Morgunblaðið - 22.10.2000, Blaðsíða 22

J22 B SUNNUDAGUR 22. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐ'ÍÐ
Blýeitrun
- spillti heilsu
Beethovens
Naperville, Argonne í Illinois. Reutcrs, AP.
NIÐURSTÖÐUR rannsókna á hári
af höfði þýzka tónskáldsins Lud-
wigs van Beethovens, sem lézt ár-
ið 1827, benda til að hann hafi
þjáðst af alvarlegri blýeitrun og
að hún sé líkleg orsök þrálátra
veikinda hans og kunni að hafa
leitt hann til dauða.
Vísindamenn við heilsurann-
sóknastofnunina í Naperville í III-
inoisríki ■ Bandaríkjunum hafa
eftir fjögurra ára rannsóknir á
hári sem varðveitzt hefur af höfði
Beethovens komizt meðal annars
að því, að í því er 100 sinnum
meira af blýi en finnst í heil-
brigðu mannshári.
„I hverju einasta sýni sem við
skoðuðum var Iangtum meira (af
blýi) en eðlilegt getur talizt,"
sagði William Walsh, sem fer fyrir
vísindamönnum stofnunarinnar, á
blaðamannafundi.
Fjöldinn allur af læknum reyndi
að finna lækningu við veikindum
Beethovens, sem dó á 57. ald-
ursári árið 1827. Allt frá því
snemma á þrítugsaldri þjáðist
hann af hinum ýmsu kvillum, sem
lýstu sér meðal annars með mikl-
um kviðarverkjum, þunglyndi og
uppstökku skapi, en allt eru þetta
dæmigerð einkenni blýeitrunar,
að sögn Walsh.
Hvað olli blýeitrun Beethovens
er hins vegar ráðgáta. „Við erum
engu nær um hvað olli blýeitrun
Beethovens," sagði Walsh. „Við
vitum að hún var miklu meiri en
algengt var að samtíðarmenn
urðu fyrir, þar sem einkennin hjá
honum voru svo afgerandi. Víst er
að ekki margir aðrir íbúar Vínar-
borgar þjáðust af þessum eink-
ennum; hefði svo verið væru vafa-
laust til frekari heimildir um
það.“
í sjaldgæfum tilvikum veldur
AP
Ludwig van Beethoven
blýeitrun heyrnarleysi, en vísinda-
menn telja sig þó ekki geta sagt
til um hvort hún hafi verið orsök
heyrnartaps tónskáldsins.
Ekki með sýfílis
Þegar rannsóknin á gráu og
skolleitu hári Beehovens hófst,
voru vísindamennirnir fyrst að
leita að ummerkjum um kvikasilf-
ur, þar sem sýfilissjúklingar á
dögum Beethovens voru gjarnan
látnir neyta þess í lækningaskyni.
Við efnagreiningu hárs hans fund-
ust hins vegar engin ummerki um
kvikasilfur, og þykir það gefa
sterka vísbendingu um að sögu-
sagnir um að tónskáldið hefði
þjáðst af sýfilis væru rangar.
Hárlokkarnir, sem nú voru
rannsakaðir, voru klipptir af höfði
Beethovens daginn eftir andlátið.
William Meredith, forstjóri
Beethoven-rannsóknastofn-
unarinnar Center for Beethoven
Studies við ríkisháskólann í San
Jose segist vonast til að frekari
rannsóknir á hári sem klippt var
af Beethoven nokkrum árum fyrir
lát hans og varðveitt er í Beet-
hoven-safninu í fæðingarhúsi hans
i Bonn i Þýzkalandi muni geta
svarað frekari spurningum um
krankleika og líf tónskáldsins.
Að sögn Walsh varð Beethoven
fyrir blýeitruninni eftir að hann
var orðinn fullorðinn. Einn mögu-
leikinn á uppsprettu eitrunarinnar
er heilsulindarvatnið sem hann
synti í og drakk er hann dvaldi á
heilsubótarstöðum eins og í Karls-
bad i Bæheimi, sem hann gerði
oft.
