Morgunblaðið - 22.10.2000, Blaðsíða 14

14 B SUNNUDAGUR 22. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
Búkonan Þúra sýslar við heimilisstörf í Leifsbúðum. Langeldur sést á miðju gúlfi og vefstúll
í bakgranni.
Sunnan við skálann er smiður að gera við bát en á vellinum standa súlarmælar.
Vínlands leitað
Sennilega ber Vínlandsnafnið aðeins vott
um sölumennskueðli Leifs heppna, skrifar
Sturla Friðriksson, en þeir feðgar Leifur
og Eiríkur rauði áttu það sameiginlegt að
gefa nýfundnum löndum sínum nöfn, sem
gerðu þau eftirsóknarverð til búsetu.
HÓPUR áhugafólks um
landafundi norrænna
manna, sem hlýtt
hafði á fyrirlestra
Jóns Böðvarssonar
síðastliðinn vetur, fór í Vínlandsleið-
angur fyrri hluta ágúst mánaðar á
nýliðnu sumri. Leiðangursstjórar
voru þeir Jón Böðvarsson og Magnús
Jónsson, en einnig voru fornleifa-
fræðingamir, þau hjónin Birgitta
Wallace og Robert Ferguson, með í
förinni, til að fræða hópinn um forn-
minjafundi á svæðinu. Hefur Birgitta
meðal annars stjórnað uppgreftri í
L’Anse aux Meadows. Hópurinn fékk
því einstaklega góða leiðsögn um
söguslóðimar, og má segja að vitnað
hafi verið í og farið yfir allar helstu
heimildir um landnámsferðimar og
þær brotnar til mergjar. Mætti segja
að öll Vínlandsfundarfræðin væri
endursögð og yfirfarin í þessum
fimmtán daga leiðangri okkar.16 og 71
Haldið var frá íslandi 3. ágúst og
farið svipaða slóð og Leifur forðum
um Grænland og síðan nokkuð fyrir
sunnan Helluland og Markland, þar
til lent var á Vínlandi hinu mikla. Að
þessu sinni að vísu siglandi um loftin
blá á silfurvængjum en ekki á knerri.
Á sjötta degi (dægri) fararinnar var
loks komið að norðurodda Nýfundna-
lands, sem ekki virðist nafngreint í
sögunum, nema ef vera skyldi sjálft
Vínland. Þar á nyrsta nesi þessa
mikla lands er L’Anse aux Meadows,
sem eru vafalaust hinar fomu Leifs-
búðir. Á því svæði var stofnaður þjóð-
garður 1977, sem nær yfir 8.000 hekt-
ara, og þar era friðaðar minjar, sem
hafa vakið heimsathygli. Hefur þar
verið byggt fræðasetur, þar sem
gefnar era ágætar upplýsingar um
komu nomænna manna til Vestur-
heims og dvöl þeirra þar á nesinu fyr-
ir 1000 áram.
Við gengum inn í sýningarsal set-
ursins og sáum fræðslumynd um
fund rústa Leifsbúða og uppgröft
þeirra, sem hjónin Helge og Anne-
Stine Ingstad stóðu fyrir á árunum
1960 og síðar. Þama í ágætu minja-
safni má einnig sjá þá muni, sem
fundist höfðu í rústunum og bera
órækan vott um, að þar vora nomæn-
ir menn á ferð. Fannst þar til dæmis
nál úr bronsi, er notuð var til að næla
saman fatnað, snældusnúður úr
tálgusteini og ýmsir fleiri smáhlutir.
Einnig rákust menn þarna á jaspis-
steina, sem hægt var að sýna fram á,
að ættaðir væru úr Borgarfirði. Hafa
því einhverjir Borgfirðingar senni-
lega verið með í fyrsta Vínlandsleið-
angrinum.14 Eftirtektarverður er
einnig fundur tveggja smjörhnota, en
tré, sem bera þær hnotur, vaxa ekki
norðar en við St. Lawrence-flóa. Sýn-
ir þessi fundur, að íbúar búðanna
hafa verið á ferð á mun suðlægari
slóðum en þessum. Leiðarlýsingar,
kort og eftirlíkingar annama nor-
rænna muna era þama einnig til sýn-
is.
