Morgunblaðið - 22.10.2000, Síða 19

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 22. OKTÓBER 2000 B 19
yfirleitt mjög vandlega unnar, en
samt sem áður aðeins byrjun á stóru
ferli.
Dýralífs- og gróðurfarsathugunum
á hálendinu, ef til vill að undanskild-
um rannsóknum í Þjórsárverum, má
líkja við eins konar vörutalningu. Við
erum að reyna að komast að því
hvaða vörur séu í hillunum og hvað
lagerinn er stór. Þegar á að spyrja
flóknari spuminga, eins og um það
hvemig þetta virkar allt saman, þá
kunnum við ekki svörin. Þessum
spumingum eigum við að svara áður
en við fömm að breyta náttúranni.
Það er gífurlega miidð í húfi að við
vöndum okkur við það, vegna þess að
villt náttúra er auðlind í sjálfri sér.“
Guðmundur segir að vemdun lands
sé nýting á sinn hátt. Þess konar nýt-
ing skdli sér á ótal mörgum sviðum,
meðal annars í heilbrigðu vistkerfi,
sjálfri undirstöðu auðlindanna. Voð-
inn sé vís þegar við föram að gramsa í
vistkerfum. „Það er óþarfi fyrir okkur
að endurtaka sömu mistök og aðrir
hafa gert í sambandi við stórvirkjanir
og stóriðju. Við eigum að geta lært af
öðram þjóðum, en við skellum skolla-
eyram. Því miður virðast stjómmála-
menn okkar, margir hverjir, mjög illa
að sér í þessum fræðum. Þeir fleyta
sér áfram á froðu og þykjast yfir allt
slíkt hafnir.
Fræðileg úttekt á hálendinu snýst
um vistfræði og vistfræðilegar afleið-
ingar; samhengið í náttúranni. Við
höfum sterk rök sem hníga að því að
stíflur muni hafa áhrif á frjósemi
strandsjávar við landið. Þetta getur
haft stórtækar efnahagslegar afleið-
ingar til framtíðar og er svo alvarlegt
mál að við megum ekki víkjast undan
því eitt augnablik að hafa þetta í
huga. Við verðum að gefa okkur þann
tíma sem þarf til þess að rannsaka
hver áhrifin* verða, en slíkt verður
ekki gert í einum hvelli."
Guðmundur telur að ekki sé hægt
að gera marktækar þjóðhagslegar
spár um arðsemi virkjanafram-
kvæmda, nema reiknað sé með vist-
fræðilega þættinum. „Hann er miklu
mikilvægari en nokkur „byggðaredd-
ing“ vegna þess að hann snýst um
grandvöll íslenskrar þjóðar. Huglægi
þátturinn er líka grundvallaratriði.
Það hefur bein áhrif á þjóðarbúskap-
inn ef framkvæmdir rýra sjávai-fang
og ýmsa atvinnustarfsemi í landinu.
Hver hefur tekið þá þætti inn í dæmið
hjá Þjóðhagsstofnun? Gróðaútreikn-
ingamir era grautur að mínu áliti.
Mig langar að vitna í vin minn Skúla
Skúlason, rektor á Hólum og dýra-
fræðing, sem segir á einum stað „að
náttúraspjöll í skjóli vanþekkingar
séu hreinn glæpur“. Við eigum þekk-
ingu og mannskap og höfum alla
burði til þess að rannsaka fyrirfram
hvaða afleiðingar svona geigvænlegar
virkjanir hafa fyrir náttúruna. Það er
ekki hægt að afsaka það að sleppa
slíkum rannsóknum og það dugar
ekki lengur að segja eftir á: „Guð fyr-
irgefi okkur við vissum ekki hvað við
voram að gera.“ Það er ekki einu
sinni hægt að nota það skálkaskjól
um gróðabrallið mikla, minkinn.“
Blint í sjóinn
Guðmundur ritaði Skipulags-
stofnun bréf í tilefni af matsáætlun
vegna Kárahnjúkavirkjunar og fór
m.a. fram á að könnuð yrðu langtíma-
áhrif fyrirhugaðra vatnaflutninga og
beislunar fallvatna á sjávarlíf á
grannsævi í Héraðsflóa. Hann segir
að slíkar rannsóknir hafi hvorki verið
gerðar, né séu á rannsóknaráætlun.