Árið 1802 skrifaði Beethoven
bræðrum sínum bréf, þar sem
segir: „Strax og ég er látinn, ef
Schmidt læknir verður þá enn á
lífi, biðjið hann þá i minu nafni að
finna sjúkdóm minn, og festið
þetta bréf við skýrslu hans um
veikindi mín svo að heimurinn
geti að svo miklu leyti sem mögu-
legt er komizt í sátt við mig eftir
andlát mitt.“
Walsh sagði þessi skrif Beet-
hovens hafa verið meðal þess sem
hefði drifið sig áfram í þessum
rannsóknuin. „Mér finnst á vissan
hátt að Beethoven hafi sjálfur
beðið mig um að gera þetta,“
sagði Walsh. „Hann velti því oft
fyrir sér hví sér hefði liðið svo illa
megnið af ævinni, hvers vegna
veikindin höfðu eyðilagt félagslíf
hans og þá ánægju sem hann
hefði átt að geta haft af eigin
stórkostlegu tónsmíðum. Svo að
við erum að verða við nokkrum af
óskum hans, þótt langt sé um lið-
ið.“
Keypt á uppboði 1994
Það var ungur tónlistarmaður,
Ferdinand Hiller, sem klippti hár-
lokkana sem rannsakaðir voru af
höfði Beethovens daginn eftir að
hann lézt. Hárið gekk siðan sem
erfðagripur mann fram af manni
og endaði síðan í höndum dansks
læknis, Kay Framming, sem beitti
sér mjög við að hjálpa gyðingum
að komast undan ofsóknum
nazista á dögum síðari heims-
styrjaldar. Er talið að honum hafi
verið gefið hársýnið í þakklætis-
skyni fyrir starf hans í þágu gyð-
inga.
Eftir lát Fremmings, árið 1994,
seldi dóttir hans hárið á uppboði
hjá Sotheby’s í Lundúnum. Kaup-
endur voru Brilliant og Alfredo
(kallaður Che) Guevara, skurð-
læknir frá Arizona. Hann var síð-
an aðalhvatamaðurinn að rann-
sóknunum á hárinu.
Lundúnabréf
Betlisög’ur
úr stór-
borginni
Stórborgarlífíð afhjúpar margar hliðar
mannlífsins eins og Sigrún Daviðsddttir
hefur komist að á randi um London.
EINHVERN tímann heyrði ég þá
kenningu að íslendingar væru
auðþekkjanalegir í stórborgum.
Engir aðrir en þeir horfðu framan
í fólk, auðvitað af því þeir væru
ómeðvitað alltaf að leita eftir and-
litum, sem þeir þekktu. Hvort sem
þetta er rétt eða rangt þá er þetta
engu að síður góð kenning og
minnir á að í mannmergð stór-
borganna gilda önnur umgengnis-
lögmál en í fámenni.
Eitt lögmálanna er að andlit og
einkum þó augun eru yfirleitt ut-
an sjónmáls. Það er nánast of
nærgöngult að horfast í augu við
fólk á förnum vegi. En það þýðir
þó ekki að það sé ekki hægt að
glápa á fólk þegar þannig ber und-
ir, en það gerist helst við sérstak-
ar aðstæður. En við aðrar sér-
stakar aðstæður gerist það að fólk
stígur yfir línu afskiptaleysisins,
en það er ekki alltaf jafnánægju-
leg lífsreynsla.
Skipulagt gláp
Fyrir skömmu var ég á leiðinni
á hjólinu mínu frá Knightsbridge,
hverfinu í kringum Harodds-vöru-
húsið, niður þá fornfrægu götu
bítlatímans, King’s Road. Fyrir
utan búð nokkra stóð hópur af
fólki í hálfhring, nokkrir ljós-
myndarar þar á meðal og firna
glæsilegur svartur bíll af einherri
eðaltegund. Allir gláptu á búðina,
sem heitir Voyage og er þekkt
fyrir að selja frægu fólki rándýr
fataplögg.
