Morgunblaðið - 22.10.2000, Blaðsíða 10

10 B SUNNUDAGUR 22. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
Að leikunum loknum
Fáni frumbyggjanna -
mold móður jarðar,
sól og blóð
Samsuða á
hollenska vinnu-
markaðnum
skapar störf
Fyrir sex árum eða árið 1994 í Van-
couver þegar Cathy hljóp með fána
frumbyggjanna eftir glæsilegan sig-
ur sinn í Commonwealth-leikunum
þá voru viðbrögðin hneykslan og
fyrirlitning. Alda fordæmingar reið
yfir. Lítill sem enginn skilningur
virtist vera fyrir hendi á því að
Cathy var einfaldlega að sýna stolt
sitt yfir uppruna sínum. Hún hafði
unnið íþróttaafrek á heimsmæli-
kvarða og hún var frumbyggi.
Aðeins einstaka óánægjurödd
heyrðist nú er Cathy hljóp með
frumbyggjafánann ásamt ástralska
fánanum eftir sigur sinn í 400m
hlaupinu. Pessi fallegi frumbyggja-
fáni sem táknar svarta mold móður
jarðar, gula sól og rautt blóð er
sameiningartákn hinna fjölmörgu
frumbyggjaættbálka. En afkom-
endur Breta og aðdáendur ensku
drottningarinnar mega ekki til þess
hugsa að fánanum verði breytt eða
annar tekinn upp í staðinn. Tillögur
eins og að skipta á „Union Jack“ í
Áströlum - líkt og íslendingum - er
mikið í mun að sýna og sanna gildi
sitt í augum heimsins. Tími Ólymp-
íuleikanna sýndi viss þroskamerki
áströlsku þjóðarinnar. Þeir öxluðu
þetta gríðarlega verkefni og leystu
það með sóma. Sjálfstraust Ástral-
anna fór nánast dagvaxandi.
Cathy Freeman sagði í viðtali sl.
sumar við London Telegraph að hún
vildi ýta undir sjálfstraust unga
fólksins og. fá fólk almennt til að
skilja og viðurkenna sögulegar stað-
reyndir í lífi hinna hvítu og hinna
svörtu í Ástralíu.
Fjölskyldusaga Cathy Freeman
er saga frumbyggjanna í hnotskum
eftir að hvíti maðurinn kom til
Ástralíu. Sú saga er sögð í ævisögu
Cathy Freeman; „A Joumey Just
Begun“ (eða „Ferð sem rétt er haf-
in“) rituð af Ádrian MeGregor.
Á Pálmaeyju (Palm Island) úti
fyrir strönd Drottningarlands (ná-
lægt Townsville) þangað sem í eina
tíð vom sendir vandræðafmmbyggj-
ar, ólst Alice Sibley, móðuramma
Cathy, upp. Henni hafði verið stolið
átta ára gamalli frá foreldmm sín-
um. Þar var seinni maður Alice,
Sonny Sibley, einn af sjö forystu-
mönnum í verkfalli árið 1957 til að
mótmæla lágum launum (tveimur
pundum á viku) verkamanna á
Pálmaeyju. Allir sjö vom handteknir
og leiddir í jámum, jafnt á höndum
sem fótum, að lögreglubáti sem fór
með þá til Townsviile. Síðan vom
þeir fluttir suður til Woorabinda, í
sex hundmð kílómetra fjarlægð. AI-
horni ástralska fánans og frum-
byggjafánanum en halda stjörnum
„The Southern Cross“ eiga enn
langt í land.
Daginn þegar Cathy hljóp mátti
sjá fjölmarga áhorfendur með slík-
an fána þó fólk veifaði þeim ekki.
Með tíð og tíma er Ástralía verður
lýðveldi er þó rökrétt að álykta að
tímabært sé að taka upp nýjan fána.
John Howard, forsætisráðherra
Ástralíu, hefur verið sjálfskipaður
hvatningarliðstjóri Ástrala á Ól-
ympíuleikunum ásamt konu sinni,
Janette. Sáust þau gjarnan fyrstu
dagana í sjónvarpinu við misjafna
hrifningu sjónvarpsáhorfenda.
Kim Beazley, leiðtogi stjórnar-
andstöðunnar, hefur hins vegar að-
eins verið viðstaddur opnunarhátíð-
ina en annars fylgst með leikunum
frá kjördæmi sínu í Perth í WA.