Undir ágætri leiðsögn safnvarðar
var síðan haldið að rústasvæðinu og
hlýtt á lýsingu af uppgreftrinum, en
vörðurinn er þama heimamaður og
tók þátt í rannsóknum rústanna á sín-
um tíma. Þama höfðu við landnám
verið byggð átta hús, þrír skálar hver
með sínu útihúsi og sennilega einhver
óskilgreind birgðageymsla. Ekki
fannst þar fjós eða fjárhús, og er lík-
ast því, að byggðin hafi fremur verið
sem viðkomustöð en hefðbundið bú-
rekstrarsvæði. Byggingarlag þessara
húsa hefur verið eins og þá tíðkaðist á
Islandi og í Grænlandi. Vestan skála-
byggðanna og nær sjónum stóð
smiðja við bæjarlækinn, og var þar
grafið upp mikið af gjalli og jámsora.
Hafði Kristján Eldjám einmitt fund-
ið þama á svæðinu mýrarrauða not-
hæfan til rauðablásturs, sem gaf til
kynna að þama gátu norrænir menn
unnið að jámgerð af sinni þekkingu.
Allar aldursgreiningar á munum og
byggingarefni sýna með venjulegum
frávikum, að þarna hefur verið byggð
um árið þúsund. Um eitt útihúsanna
segir Birgitta Wallace, að það hafi
verið notað „til allskonar frágangs
matvæla, til geymslu, til braggunar
og þvotta".13 Ekki fundust samt nein-
ir vínberjakjamar í úrgangi utan við
húsið. Aftur á móti var þar mikið af
höggspæni og öðram leifum eftir
trésmíðar, en einnig jámnaglar. Er
því ljóst að meiri áhersla hefur verið
lögð á skipaviðgerðir á þessu svæði
Vínlands en vínbruggun.
Til að skýra þessa byggðarmynd
betur, hafa Kanadamenn reist eftir-
líkingu af einum skálanum og tveim-
ur útihúsum. Leikarar klæddir vík-
ingaaldar fatnaði sinna þar bú-
verkum að fommanna hætti. Úti fyrir
dyram var smiður að telgja tré og
gera við amboð. Hjá honum stóð sól-
mælir í vatnsbyttu, sem nota mátti til
staðarákvarðana í siglingum, en önn-
ur sólskífa lá þar uppi á torfvegg,
tæki sem Páll Bergþórsson telur vera
húsasnotra. Eldur brann í hlóðum á
hlaðinu og hékk pottur yfir festur í
trönum. Griðkona ein af hjúum vík-
inga, sem kallaði sig Þóru, bakaði
flatbrauð yfir eldinum og gaf okkur
að smakka glóðarsteikta köku krydd-
aða bláberjum. Annar húskarl stóð
þar utan dyra með mikla exi í hendi
og hjó öðra hvoru við í eldinn.
Skammt frá honum lá á bæjarveggn-
um mikið sverð í slíðram, sem unnt
var að seilast til ef hættu bar að hönd-
um. Þar sem við stóðum þama á hlað-
inu í Leifsbúðum í nærvera þessara
víkingslegu manna, var auðvelt að
láta hugann reika þúsund ár aftur í
tímann og tylla sér um stund í fótspor
feðranna.
Leifur heppni Eiríksson lét senni-
lega reisa þessa skála í landaleiðangri
þeim, sem hann fór í, eftir að hafa
frétt hjá Bjama Herjólfssyni um
ókunn lönd í vestri. Era þetta þau
hús, sem Leifur vildi síðar ljá en ekki
gefa síðari landkönnuðum, sem voru
margir skyldir honum eða tengdir.
Leifsbúðir era þannig staðsettar, að
framhjá þeim verður vart farið, ef
menn koma sjóleiðina frá Grænlandi
og fylgja ströndum. Þar er eðlilegur
viðkomustaður, hvort heldur siglt er
austur með Nýfundnalandi eða farið
vestur um Fagureyjarsund (Strait of
Belle Isle) inn í St. Lawrence flóa.
Eins og Birgitta Wallace bendir á,
var þessi staður tilvalin bækistöð fyr-
ir allar frekari kannanir á Vínlandi,
sem gat verið heildarnafn gefið öllu
svæðinu, sem lá þar fyrir sunnan.
Sennilega hafa þau Guðríður Þor-
bjarnardóttir og Þorfinnur karlsefni
haft viðkomu á þessum stað og sett
búfé sitt þar á land. „Þeir höfðu með
sér alls konar fénað, því þeir ætluðu
að byggja landið, ef þeir mættu það“.
Ekki era hins vegar fundin nein um-
merki um veru búpenings þama á
staðnum.
Frjókornarannsóknir gerðar á
svæðinu virðast ekki sýna breytingar