega fylgir í
samskiptum þjóða. Ferðalög og
veizluhöld sendimanna þjóða
eru ekki beinlínis að skapi
þeirra, sem borga brúsann.
Á þessu hefur orðið mikil
breyting á seinni árum. Nýjar
kynslóðir hafa komið til sög-
unnar, sem sinna þessum sam-
skiptum með óformlegri hætti
en áður þótti við hæfi. Ný sam-
skiptatækni hefur einnig auð-
veldað öll samskipti þjóða í
milli. Það er tímabært að þjóðir
heims taki höndum saman um
að afnema það tildur, sem enn
ríkir í samskiptum þeirra í milli
og kemur ekki sízt fram, þegar
þjóðhöfðingjar eru á ferð.
Við Islendingar getum litið
til okkar sjálfra að þessu leyti.
Það er löngu tímabært að
leggja af ýmsa gamla siði í
þessum efnum. Hvers vegna
skyldi forseti Islands ekki geta
lagt af stað í ferðalag til ann-
arra landa án þess, að ráðherr-
ar kveðji hann á flugvellinum
eða taki á móti honum? Hvers
vegna er nauðsynlegt að utan-
ríkisráðherra fylgi forseta
jafnan þegar hann fer í opin-
berar heimsóknir? Þessar
gömlu venjur á að leggja af
enda hafa þær enga þýðingu.
Utanríkisráðuneytið hefur
nú með höndum umsvifameiri
stjórnsýslu en nokkurt annað
íslenzkt ráðuneyti.
Það er mikið álitamál, hvort
hægt er að leggja það á einn
ráðherra að axla allar þær
skyldur, sem fylgja því að bera
ábyrgð á því. Það hlýtur að
koma til alvarlegrar umhugs-
unar á þessum tímamótum,
hvort koma eigi upp embættum
aðstoðarráðherra, sem geti
sinnt sumum af þeim skyldu-
störfum, sem nú er ætlast til að
utanríkisráðherra sinni á er-
lendri grund.
Þegar starfsmenn íslenzku
utanríkisþjónustunnar horfa
nú fram á veg er ljóst að þeirra
bíða mikil verkefni. Framund-
an eru umbrot í öryggismálum
Evrópu og pólitískri þróun þar.
Við íslendingar eigum eftir að
átta okkur á því hvar við ætlum
að finna okkur stað í þeirri
nýskipan sem framundan er á
vettvangi Evrópuríkja.
Gunnlaugur fór nú
að segja mér frá því, að
hann hefði alltaf átt
gott með að haga lífi
sínu og lifnaðarháttum
eftir aðstæðum, eða
eins og málverkið
krafðist. Þá hrökk út úr mér spum-
ing, sem var eitthvað á þessa leið: „En
hvað með listina?“
Hann sagði:
„Það er ósköp einfalt mál. Ég geri,
eins og mér sýnist. í listinni er hægt
að öðlast það frelsi, sem lífið neitar
manni um, þegar maður velur sér það
hlutskipti að vinna að listum.“
„En hvað með meistarana og
heimslistina?" spurði ég.
Hann svaraði:
„Fyrr á tímum var maðurinn ekki
eins margslunginn og nú á dögum. Þá
var til sterk list, sldlyrðislaus og
harðneskjuleg. Þetta er dásamleg list
- Asíumenn, Indíánar í Suður-Amer-
íku - þessi frumstæði kraftur entist
lengi og renessansinn átti mikið af
honum. Seinni tíma list er mildari, íin-
legri. Hún er eins og ilmandi há á
haustdegi.“
„Svo þú ert ánægður?"
„Hvað ætti maður að vera annað?“
„En hvað með ánægjustundir
fólksins og draumana, sem þú talaðir
um?“
„Gott þú minnist á það aftur. Ein-
mitt. Þetta var smjörið ofan á kökuna.
Sjáðu til, maður getur orðið þreyttur
á að mála veruleikann.