Jafnvægislist stjórnmálamanna í
þessu sem öðm er vandasöm.
Sem betur fer sást ekki andlit for-
sætisráðherra á skerminum meðan
Hvers vegna voru
þessir 400 m mikil-
vægari en öll önnur
hlaup og stökk?
ice og börn hennar, þar á meðal
Cecelia, móðir Cathy, sem fæddist
á Pálmaeyju árið 1939, fylgdu
föðumum eftir nokkmm dögum
seinna.
Þá sýnir saga föðurafa Gathyar
greinilega þær brostnu vonir sem
fylgja kynþáttafordómum í íþrótta-
lífinu sem enn loðir við á vissum
stöðum. Frank Fisher, afi Cathy,
var afburða spretthlaupari og lék
mgby. Honum var boðið að koma
og leika í Stóra-Bretlandi. Hann
þurfti skriflegt leyfi yfirvalda til að
fá að sækja um vegabréf. Leyfinu
var neitað.
Faðir Cathy var Norman Free-
man, frábær íþróttamaður, sem lést
úr sykursýki árið 1993. Sá sjúkdóm-
ur hefur á síðustu áratugum farið
ört vaxandi meðal frumbyggjanna.
Þegar ráðherra í málum fmm-
byggjanna, John Herron, neitaði
því að til væri kynslóð stolinna
barna fyrr á árinu 2000, mótmælti
Cathy af miklum þunga í viðtali.
Á meðan á Ólympíuleikunum stóð
var í fyrsta sinni efnt til þriggja
daga menningarhátíðar meðal barn-
anna á Pálmaeyju. Þar flutti ræðu
m.a. ráðherrann John Herron!
Cathy hljóp eða á eftir þó hann væri
vissulega viðstaddur. Svo mikla
sómatilfinningu hafði þó PRIME
auglýsinga-sjónvarpsstöðin.
Eftir á var forsætisráðherra
spurður álits og m.a.s. hann gat ekki
sagt annað en:
„...að gott hefði verið að sjá Cathy
hlaupa með báða fánana".
Almenningsálitið skiptir miklu
máli ekki síst er líður að kosningum.
Ummæli Kim Beazleys voru þau
að: „Cathy Freeman hefði hlaupið
400 metra af leiðinni til fullra sátta.“
Nýleg skoðanakönnun Herald-
ACNielsen helgina 23. og 24. sept.
sýnir að ástralskir kjósendur gera
skarpan greinarmun á íþróttum og
stjórnmálum.
Úrslitin gefa til kynna að hækk-
andi verð á benzíni og fall ástralska
dollarans hafi meiri áhrif en það að
vera viðstaddur Ólympíuleikana.
Stjórnarandstaðan hefði unnið ef
kosningar hefðu farið fram um síð-
ustu helgi.
Hann lýsti því yfir að hátíðin
skipti sköpum í dapurlegri sögu
eyjarinnar.
„Þessi börn eru von framtíðar-
innar,“ sagði hann. „Gamlir náung-
ar eins og ég ásamt mörgum af
minni kynslóð hafa brugðist með
þeirri stjómarstefnu sem áður ríkti,
um það er engin spurning.“
Þegar Cathy hljóp 400 metrana á
skóm í litum frumbyggjafánans,
síðan umvafin báðum fánunum
fagnandi sigri, þá hafði hún ekki að-
eins látið sinn eigin draum rætast
um gull, heldur var hún fyrirmynd
hinna ungu og ímynd þeirrar fram-
tíðar þar sem allir eru jafnir.
Ef til vill hafa leikarnir og fram-
kvæmd þeirra gefið þjóðinni nægt
sjálfstraust svo hún geti auðveld-
legar leyst hið viðkvæma mál hvítra
og svartra í framtíðinni.
Með tíð og tíma munu þeir skilja
hinn einstaka menningararf sem
álfan hefur hlotið með frumbyggj-
unum. Arf sem enn má varðveita og
rækta.
Viðvörunarorð lögfræðings nokk-
urs frá Drottningarlandi um of
mikla bjartsýni eru þó allrar athygli
verð en hann sagði:
„Ég heyri fólk segja að við höfum
nú gert frumbyggjana að miðpunkti
á Olympíuleikunum. Þeir geti ekki
beðið um meira, sérstaklega eftir að
við höíúm gefið Cathy gullið!“
Skrifað í septemberlok árið 2000.