Það sé ekki einu sinni búið að rann-
saka hvaða lífverur era þama, um-
fram það sem er almennt er vitað um
lífiíki hafsins í kringum landið. Ef
verði breytingar þar á þá viti enginn
hverjar þær hafi orðið. Þetta telur
Guðmundur að lýsi afar hrokafullri
afstöðu til náttúrunnar.
„Það er bara eyðing strandarinnar
og þess háttar sem á að fylgjast með í
örskamman tíma,“ segir Guðmundur.
„Það er engin vitneskja um botndýra-
líf fyrir utan Héraðsflóa sem heitið
getur. Aivöru rannsóknfr taka nokk-
ur ár. Þess vegna verður rennt blint í
sjóinn með hvað gerist í og við Hér-
aðsflóa ef af Kárahnjúkavirkjun verð-
ur. Það er óþolandi að menn fara af
stað með svona ofboðslega röskun á
náttúranni, án þess að gera sér grein
fyrir því hvaða afleiðingar hún hefur.
Það er eitt af framskilyrðum við
hveija framkvæmd að okkur sé ljós
tilgangur hennar og afleiðingar."
- Þjórsá er margstífluð og rennur
til sjávar við suðurströndina, þar sem
era gjöful fiskimið. Er eitthvað sem
bendir til þess að virkjun Þjórsár hafi
haft áhrif á lífríki sjávar?
„Það eru engar slíkar rannsóknir
til sem hægt er að reiða sig á, hvorki
fyrir eða eftir virkjanir í Þjórsá. Við
suðurströndina era fleiri ár sem seint
verða stíflaðar, eins og Skeiðará, og
Skaftá sem enn er blessunarlega
óhamin líkt og Hvítá. Ef flestöll meg-
invatnsföll á hálendi Islands verða
virkjuð, eins og margir forsvarsmenn
orkumála gefa í skyn að eigi að gera,
þá eram við búin að skrúfa fyrir vor-
flóð og sumarflóð sem mynda lagskipt
yfirborð ferskvatns og sjávar þar sem
þörungalífið blómgast mest á vorin.
Það mun líklega draga veralega úr
Morgunblaðió/RAX
Guðmundur við gamla verslunarpúltið í húsi hans í Flatey.
Við þetta púlt vann hann m.a. myndskreytingar í Htverkið íslenzkir
sjávarhættir l-V, eftir Lúðvík Kristjánsson.
ÆVIOG STORF
Guðmundur Páll Ólafsson er fæddur á Húsavík 2. júní 1941.
Hann stundaði nám viö MR 1958-59 og háskólanám í Banda-
ríkjunum 1960-66. Lauk B.Sc.-prófi í dýrafræöi og búvísindum
viö Ohio State University og læröi kðfun vestra, nam Ijósmyndun
viö Stockholms Fotografiska Skola 1970-72 og haflíffræöi viö
Stokkhólmsháskóla 1971-74. Myndlistarnám viö Columbus
College of Art and Design í Ohio 1984-85. Skólastjóri og kennari
á Blönduósi 1966-68, kennari viö MA 1968-70, skólastjóri
Barnaskóla Flateyjar 1972-76. Höfundurfræöirita og námsefnis
af ýmsu tagi, hefur myndskreytt bækur meö Ijósmyndum og
teikningum, m.a. íslenzka sjávarhætti l-V. Er höfundur kvik-
mynda og hefur auk þess stundað sjómennsku, trésmíði, viögerð
gamalla húsa.