Stundum langar mann
til að sjá sýnir. Vel á
minnzt, enski málarinn
William Blake kenndi
konunni sinni að sjá
sýnir, það kalla ég vel
gert. En í sambandi við þetta, drauma
og sýnir, þá er það alveg upplagt í
mynd: fólkið, sem maður er alltaf að
gera stórt í náttúrunni, er ofur ein-
faldlega flutt upp á skýin, frelsið er
takmarkalaust. Ékkert er sjálfsagð-
ara en að snúa öllum lögmálum við.
Alþýðan skapaði list, ævintýr, sagnir,
rímur, þulur og rímnalög með löngum
són og óvæntum rykkjum, allt handa
mér og við mitt hæfi. Rímumar hafa
fært mér meiri lífskraft, meira af
anda listarinnar en sumt það, sem
kom hingað heim erlendis frá og
þurrkaði þær út úr h'fi fólksins. Ríman
er fjarri lognmollu og fínum smekk.
Okkar miklu skáld, Steingrímur
Thorsteinsson og Einar Benedikts-
son, fundu lífsandann og listina í þess-
um ófullkomnu ljóðum. Hugsaðu þér
hvað Sigurður Breiðfjörð og allir hin-
ir, bæði fyrr og síðar, héldu við bar-
áttu og hetjuhug fólksins á liðnum
öldum, myrkum og vondum. Manni er
kennt, að séra Hallgrímur hafi gert
miMð íyrir íslenzku þjóðina, með því
að yrkja um krossfestinguna. En ég
held, að það myrkur og sú krossfest-
ing, sem þjóðin lifði fyrr á öldum, hafi
verið nóg, þó að yrkingum um glæpi
fomaldarinnar væri ekM bætt ofan á.
Ríman var hrjúf og sterk. Og hún
hefur alltaf minnt mig á þetta sigg-
gróna handtak bóndans, þegar hann
kom utan úr vetrarhríðinni. Því segi
ég eins og stendur í sögum: Andra-
rímur þykja mér fínar, en Hallgríms-
rímur vil ég ekM.“
„Þú sagðir að natúralisminn setti
manni takmörk."
„Já. Hann á að vissu leyti skylt við
skýrslur, og skýrslugerð í listum er
kannsM ekM eins vitlaus og margur
heldur. En það getur alltaf komið að
manni að breyta til. Alþýðan og
verkafólMð með sínar ánægjustundir
og sína drauma skapaði óraunhæfa og
draumkennda list, þar sem tilfinning-
in réð mestu og engir átóríseraðir
prófessorar eða listfræðingar voru á
staðnum til að leiðbeina, eða var það
ekM það, sem þú varst að spyrja um?
Ævintýri, skrýtlur, þulur, gátur, rím-
ur, rímnalög og sögur af náttúruönd-
um - það er list fólksins. Það er út-
koman af draumum þess og hugar-
sýnum. Og allt þetta gefur manni
vængi og maður getur látið ímyndun-
araflið fljúga hvert sem er.“
Gunnlaugur hugsaði sig um andar-
tak, síðan bætti hann við:
„Og það er meira í þessari list. Hún
ber með sér einhvem blæ horfinnar
menningar. I henni er einhver óskrif-
uð háttvísi, sem nú er afskrifuð og
fyrirlitin."
M.