Höfundur er rithöfundur,
búsettur í Ástralíu.
eftir Meivyn Krauss
og Lee R. Thomas
©The Project Syndicate
HOLLENDINGAR h'ta gjaman á
sjálfa sig sem leiðandi afl í samfélags-
legri stefnumótun. Þegar við fórum til
Hollands og Þýskalands nýlega upp-
götvuðum við að í raun h'ta önnur
Evrópulönd þó einkum upp til Hol-
lands í stefnumótun efnahagsmála.
Atvinnuleysi í Þýskalandi, Frakk;
landi og Ítalíu er í kringum 10%. I
Hollandi er það minna en 3% og það
er eitthvað sem hin löndin öfunda
Holland af.
Holland er sjaldgæft dæmi um vel-
ferðarríki þar sem efnahagurinn er í
blóma („ofhitnun" var orðið sem þrír
bankastjórar í Frankfurt notuðu til að
lýsa hollenska efnahagskerfinu).
Hvemig gerðist þetta? Sumir þakka
það hinu svokallaða „flæðilanda-
módeli" (Polder Model) sem felst í
samvinnu atvinnurekanda, verkalýðs-
félaga og ríkisstjómarinnar. En það
er ekki skýringin. Þessari samvinnu
tókst ekki að hindra Hollendinga í að
gera mistök á 7. og 8. áratugnum.
Hvemig er hægt að þakka henni efna-
hagsbatann á 9. og 10. áratugnum?
Satt er það að launakröfur hollenskra
verkalýðsfélaga em í lægri kantinum.
En þeim er ekki að þakka að at-
vinnustigið er svo hátt sem raun ber
vitni.
Mikla fjölgun starfa ber heldur að
þakka formbreytingum á hollenska
vinnumarkaðnum. Þar er fyrst að
telja að margir starfsmenn em í
hlutastarfi eða hafa tímabundna ráðn-
ingu.
Þegar Hollendingar ákváðu að
nýta starfsfólk í hlutastarfi í auknum
mæh var það einkum gert til að fjölga
konum á vinnumarkaði. En þar sem
möguleiki á hlutastörfum eða tíma-
bundinni ráðningu jókst fjölgaði báð-
um kynjum á vinnumarkaðnum. Nær
ómögulegt er að reka starfsmenn með
fullt starfshlutfall samkvæmt hol-
lenskum lögum en atvinnurekendur
geta rekið hlutastarfsmenn og sleppt
því að endumýja tímabundna samn-
inga þegar þeir renna út.
Akveðin „ófrávíkjanleg regla“ er í
gildi á vinnumarkaðinum; ef atvinnu-
rekendur geta ekki reldð starfsmenn-
ina eru þeir ekki heldur ráðnir. Hið
mótsagnakennda er að atvinnustigið í
Hollandi er svo hátt sem raun ber
vitni af því að sífellt stærri hluti
vinnuaflsins, hlutastarfsmenn og fólk
með tímabundna ráðningu, er vinnu-
afl sem hægt er að reka ef þurfa þyk-
ir.
Holland var fyrst hinna 11 Evrópu-
sambandslanda til að átta sig á þessu
og nýta sér það. Samt sem áður hafa
Hollendingar ekki gengið alla leið.
Mjög hátt hlutfall vinnuaflsins, 12%,
flokkast undir að vera _„veikt“ eða
„fatlað" á einhvem hátt. Ástæðan fyr-
ir þessu er að nánast eina leiðin fyrir
hollensk fyrirtæki til að losa sig við
óæskilega starfsmenn er að koma
þeim á sjúkralista. En bótakerí! af
þessu tagi er mjög dýrt fyrir efnahag-
inn, ríkið og starfsmennina sjálfa.
Þrátt fyrir að opinbert atvinnuleysi
sé mjög lágt miðað við meginland
Evrópu segir það ekki alla söguna því
þar er ekki reiknað með hinum
„veiku“ og „fötluðu". Ef hollensk lög
leyfðu að hægt væri reka starfsmenn í
fullri vinnu (ekki líklegt á þessum
góðæristímum) myndi hlutfall vinnu-
aflsins sem er skilgreint veikt eða
fatlað snarlega minnka sem og fjöldi
starfsmanna í hlutastörfum eða með
tímabundna ráðningu.
Þetta leyfi til að reka starfsmenn
hefur ekki einungis dregið úr atvinnu-
leysinu heldur einnig haft í för með
sér sveigjanlegri vinnumarkað.