Ég stoppaði og spurði einn
gláparanna hvað væri um að vera.
Hann vissi það ekki gjörla, bara
að inni í búðinni væri einhver rosa
frægur, annaðhvort leikararnir A1
Pacino eða Roberto de Niro eða
þá söngkonan Cher. Ekki mjög
nákvæmar fréttir, en ég ákvað
sumsé að gerast líka glápari og
sjá hvað þarna yrði að sjá.
Eftir dágóða stund opnuðust
djrnar og út vatt sér kona, sem
var greinilega hvorugur leikar-
anna, en sumsé Cher. Hún var í
útsaumaðri, aðskorinni svartri
flauelskápu með skinnkraga í átt-
unda áratugs stíl og í þessari flík
stillti hún sér upp með alvönum
töktum fyrir framan ljósmjmdar-
ana, sem smelltu af í ákafa, áður
en hún sveiflaði sér inn aftur.
Að vörmu spori kom hún út aft-
ur en nú í slitinni, svartri leður-
kápu. Ekki virtist hún hafa keypt
neitt því engir voru innkaupapok-
arnir í kjölfari hennar. Aftur tók
við ljósmyndun og svo voru ýmsir
sem vildu fá áritun og mjmdir af
sér með stjörnunni. Hún var ekk-
ert að flýta sér, tók sér góðan tíma
í þetta, áður en hún settist upp í
bílinn, sem renndi úr hlaði.
Fjölmiðladaður
Þarna hefði sögunni vísast lokið
nema af því ég var á hjóli. Sem ég
hjólaði áfram leið mína niður
King’s Road hjólaði ég nokkrum
mínútum síðar fram á svarta bíl-
inn aftur, sem í þetta skiptið stóð
fyrir framan skartgripabúð, sem
selur glingur af öllu tagi og í öllum
regnbogans litum.
Það góða við að vera á hjóli er
að það eru aldrei nein vandræði
að leggja, svo af hjólinu vatt ég
mér og inn í búðina. Þar var Cher
á rölti milli útstillingarborða og
valdi sér hitt og þetta, sem hún
lagði í haug á búðarborðið og það
álitlegan haug. Enginn glápti á
hana, enginn virti hana viðlits,
engir ljósmyndarar.
Einhver hugsar kannski með
sér að mikið megi nú vorkenna
fólki að geta ekki farið óáreitt í
búðir, en málið er ekki alveg svo
einfalt. Það er til fólk, sem af ein-
hverjum ástæðum þrífst á athygl-
inni, eða telur sig þurfa á henni að
halda. Að öllum líkindum hefur
auglýsingamaskína Cher einfald-
lega látið valda ljósmyndara vita
af ferðum hennar. Búðin sér sér
líka hag í því að hún sé mynduð í
fötum þaðan.
Það er ekki eins og frægt fólk
geti ekki um frjálst höfuð strokið
fjrir ljósmyndurum, heldur er það
þetta daður þess við þá, sem skap-
ar eftirsóknina í myndir af því.
Þeir, sem vilja, fá að vera í friði.
Þeir sem ekki vilja vera í friði fá
heldur engan frið.
Eymd og lygar
En það eru fleiri, sem leita at-
hygli í stórborginni, þótt það sé
ekki athygli ljósmyndaranna sem
er leitað eftir. Einn daginn var ég
í búðum á Tottenham Court Road,
alveg við Oxford Street, verslun-
argötuna miklu, með ungri vin-
konu minni. Hún hafði orðið eftir
fyrir utan búðina, en kom skömmu
síðar inn og sagði að tángings-
stúlka hefði beðið sig um pening.
Þegar hún sagðist ekki hafa
neinn, en væri á leið inn að hitta
fólk, spurði stúlkan hvort hún
gæti ekki beðið fólkið um pening,
en því neitaði hún og fór með það
inn í þúðina.