HELGI
spjall
REYKJAVÍKURBREF
IMORGUNBLAÐINU í dag, laug-
ardag, segir Ámi Vilhjálmsson,
stjómarformaður Granda hf.,
eins stærsta sjávarútvegsfyrir-
tæMs landsins m.a. í tilefni af
dómi Hæstaréttar um Vatneyrar-
málið:
„Algert frelsi ætti að ríkja um
viðskipti með aflaheimildir en ég hef lýst yfir
skoðun minni í því efni áður og hún hefur ekk-
ert breytzt. Það þarf að komast að niðurstöðu
og sátt varðandi veiðigjald í eitt skipti fyrir
öll, það er að segja til mjög langs tíma og svo
geta útgerðarmenn hagað sér að vild.“
Þessi ummæli Árna Vilhjálmssonar hafa
lyMlþýðingu um framhald þessa máls. Þau
verða ekki sMlin á annan veg en þann, að með
þeim lýsi hann vilja til þess, að útgerðin greiði
ákveðið gjald fyrir afnot af fisMmiðunum. Sú
afstaða Arna Vilhjálmssonar kemur raunar
ekki á óvart. Fyrir nokkmm árum hélt hann
ræðu á aðalfundi Granda hf., sem markaði
ákveðin þáttaskil í umræðum um fískveiði-
stjómaimál af hálfu útgerðarmanna. Grandi
hf. er eitt af stærstu og öflugustu útgerðar-
fyrirtækjum landsins og þegar stjórnarfor-
maður fyrirtæMsins talar nú á þennan veg á
nýjan leik er alveg ljóst, að í röðum útgerðar-
manna er vaxandi skilningur á því að ljúka
deilum um fiskveiðistjórnun með því að þeir
fallizt á að greiða veiðigjald í einhverju foimi
en fái ýmislegt á móti, sem er útgerðinni til
hagsbóta.
Eitt af því, sem Árni Vilhjálmsson nefnir að
þurfi að koma á móti er algert frelsi um við-
skipti með aflaheimildir. Undir það sjónarmið
tekur Morgunblaðið og hefur raunar ítrekað
lýst þeirri skoðun á undanförnum missemm,
að um leið og útgerðin greiði gjald fyrir afnot
af auðlindinni sé sjálfsagt að útgerðarmenn
geti keypt og selt veiðiheimildir að vild sín í
milli.
En Árni Vilhjálmsson víkur að öðrum þætti
þessa máls, sem ástæða er til að staldra við.
Hann segir, að komast þurfi að...niðurstöðu
og sátt varðandi veiðigjald í eitt sMpti fyrir
öll, það er að segja til mjög langs tíma ...“
Hagræðið af því fyrir útgerðarmenn, að
samkomulag náist um skipan þessara mála,
sem þýði, að þeir séu öruggir um afnot af
veiðiheimildum til langs tíma er augljóst. Þá
geta þeir gert rekstraráætlanir langt fram í
tímann.
Jafnaugljóst er, að það fer eftir þeirri leið,
sem valin verður til þess að innheimta gjaldið
hve langur sá tími verður. í þessum efnum
þarf að gæta hagsmuna beggja viðsemjenda,
útgerðarmanna annars vegar og þjóðarinnar
hins vegar.
Eignarhald þjóðarinnar á auðlindinni er
grundvallaratriði og í því sambandi er ástæða
til að undirstrika þau sjónarmið, sem fram
koma í forsendum dóms Hæstaréttar í Vatn-
eyrarmálinu en þar segir: „Til þess verður og
að líta að samkvæmt 3. málslið 1. gr. laganna
myndar úthlutun veiðiheimilda ekM eignar-
rétt eða óafturkallanlegt forræði einstakra
manna yfir þeim, eins og áður segir. Afla-
heimildir eru þannig aðeins varanlegar í þeim
skilningi, að þær verða hvorM felldar niður né
þeim breytt nema með lögum.“
Það er hægt að finna leiðir til þess að inn-
heimta veiðigjald, sem undirstrika eignar-
hald þjóðarinnar á auðlindinni og tryggja
jafnframt útgerðinni rekstraröryggi til „mjög
langs tíma“, svo vitnað sé til orða Árna Vil-
hjálmssonar. En það er líka hægt að fara aðr-
ar leiðir sem gera það að verkum, að það
verður óhjákvæmilegt að tryggja eignarhald
þjóðarinnar með þeim hætti að rekstrar-
öryggi útgerðarinnar nær ekki til nema mun
styttri tíma.
