Morgunblaðið - 19.08.2000, Síða 34

34 LAUGARDAGUR 19. ÁGÚST 2000
MORGUNBLAÐIÐ
Sálfræði
Er sjónvarpsgláp ung-
mennum skaðlegt?
Konur
Mælt með lýsi fyrir eldri
konur.
Sjúkdómar
Ibúprófen vörn gegn
Alzheimer?
Áfangar
Söguleg hand-
arágræðsla árangursrík
Læknar meta árangur sögulegrar handarágræðslu
Skrifar, kastar og*
hnýtir skóreimar
New York. Reuters.
Associated Press
Matt Scott hreyfir fingur vinstri handar viku eftir að hún
var grædd á hann í fyrra.
JLÆKNAR í Bandaríkjunum segja
að söguleg handarágræðsla sem
framkvæmd var þar vestra fyrir
í-úmu ári hafi tekist vel. Handar-
þeginn hafi nú um 40% not af
ágræddu höndinni samanborið við
þau sem hann ella hefði. Getur hann
m.a. hnýtt skóreimar sínar, skrifað
og kastað bolta.
Umrædda aðgerð, hina fyrstu í
Bandaríkjunum, framkvæmdu 12
læknar við Gyðinglega sjúkrahúsið í
Louisville í Kentucky-ríki í janúar í
fyrra. Þá var hönd af 58 ára látnum
manni grædd á hinn 38 ára gamla
Matt Scott. Vinstri höndina og um
fimm sentímetra af handleggnum
hafði Scott misst í slysi 11 árum áð-
ur. Hann er örvhentur.
Umdeild aðgerð
Aðgerðin var byltingarkennd fyr-
ir þær sakir að hönd af látnum
manni var grædd á Matt Scott.
Læknar hafa hins vegar grætt limi
sem menn hafa misst aftur á þá í
rámlega 30 ár.
Læknarnir sem framkvæmdu að-
gerðina hafa gjörla fylgst með Matt
Scott á þeim mánuðum sem liðnir
eru. Lýsa þeir yfir því í nýjasta hefti
New England Journal of Medicine
að aðgerðin hafi heppnast vel.
Aðgerðin var á hinn bóginn um-
deild. Margir sérfræðingar hafa lýst
yfir efasemdum um ágæti slíkra
ágræðslna þar eð missir útlima ógni
sjaldnast lífi manna. Slíkum
ágræðslum íylgi hins vegar ströng
lyfjagjöf þar eð bæla þurfi ónæmis-
kerfi þegans. Slíkri lyfjagjöf geti
hins vegar fylgt stórhættulegar
hliðarverkanir.
Sýklalyf og sterar
I grein læknanna kemur fram að
Scott hefur þrívegis þurft á auka-
lyfjagjöf að halda til að berjast gegn
höfnun líkamans, sem lýsir sér á
þann hátt að ónæmiskerfi þegans
ræðst gegn framandi vefjum
ágræddu handarinnar. Scott varð
einnig fyrir sýkingu af völdum
ágræddu handarinnar. í þessum til-
fellum var sýklalyfjum og sterum
beitt og náði Scott aftur heilsu.
Greinir niun á
heitu og köldu
Nú getur handarþeginn haldið á
glasi, hellt vatni í glas, hnýtt skó-
reimar sínar, flett blaðsíðum og
kastað bolta. Telja læknarnir að not
hans af ágræddu höndinni séu um
40% og er þá samanburðurinn mið-
aður við þau 100% not sem Scott
hefði af vinstri höndinni hefði hann
ekki orðið fyrir slysinu öriagaríka
fyrir 11 árum. Það sem einkum hái
handarþeganum sé skortur á hreyfi-
getu, hann geti ekki opnað höndina
til fullnustu. Hins vegar geti hann
snúið höndinni og megi þakka það
úlnliðnum sem einnig var græddur
á Matt Scott. Hann geti að auki
skynjað mun á heitu og köldu sem
sýni að taugatengingar hafi tekist.
Tenglar
Gyðinglega sjúkrahúsið I Louis-
ville:www.jhhs.org/iewhos-
lo.html
Upplýsingasíða um handar-
ágræðslur:www.handtrans-
plant.com/
New England Journal of Medi-
cine:www.nejm.org/content/
index.asp
Hljóðritar
heilinn tónlist?