Og viti menn! Þegar við höfðum
lokið búðarerindinu góðri stúnd
seinna stóð stúlkan þarna enn og
var ekki sein að renná á okkur um
leið og við birtumst. Kringlótt
andlit hennar var.fölt og tekið og
hún var eins og hvekkt dýr. Hún
sagðist ekki vera að biðja um pen-
ing, aðeins hvort ég gæti ekki
keypt mat handa níu mánaða dótt-
ur hennar. Sjálf sagðist hún að-
spurð vera 17 ára.
Ég kaupi alltaf blað heimilis-
lausra, en læt annars ekki oft fé af
hendi rakna við betlara. En þess-
ari bón gat ég ekki neitað. Var
samt hálförg yfir að vera tekin
fyrir á þennan hátt og vafalaust
heyrðist niðurbælt ergelsið í rödd
minni þegar ég sagði stúlkunni að
koma með mér í kjörbúð þarna og
sagði henni að taka það sem hún
þyrfti. Hún tók strax þurrmjólk.
Ég spurði, vísast ekki tiltakanlega
mjúkri röddu, hvort hún þyrfti
eitthvað meira. Hún tók þá bleiu-
pakka og þvottaservíettur.
Á leiðinni að kassanum fór hún
að segja mér að hún ætti ekki fyr-
ir leigunni, hvort ég gæti ekki lát-
ið sig hafa pening fjrir leigunni.
Ég þvertók fjrir það og sagði að
félagskerfið breska tæki á málum
táningamæðra. Hún sagði þá að
málið væri ekki svo einfalt. Hún
gæti ekki fengið neinar bætur því
foreldrar hennar hefðu rekið hana
af heimilinu þegar hún átti barnið,
en haldið eftir fæðingarvottorði
barnsins og skilríkjum hennar. Ég
margendurtók að hún gæti víst
fengið hjálp, en hún þráaðist við
og nuddaði í mér um leigupeninga.
Eftir að ég hafði borgað um tvö
þúsund íslenskar krónur fyrir vör-
ur hennar gerði hún enn eina til-
raun til að fá hjá mér fé fyrir leig-
unni. Þegar ég neitaði stökk hún í
burtu án þess hvorki að kveðja né
þakka fjrir sig.
Þegar ég bar söguna upp við
vinkonu mína, sem vinnur í breska
félagsmálakerfinu, sagði hún að
sagan gæti vel verið sönn, ekki
síst fjrst hún keypti í raun barna-
vörur, en var ekki bara að biðja
um pening. Hins vegar væri það
alveg Ijóst að hvort sem hún hefði
skilríki eða ekki gæti hún fengið
hjálp.
Sjálf hafði þessi vinkona mín
lent í því að gefa konu á götu tíu
pund, því hún sagði að dóttir sín
hefði látist þá um morguninn og
sig skorti fé til að komast til Brist-
ol, þar sem dóttirin væri. Konan
var ekki illa til fara og kom ekki
illa fyrir, vildi endilega fá heimilis-
fang vinkonu minnar til að endur-
greiða peningana. Nokkrum vik-
um síðar bankaði hún upp á hjá
henni, en þó ekki til að endur-
greiða lánið, heldur til að spjrja
hvort hún gæti lánað sér tíu pund.
Dóttir hennar hefði slasast alvar-
lega. Þegar vinkona mín sagði
henni að síðast þegar þær hefðu
hittst hefði dóttirin verið dáin fór
konan undan í flæmingi. Það hefði
verið misskilningur. Síðan hefur
vinkona mín ekki fengið fleiri
heimsóknir.
En svona er þetta í stórborg-
inni. Sumir hringja á undan sér
þegar þeir fara í verslunarleiðang-
ur til að betla athygli. Aðrir betla
eftir brýnustu nauðsynjum, án
þess að ljóst sé hversu brýnar þær
séu.