í núverandi fiskveiðistjórnarkerfi eru
margvíslegar takmarkanir, sem valda óhag-
ræði í útgerð. Það á við um takmörkun á
framsali veiðiheimilda og það á líka við um þá
takmörkun, sem nú gildir um hámark veiði-
heimilda, sem mega vera í höndum sama að-
ila.
Á löngum tíma hafa líka orðið til margvís-
leg önnur afsMpti hins opinbera af málefnum
sjávarútvegsins, sem eru óeðlileg og tíma-
skekkja, ef horft er til þeirra starfsskilyrða,
sem eðlilegt er að frjáls atvinnurekstur búi
við.
Sjálfsagt er að allir þessir þættir í rekstr-
arskilyrðum sjávarútvegsins séu teknir til
umfjöllunar á sama tíma og leitað er niður-
stöðu í hinu stóra máli, sem varðar greiðslur
útgerðarinnar fyrir afnot af auðlindinni.
Eru álita-
efnin úr
sögnnni?
Jarðvegnr
til sátta
Laugardagur 8.apríl.
EITT af því, sem ætti
að verka hvetjandi á
bæði útgerðarmenn
og stjórnmálamenn
til þess að ljúka deil-
unum um fiskveiði-
stjórnarkerfíð eru vísbendingar, sem fram
hafa komið í kjölfar Vatneyrardómsins um, að
ekki séu allir sammála um, að hin lögfræði-
legu álitamál séu úr sögunni. Þannig segir
Jónatan Þórmundsson, prófessor við laga-
deild Háskóla íslands, í samtali við Morgun-
blaðið á föstudag:
„Þetta er auðvitað endanlegur dómur í
þessu sérstaka refsimáli en nú vaknar sú
spurning, hvort hægt sé að láta reyna á
stjórnskipulegt gildi 7. gr. í einhverju annars
konar máli og hvort þessi niðurstaða væri
bindandi í einkamáli. Áuk þess er sá mögu-
leiki fyrir hendi að láta reyna á ákvæði mann-
réttindasáttmála Evrópu.“
I sératkvæði Hjartar Torfasonar hæsta-
réttardómara koma fram mörg athyglisverð
sjónarmið og þar á meðal þegar hann segir:
,Áð virtu öllu þessu og öðru því, sem telja má
á færi dómara, verður að líta svo á, að hin um-
deilda skipan fái ekki staðizt til frambúðar
sem lögmæt skipan á stjórn fiskveiða, þrátt
fyiir málefnalegan uppruna, nema því aðeins
að til komi eitthvert mikils háttar mótvægi
við sérréttindum þeim og einhæfni, er fylgja
megineinkennum hennar. Um fyrrgreind sér-
réttindi eigi það þannig við, að þau standist
ekM kröfur áðurgreindra ákvæða stjórnar-
skrárinnar sem ótímabundinn þáttur fisk-
veiðistj órnarinnar.“
Magnús Thoroddsen, hæstaréttarlögmað-
ur og veijandi annars þeirra aðila sem sak-
felldir voim í Vatneyrarmálinu, lýsir áþekku
sjónarmiði, þegar hann segir í samtali við
Morgunblaðið á föstudag: „Eg get ómögulega
skilið að það geti uppfyllt jafnræðisreglu 65.
greinarinnar að úthluta sameign þjóðarinnar
á silfurfati til nokkurra manna eða lögaðila.
Þetta eru fleiri hundruð milljarða verðmæti
sem þjóðin á eins og Hæstiréttur hefur slegið
föstu en andstætt því, sem sumir prófessorar
halda fram. Það geta skiljanlega ekki allir
gert út til að fullnægja þessu jafnréttis-
ákvæði. En það má gera með því að taka upp
veiðileyfagjald. Með þvi móti einu er að mín-
um dómi hægt að fullnægja jafnræðisákvæði
65. greinarinnar."
Þessi ummæli þriggja lögvísindamanna eru
mjög ákveðin vísbending um, að ekki verði
látið staðar numið við Vatneyrarmálið, nema
annað komi til.