Guðmundur hefur veriö ötull baráttumaður fyrir náttúruvernd og
umhverfisvernd. Hann hefur setið í Náttúruverndarráði um ára-
bil.
Hann er giftur Ingunni Kristínu Jakobsdóttur kennara og eiga
þau tvær dætur, Ingibjörgu Snædal og Höllu Brynhildi. Fyrir
hjónaband eignaðist Guðmundur dótturina Blæ.
Hann hefur hlotið fjölda viðurkenninga fyrir verk sín, m.a. Páls-
orðu Ferðafélags íslands fyrir Ijósmyndun, viöurkenningu Hag-
þenkis 1995 og umhverfisverðlaun frjálsra félagasamtaka
1999. Bækur hans voru tilnefndar til bókmenntaverðlauna
1990 og 1995.
framleiðslugetu sjávar. Þetta er era
ekki ýkja flókin vísindi, þótt það sé ör-
ugglega flókið mál að rannsaka þetta.
En það eru mjög alvarlegir gaílar á
stórvúrkjunum að þær gjörspilla bæði
landi og sjó.“
Verðmæti þjóðgarðs
í bréfinu til Skipulagsstofnunar
skrifar Guðmundur að krefjast verði
þess af stjómvöldum og Landsvirkj-
un að þau „meti varðveislu óspilltra
náttúruauðæfa að fullum verðleikum"
ella verði heildardæmið bjagað. Er
hægt að meta óspillta náttúra til fjár?
„Það er til aðferðafræði sem gerir
okkur kleift að leggja mat á verðmæti
ósnortinnar eða villtrar náttúra. Hún
er eflaust ekki fullkomin, en nálgun
engu að síður. Þegar metinn er kost-
ur þess að hafa þjóðgarð þá verðum
við að gera okkur grein fyrir því hvað
þessi náttúra gefur okkur í daglegu
lífi og hveiju hún gæti hætt að skila
yrði henni breytt. Þegar þjóðgarður
er metinn þarf að meta gildi þess að
eiga ómanngerð viðemi og náttúra
sem leikur lausum hala, mótar þá
náttúra sem við lifum á og hræramst í
alla daga.“
Guðmundur segir að í reiknings-
dæmi um arðsemi þjóðgarðs verði að
meta til fjár hvað það sparar að virkja
ekki. Með því sparist t.d. margs kon-
ar aðgerðir sem grípa verði til vegna
þess að rennsli fallvatna sé breytt.
Slíkar aðgerðir hafi víða reynst ákaf-
lega kostnaðarsamar. „Þjóðgarður
vemdar umhverfið og framgang nátt-
úrunnar eftir eigin lögmálum. Við
þurfum að semja okkur að því að nátt-
úra íslands fái að leika nokkuð mikið
lausum hala til þess að halda áfram að
skapa þetta undraland sem við þekkj-
um og viljum eiga sem fóstutjörð.
í Morgunblaðinu var staðhæft ný-
lega að flöskuháls væri í ferðaþjón-
ustunni, sem er mikilvæg atvinnu-
grein. Sá að við gætum ekki tekið við
fleiri ferðamönnum. Líklega er það
rétt að við höfum ekki undirbúið jarð-
veginn nógu vel á því sviði. Þjóðgarð-
ur, ekki aðeins norðan Vatnajökuls,
heldur allt um kring; þjóðgarður elds
og íss sem varðveitir allt svæðið norð-
an Vatnajökuls, Lónsöræfi, Fjalla-
bak, Friðland að Fjallabaki og
Langasjó yrði mikið aðdráttarafl %
heimsvísu. Hann byði upp á stórkost-
lega möguleika og miklu meiri að-
gang fyrir ferðamenn á landsvísu. Ef
til vill er þama mesta hagsmunamál
íslendinga í bráð og lengd, en
stóriðjuóhamingjan tröllríður öllum
skynsamlegum hugmyndum.
Þjóðgarður er líka mjög öragg fjár-
festing sem ekki mun skaða okku$