Möguleikanum á að færa starfs-
menn til eftir afköstum, milli fyrir-
tækja, milli atvinnugreina eða milli
héraða er stefnt í hættu ef atvinnu-
rekendur geta ekki rekið starfsmenn
sína. Þetta snýst ekki um stéttarbar-
áttu heldur hagvöxt.
Bankastjóri Seðlabanka Banda-
ríkjanna, Greenspan, varpaði nýlega
fram þessari spumingu: ,Af hverju
hafa bandarísk fyrirtæki grætt meira
á nýjungum í upplýsingatækni en
keppinautar þeirra í Evrópu?" Hann
svaraði því sjálfur svo: „Stór hluti
skýringarinnar virðist liggja í því að
vinnumarkaðurinn í þessum löndum
er frekar ósveigjanlegur og allt of dýr
í rekstri. Evrópa tók þátt í þeirri
bylgju nýjunga og nýbreytni sem reið
yfir heimsbyggðina en virðist hafa
verið seinni til að færa sér það í nyt.“
Greenspan álitur að munur á sveigj-
anleika vinnumarkaðanna í Banda-
ríkjunum og Evrópu sé betri mæli-
kvarði á efnahagslega getu markað-
anna en meintur munur á tækni-
sviðinu.
Til er rétt leið, röng leið og hollensk
leið til að koma hlutunum í fram-
kvæmd. Opinber stefna á bandaríska
vinnumarkaðnum er rétt leið.
Pólitískt séð getur
ekkert Evrópuland, né
vill, taka upp banda-
rísku aðferðina. Á sama
tíma heyrast háværar
raddir í Evrópu sem
krefjast betri afkomu.
Meginland Evrópu er ekki á réttri
leið að Hollandi undanskildu.
Hollendingar eru hvorki á réttri né
rangri leið þegar þeir slá af hug-
myndafræðilegum kröfum sínum og
búa í raun til málamiðlanir sem hafa
meirihlutafylgi.
En á þessi aðferð alls staðar við í
Evrópu af því að hún gengur upp í
Hollandi? Því ekki? Pólitískt séð getur
ekkert Evrópuland, né vill, taka upp
bandarísku aðferðina. Á sama tíma
heyrast háværar raddir í Evrópu sem
krefjast betri afkomu. Atvinnuleysi í
Evrópu er allt of mikið og hið langa
tímabil hagvaxtar í Bandaríkjunum
hefur sett þrýsting á evrópska stjóm-
málamenn að gera betur. Hollenska
lausnin á best við hið pólitíska um-
hverfi Evrópu um þessar mundir sem
hljóðar svo: „Höldum okkur við öll lög
og reglur velferðarríkisins en gefum
fólki tækifæri á að fara í kringum þau“.
Hollendingar halda enn fast í lögin
sem draga úr störíúm og hindra að
hægt sé að reka mann í fúllu starfi en
leyfa atvinnurekendum um leið að
reka hlutastarfsmenn og starfsmenn
með tímabundna ráðningu. Þessi
samsuða er hið eina sanna, árangurs-
ríka „hollenska módel“ en ekki félags-
leg samvinna.
Hollenska lausnin gæti átt við í
fleiri löndum Evrópu. Og hún hefur
þegar sýnt það. Þegar franskri vinnu-
löggjöf var breytt í þá veru að há-
markslengd vinnuvikunnar yrði 35
stundir felldu þeir úr gildi ströng skil-
yrði íyrir nýtingu vinnuafls í hluta-
störíúm eða með tímabundna ráðn-
ingu. Þetta er skýringin á nýlegri
aukningu þar á störfum í boði. Á yfir-
borðinu er eins og Frakkland hafi
þroskast sem velferðarríki. I raun
tóku Frakkar bara upp sambærileg-
an sveigjanleika á vinnumarkaði sem
þeir sáu að virkaði vel hjá Hollending-
um. Hollenska lausnin er kannski
ekki besta lausnin en eina lausnin sem
virkar í Evrópu þessa stundina.
Melvyn Krauss er heiðursfélagi við
Hoover-stofnunina við Stanford-há-
skóla.
Melvyn Krauss starfar við Hoover-
stofmminH i Stanford í Kaliforníu.
Lee R. Thomas er stjómandi hjá
PIMCO í Newport Bcach i Kalifomiu.
Hvers vegna var svo
mikilvægt fýrir Ástrala
að Cathy Freeman
ynni þetta hlaup?