Morgunblaðið/RAX
Beðið eftir vorinu.
ALLT sem fram hef-
ur komið að undan-
fömu bendir til þess,
að nú sé í fyrsta sinn í
þann rúma áratug sem deilur hafa staðið um
kvótakerfið að skapast almennur jarðvegur
til sátta. Það hefur komið fram aftur og aftur í
skoðanakönnunum, að miMll meirihluti þjóð-
arinnar er fylgjandi því að teMð verði upp
gjald fyrir aðgang að auðlindinni. Stjórn-
málamennirnir þurfa því ekki að hafa áhyggj-
ur af afstöðu kjósenda nema síður væri.
í forystugrein Morgunblaðsins í dag, laug-
ardag, er vakin athygli á ummælum Davíðs
Oddssonar forsætisráðherra í samtali við
blaðið á föstudag en þau hljóta að þykja nokk-
ur tíðindi. í þessu samtali vekur Davíð Odds-
son sérstaklega athygli á því, að það komi
fram í forsendum dóms Hæstaréttar, að
löggjafinn hafi vald til að leggja á gjald fyrir
úthlutaðar aflaheimildir og bætir síðan við:
„Það er svo pólitískt mat með hvaða hætti
slíkt verður á lagt.“
Sama dag leggur Halldór Ásgrímsson ut-
anríkisráðherra áherzlu á, að Alþingi „þurfi
og beri að taka nauðsynlegar ákvarðanir"
vegna umdeildrar fiskveiðilöggjafar.
Talsmenn stjórnarandstöðunnar tala á
svipaðan veg í samtali við Morgunblaðið á
föstudag. Þannig segir Jóhann Ársælsson,
fulltrúi Samfylkingarinnar í sjávarútvegs-
nefnd Alþingis: „Við í Samfylkingunni teljum,
að það sé sama á hvem veginn dómurinn féll,
því það breytir ekki þeirri afstöðu okkar, að
það eigi að koma á kerfi, þar sem menn hafa
jafnan aðgang að veiðiheimildum... í for-
sendum dómsins finnst mér vera skilaboð á
þann veg að hægt sé að meta framhald máls-
ins á skýrum forsendum."
Steingrímur J. Sigfússon, formaður vinstri
grænna, segir í samtali við Morgunblaðið á
föstudag um dóminn: „Hann útkljáir lög-
fræðilega deiluatriðið, sem varðar stjórnar-
skrársamhengið en eftir stendur viðamikill
pólitískur ágreiningur um þetta fyrirkomulag
og að mínu mati öll sömu efnisrökin fyrir því
að á því þurfi að gera breytingar og ná um það
betri sáttum."
Sverrir Hermannsson, formaður Frjáls-
lynda flokksins, segir í Morgunblaðinu á
föstudag: „Rétturinn vísar málinu til Alþingis
aftur, segir að Alþingi hafi sett lögin og geti
því breytt þeim. Nú verður þetta átakaefni til
úrlausnar hjá stjómmálamönnum...“
Samkvæmt þessum tilvitnuðu ummælum
er vilji stjórnmálamanna í öllum flokkum
skýr til þess að takast á við og ljúka þessum
deilum.
En það er ekki síður mikilvægt, að það er
full ástæða til að ætla, að það sama eigi við um
útgerðarmenn. Ummæli Árna Vilhjálmsson-
ar, sem áður var vitnað til, vega mjög þungt.
Auk sérþekMngar sinnar á sviði atvinnu- og
viðsMptamála, sem Árni Vilhjálmsson hefur
notið virðingar fyrir í marga áratugi, er hann
stjórnarformaður eins stærsta útgerðarfyrir-
tæMs landsins og leiðandi hluthafi þar. En
jafnframt er Grandi hf. stærsti hluthafinn í
Þormóði ramma á Siglufirði sem er líka í hópi
öflugustu sjávarútvegsfyrirtækja landsins og
bæði þessi fyrirtæM eiga hluti í öðrum veiga-
miklum útgerðarfyrii’tækjum. Á bak við þann
mann, sem þannig talar eru því mjög sterkar
einingar í íslenzkum sjávarútvegi.