The New York Times Syndicate.
ALLIR kannast við
að hafa fengið „lög
á heilann". Nú kann
að vera fundin skýr-
ing á þessu fyrir-
brigði sem í mörg-
um tilfellum getur
reynst afar hvim-
leitt.
Vísindamenn telja
að þeir hafí ef til vill
fundið stað í heilan-
um þar sem tónlist,
a.m.k. þekkt Iög, er
geymd. Þessi
merka uppgötvun
tengist afar sér-
stöku tilfelli manns
sem heyrði ofheyrnir eftir að
hafa orðið fyrir veijaskemmd í
heila.
Greint er frá þessu óvenju-
lega máli í nýjasta hefti tíma-
ritsins Neurology. Um er að
ræða 57 ára gamlan þýskan
mann sem leitaði til læknis sök-
um svima og slappleika. Rann-
sókn leiddi í ljós vefjasýkingu
neðarlega í aftanverðum lieila
mannsins, á milli heilabarkar-
ins og mænunnar. Maðurinn
fékk sýklalyf og var á góðum
batavegi en á tíunda degi með-
ferðarinnar tók hann að heyra
oflieymir. I hægra eyra hans
hljómaði án afláts þýskt Iag er
nefnist „Vort fagra land Brand-
enburg“ sem fjallar um eitt
sambandslanda Þýskalands þar
sem maðurinn fæddist. Nokkr-
ar klukkustundir liðu þar til
maðurinn gerði sér Ijóst að um
ofheyrnir væri að ræða því
hann gekk að því sem vísu að
hljómsveit væri að spila fyrir
utan sjúkrahúsið.
„Þetta er ótrúlegt og með
öllu óútskýran-
Iegt,“ segir dr.
Uwe Reuter, sem
starfar við Aðal-
sjúkrahús Boston-
borgar í Massa-
chusetts í Banda-
ríkjunum og unnið
hefur að rannsókn
á þessu tilfelli
ásamt vísinda-
mönnum í Berlín.
„Tónlistin var ein-
hvern veginn varð-
veitt í heilanum -
og heilinn var með
einhverjum hætti
fær um að kalla
hana fram.“ Maðurinn mátti
þola ofskynjanir þessar í heilar
fimm vikur en þá lauk með-
ferðinni og lagið hætti að
hljóma í höfði hans.
Fátítt er að tónlistarlegar of-
skynjanir fylgi vefjaskemmdum
af því tagi sem maðurinn varð
fyrir. I þeim tíu tilfellum sem
skráð hafa verið hefur undan-
tekningalaust verið um meiri-
háttar áföll að ræða á borð við
heilablóðfall og heilablæðingar.
„Mér finnst þetta rökrétt," seg-
ir Marco nokkur Joachim, sem
hefur atvinnu sína af því að
semja tónlist við auglýsingar.
„Sennilega eru lagasmiðir með
mikinn „tónlistarforða" í lieil-
anum og eru færir um að kalla
hann fram“. Hann segir að vís-
bendingar um að heilinn geti
„hljóðritað“ tónlist til geymslu
sé sérlega forvitnileg. „Þetta
minnir á Beethoven. Eftir að
hann missti heyrnina, heyrði
hann tónlistina „inni í höfðinu"
án þess að hann yrði fyrir
nokkru utanaðkomandi áreiti."
Associated Press
Verður snilligáfa
Ludwig Van Beet-
hovens útskýrð?
Veruleikafírríng
GYLFIÁSMUNDSSON SÁLFRÆÐINGUR SVARAR SPURNINGUM LESENDA
Spurning: Getur stöðugt
sjónvarpsgláp verið skaðlegt fyrir
börn og unglinga? Er líklegt að
þau taki upp hegðun sem þau sjá
t.d. í ofbeldis- og hasarmyndum?