Þar að auki er rökstudd ástæða til að ætla,
að innan annarra veigamikilla sjávarútvegs-
fyrirtækja séu fyiir hendi mjög áþekk sjónar-
mið þeim, sem Árni Vilhjálmsson lýsir. Þess
vegna er hægt að halda því fram, að breytt
viðhorf innan sjávarútvegsins valdi því að
gagnvart atvinnugreininni sjálfri sé nú betri
grundvöllur til þess að ná samkomulagi en
nokkru sinni fyrr.
Þurfum að
líta til ann-
arraátta
VIÐ íslendingar
þurfum að ljúka
þessu deilumáli með
sanngjarnri sátt svo
að við getum farið að
líta til annarra átta.
Það er alveg sama, hvort um er að ræða þjóð-
félagið í heild eða einstök fyrirtæki eða sam-
tök; ef óleyst deilumál eru uppi hefur það
truílandi áhrif á nánast alla aðra starfsemi.
Deilurnar um fiskveiðistjórnarkerfið hafa
um langt skeið haft truflandi áhrif á samfélag
okkar. Þær hafa valdið því, að atvinnugreinin
sjálf hefur búið við ákveðna óvissu og stjórn-
endur innan hennar ekki getað einbeitt sér til
fulls að uppbyggingu og rekstri fyrirtækja
sinna. Þær hafa líka haft truflandi áhrif á mat
hlutabréfamarkaðarins á sjávarútvegsfyrir-
tækjunum vegna þess, að það hefur blasað við
að breytingar gætu orðið í rekstrarskilyrðum
þeirra.
En jafnframt hafa þær dregið úr krafti
stjórnmálamannanna til þess að einbeita sér
að nýjum viðfangsefnum.
Það er t.d. augljóst mál, að tækifærin sem
fyrir hendi eru á sviði nýrrar fjarsMptatækni
og tölvutækni eru gífurleg. Hér er jafnframt
að vaxa upp með ótrúlegum hraða ný atvinnu-
grein, sem byggir á grunni erfðafræði og líf-
tækni.
Þótt stjórnmálamennirnir eigi sem minnst
afskipti að hafa af þessari þróun þurfa þeir
engu að síður að vinna að því að skapa henni
eðlilegan starfsramma. Ef hugur manna er
stöðugt bundinn við óleyst úrlausnarefni hjá
hinum eldri atvinnugreinum er ekki við þvi að
búast, að þeir geti jafnframt teMð til hendi á
nýjum sviðum.
Það mundi jafnframt hafa jákvæð og bæt-
andi áhrif á andrúmið í þjóðfélaginu að leysa
deilurnar um fiskveiðistjórnarkerfið og leysa
úr læðingi nýja krafta.
Þeir stjórnmálamenn, sem hafa forystu um
að leysa þetta mál munu njóta þess meðal
þjóðarinnar. Vegur þeirra mun aukast eins og
reynslan sýnir að hefur alltaf gerzt, þegar
stjórnmálamenn taka af skarið og leysa erfið
deilumál.
Eitt af því, sem getur valdið ákveðnum
vandamálum gagnvart almenningi er sú stað-
reynd, að með óvarlegu tali hafa hugsanlega
verið búnar til óraunsæjar væntingar um þá
fjármuni, sem hér er um að ræða. Milljarða-
sala einstaklinga og fjölskyldna á hlutum í
sjávarútvegsfyrirtækjum getur líka átt þátt í
missMldum hugmyndum um fjárhæðir.
í þessu sambandi er ástæða til að undir-
strika tvennt; í fyrsta lagi eru til svo ítarlegar
upplýsingar um afkomu sjávarútvegsfyrir-
tækja, að það á að vera alveg Ijóst úr hverju
þau hafa að spila og hvað raunsætt er að ætla
að þau geti greitt fyrir afnotaréttinn af fiski-
miðunum.
I öðru lagi mega menn ekki gleyma því, að
verðmat hlutabréfamarkaðarins á sjávarút-
vegsfyrirtækjunum endurspeglar margt
fleira en verð þess kvóta, sem þau hafa yfir að
ráða. Ef einstaklingur selur hlutabréf sín í
sjávarútvegsfyrirtæki fyrir milljarð er ekki
nema hluti þeirra fjármuna greiðsla fyrir
kvóta.
Skattameð-
ferð sölu-
hagnaðar
í ÞESSU sambandi
er ástæða til að minna
á, að fyrir síðustu
þingkosningar lagði
Framsóknarflokkur-
inn mikla áherzlu á að
taka á þvi vandamáli, sem upp kæmi, þegar
menn færu út úr greininni með miklar fjár-
hæðir. Núgildandi skattareglur gera mönn-
um kleift að fresta skattgreiðslum af sölu-
hagnaði sem þannig skapast og veita svigrúm
til endurfjárfestingar án þess að til skattlagn-
ingar komi. RöMn fyrir því hafa vafalaust
verið þau, að það væri æskilegt og eftirsókn-
ai-vert að ýta undir fjárfestingar í atvinnu-
lífinu. Það hafa verið fullgild rök fram á síð-
ustu ár.
En eiga þessi rök við nú orðið, þegar mikill
söluhagnaður er kannsM sendur til útlanda til
fjárfestingar í erlendum fyrirtækjum? Er
sérstök ástæða til að menn fái frestun á skatt-
greiðslum jafnvel til eilífðar til þess að þeir
geti fjárfest í erlendum fyrirtækjum, sem
ekkert koma við íslenzkum þjóðarbúskap?
Það væri að vísu hægt að færa fram þau rök,
að ávöxtun þeirra fjárfestinga skili sér til ís-
lands. En er það víst? Er ekki alveg eins lík-
legt að ávöxtun þeirra fjármuna fari í nýjar
fjárfestingar í öðrum löndum?
Þessi atriði þarf að skoða. Ágreiningsefnið
um greiðslu fyrir afnot af auðlindinni er eitt.
Spurningin um það hvernig farið er með sölu-
hagnað, hvort sem er af þessum eignum eða
öðrum er annað.
En jafnframt má ekki gleyma því, að um
leið og greiðsla kemur fyrir afnot af auðlind-
inni breytast öll viðhorf til meðferðar veiði-
heimildanna. Þegar greiðsla hefur komið fyr-
ir í upphafi getur enginn gert athugasemdir
við, þótt útgerðarmenn hagnist á viðsMptum
með þær veiðiheimildir, sem þeir hafa þannig
borgað fyrir. Að þessu atriði víkur Ámi Vil-
hjálmsson raunar einnig í tilvitnuðum um-
mælum sínum. Þá er það einfalt skattamál
hvernig farið er með söluhagnaðinn af þeim
viðsMptum sem öðrum.
I þessari umfjöllun um söluhagnað er að
sjálfsögðu ekki átt eingöngu við söluhagnað
af hlutabréfum í sjávarútvegsfyrirtækjum
heldur söluhagnað almennt.
Þaö er hægt að
finna leiðir til þess
að innheimta
veiðigjald, sem
undii'strika eign-
arhald þjóðarinn-
ar á auðlindinni
ogtryggjajafn-
framt útgerðinni
rekstraröryggi til
„mjöglangs
túna“, svo vitnað
sé til orða Árna
Vilhjálmssonar.
En það er líka
hægt að fara aðr-
ar leiðir sem gera
það að verkum, að
það verður óhjá-
kvæmilegt að
tryggja eignar-
hald þjóðarinnar
með þeim hætti að
rekstraröryggi út-
gerðarinnar nær
ekki til nema mun
styttritíma.