Svar: Það getur haft bæði kosti
og galla að lifa sig inn í spennu-
myndir, jafnvel þar sem eitthvað
ofbeldi kemur við sögu. Gömlu
góðu ævintýrin höfðu einnig að
geyma ofbeldi af einhverju tági og
þau voru full af atburðum og per-
sónum sem voru íjarri veruleikan-
um sem við búum við. Þau höfðuðu
til ímyndunaraflsins og fengu börn
og unglinga til að samsamast
hetjunum sem þar réðu ríkjum og
til að lifa sig inn í draumaveröld
þar sem hægt var að fá útrás fyrir
óskir þeirra og tilfinningar eins og
ást og blíðu, vonir og þrár en einn-
ig spennu, reiði og jafnvel
grimmd. Hrói Höttur, Tarzan,
Leðurblökumaðurinn og Ofur-
mennið eru slíkar hetjur og með
breyttri heimsmynd koma stöðugt
fram nýjar hetjur, bæði góðar og
vondar, vélmenni og verur frá öðr-
um hnöttum.
En allt er best í hófi og of mikið
má af öllu gera. Unglingar og
börn sem eyða stórum hluta af
frítíma sínum í að horfa á spennu-
myndir, þar sem fram kemur
hegðun sem lítið á skylt við veru-
leikann, geta smám saman farið að
halda að svona sé lífið. Það er
minnisstætt úr kvikmyndinni
Fyrirmyndir
Fram í sviðsljósið með Peter Sell-
ers, eftir samnefndri sögu Jerzy
Kosinskis, þegar söguhetjan kynn-
ist hinum raunverulega heimi. Allt
frá barnæsku hefur hann verið
einangraður og verndaður á heim-
ili sínu, hugsað um garðinn en eytt
þó mestum tíma fyrir framan
sjónvarpið. Þar er hans veruleiki
sem hann getur breytt að eigin
geðþótta með fjarstýringunni.
Þegar hann verður loks að yfir-
gefa heimili sitt, fullorðinn maður,
dugar fjarstýringin ekki lengur til
að breyta því sem hann sér í
kringum sig honum til mikillar
undrunar.
Þótt flest börn fái nægan
skammt af raunverulegu lífi í
kringum sig getur orðið viss veru-
leikafirring hjá þeim sem verða
óhóflega háð sjónvarpinu. Þau
horfa á hraðakstur, slagsmál,
skotbardaga og ofbeldi, þar sem
hetjan kemur alltaf ósködduð úr
hildarleiknum og hættan er sú að
það síist inn hjá þeim að svona eigi
maður að gera. Það eru ekki bara
góðu hetjurnar sem verða fyrir-
myndir í þessum myndum. Þegar
börn taka aðra sér til fyrirmynd-
ar, fyrst foreldra sína og síðan
ýmsa aðra, t.d. poppstjörnur og
kvikmyndaleikara, samsamast
þeim og vilja vera eins og þeir hef-
ur komið í ljós að það eru ekki
bara góðu eiginleikarnir sem þau
tileinka sér heldur einnig þeir
vondu. Þannig geta börn og ungl-
ingar tekið sér andhetjurnar í bíó-
myndum og sjónvarpi sér til fyrir-
myndar og líkt eftir hegðun þeirra
og hugsunarhætti. Það er því full
ástæða til að vera á varðbergi og
hafa nokkra stjórn á því hvað og
hve mikið börn horfa á sjónvarp
og örva þau til að taka sem mest-
an þátt í hinu daglega lífi, leikjum,
íþróttum og ýmiss konar skyldu-
störfum þannig að þau læri að
taka ábyrgð á sjálfum sér og öðr-
um.
Hóflegur veruleikaflótti þarf
ekki að vera slæmur. Það er gott
að eiga sér drauma, jafnvel þótt
þeir verði aldrei uppfylltir nema í
innra hugai’heimi eða í skáldsög-
um, kvikmyndum og sjónvarps-
efni. En draumheimurinn má
aldrei verða ráðandi þannig að
munurinn á veruleika og draumi
verði óljós eða hverfi. Slíkt væri
merki um alvarlegar geðtruflanir.
• Lesendur Morgunblaðsins geta
spurt sálfræðinginn um það sem
þeim liggur á lijarta. Tekið er á
móti spurningum á virkum dögum
milli klukkan 10 og 17 í sima
5691100 og bréfum eða símbréfum
nn'rkt:Vikulok, Fax:5691222. Einn-
ig geta lesendur sent fyrirspurnir
sínar með tölvupósti á netfang
Gylfa Ásmundssonar:gylfias@li.is