Morgunblaðið - 05.11.2000, Síða 12

Morgunblaðið - 05.11.2000, Síða 12
12 SUNNUDAGUR 5. NÓVEMBER 2000 ERLENT MORGUNBLAÐIÐ Samanburðarrannsdkn á norrænum þjóðþingum kynnt á ráðstefnu í Stokkhólmi Starfshættir svipaðir þrátt fyrir stærðarmun Starfshættir Alþingis eru svipaðir og hjá öðrum þjóð- þingum Norðurlandanna og líklega á íslenska þingið mjög margt sameiginlegt með þjóðþingum allra þeirra landa þar sem þingræði er ríkjandi, seg;ja norrænir stjórnmálafræðingar. Helgi Þorsteinsson sat ráðstefnu í Stokkhólmi þar sem kynnt var ítarleg og athyglisverð samanburðarrannsókn á norrænu þjóðþingunum. Morgunblaðið/Sverrir Starfshættir Alþingis eru mjög Iíkir starfsháttum annarra þjóðþinga á Norðurlöndum að því er fram kemur í norrænni samanburðarrannsókn. ALÞINGI líkist að mörgu leyti öðrum norrænum þjóðþingum og íslenskir þingmenn hegða sér á svipaðan hátt og danskir, sænskir, norskir og finnskir starfsbræður þeirra. Þetta er þó ekki merki um að til sé samnorræn þinggerð, heldur virðist sem ákveðnir starfshættir séu sameigin- legir með öllum þjóðþingum í löndum þar sem þingræði er ríkjandi, og að mörgu leyti eru þeir sameiginlegir öllum þjóðþingum í lýðræðisríkj- um. Þetta er ein meginniðurstaða norrænnar rannsóknar á þjóðþingum íslands, Svíþjóðar, Danmerkur, Noregs og Finnlands. Rannsókn- arniðurstöðumar hafa verið gefnar út á bók sem kynnt var á ráðstefnu í þinghúsinu í Stokkhólmi fyrir skömmu. Rannsóknin byggist einkum á könnun sem gerð var á afstöðu og störfum þingmanna á öll- um þjóðþingunum á árunum 1994-1996. Á ís- landi var spumingalistinn lagður fyrir alþingis- menn í maí árið 1996. Jafnframt var til viðmiðunar gerð könnun á viðhorfum kjósenda á Islandi, Noregi, Svíþjóð og Danmörku, en ekki tókst að gera sambærilega athugun í Finnlandi. Ólafur Þ. Harðarson prófessor tók þátt í rann- sókninni fyrir í slands hönd, og var hún styrkt af Rannsóknarráði og Háskóla Islands. Til viðmiðunar voru tekin breska og bandar- íska þingið, en það eru þau þjóðþing sem hafa mest verið rannsökuð. Fljótt verður þó ljóst þegar litið er á norrænu þingin, og önnur evrópsk, að hin bandarísku og bresku eru langt frá því að vera dæmigerð. Fleira líkt en ólíkt Eins og fram kom í máli Ólafs Þ. Harðarson- ar á ráðstefnunni vekur það ekki síst athygli frá sjónarhóli íslendinga að starfshættir Alþingis virðast, þrátt fyrir fámenni samfélagsins og þingsins sjálfs, vera mjög líkir því sem gerist hjá fjölmennari þjóðum. Fleira er líkt en óiíkt, eins og Ólafur orðaði það. Þar sem Alþingi sker sig úr hópi hinna þjóðþinganna er það að jafnaði af öðram ástæðum en fámenninu. Eini munur- inn sem fram kom i rannsókninni, sem virðist vera hægt að rekja til smæðar samfélagsins og þingsins, varðar ákveðin tengsl innan þingsins ogvið ráðherra. Önnur sérstaða íslendinga, sem eru opin prófkjör fyrir þingkosningar, en þau tíðkast hvergi annars staðar á Noröðurlöndum, virðist heldur ekki hafa mikil áhrif á starfshætti þings- ins. Að sögn Ólafs er að jafnaði litið svo á að prófkjör í Bandaríkjunum veiki flokkana, og sagt hefur verið að það sama hljóti að gilda um ísland. Niðurstöður rannsóknarinnar benda á hinn bóginn til þess að flokksagi og samstaða sé síst minni innan íslenskra þingflokka en í Nor- egi, Svíþjóð, Danmörku og Finnlandi. I rannsókninni var farið vítt og breitt yfir störf norrænna þingmanna, viðhorf þeirra og skipulag þingstarfa, og tengsl þingmanna inn- byrðis, við ríkisstjómir og ýmsa utanaðkom- andi, eru borin saman. Samanburður er gerður á stöðu og viðhorfum þingmanna með tilliti til meðal annars aldurs þeirra, starfsaldurs og kyns. Norrænum stjómmálaflokkum er einnig skipt í nokkra hópa og samanburður gerður á þingmönnum þeirra. Hér gefst aðeins tækifæri til að geta nokkurra þátta í rannsókninni. Þingmenn úr efri stéttum þrátt fyrir jafnréttisáherslu I norrænni stjómmálaumræðu er mikil áhersla lögð á jöfnuð, og samkvæmt niður- stöðum rannsóknarinnar telja þingmenn allra nomænu þinganna það mikilvægt að þingmenn komi úr öllum þjóðfélagshópum. Þrátt fyrir það eru þeir sjálfir, rétt eins og þingmenn annarra þjóðþinga, að jafnaði úr efri stéttum samfélags- ins. Þeir em mun betur menntaðir en kjósend- umir, og hafa í mörgum tilfellum áður gegnt ýmsum sérfræði- eða skrifstofustörfum. Hlutfallslega mjög margir koma úr störfum í opinbera geiranum. Rannsóknin bendir til þess að þessi munur skipti töluverðu máli, því bak- grannur þingmanna hefur mikil áhrif á störf þeirra á þinginu, jafnvel þótt þeir skilgreini sig ekki endilega sem talsmenn þeirra hópa sem þeir sjálfir tilheyra. Aldursdreifing þingmannahópsins og kjós- enda er mjög ólík. A í slandi er þetta sérstaklega áberandi. Samkvæmt niðurstöðum rannsóknar- innar vora 56% þingmanna á Alþingi árið 1995 í aldurshópnum 45-54 ára, en 44-45% í Svíþjóð, Noregi og Danmörku. Samsvarandi hlutfall þessa aldurshóps í kjósendahópnum á íslandi er 18%, en 17-19% á íslandi. Aðeins 3% þing- manna vora á aldrinum 18-35 ára, en 35% kjós- enda. í hinum löndunum þremur vora 7-11% þingmanna úr þessum aldurshópi. Kynjahlutfallið jaftiast hjájafnaðarmönnum Að einu leyti ríkir þó meiri jöfnuður á nor- rænu þingunum en annars staðar, en það er varðandi kynjahlutfallið. Á íslandi var fjórðung- ur þingmanna konur, í Danmörku þriðjungur, í Noregi 38% og í Svíþjóð 41%. Kannað var sérstaklega hvemig kynjaskipt- ingin var í mismunandi flokkum. Óllum þingflokkum á Norðurlöndum var skipt í fjóra hópa í þessu skyni, vinstrisósíalista, jafnaðarmenn, bændaflokka og íhaldsflokka. Hlutfall kvenna reyndist lægst hjá íhaldsmönn- um, eða 29%, næstir komu vinstrisósíalistar og bændaflokkamir með 31%. Kynjahlutfallið var jafnast hjá jafnaðarmönnum, þar vora 44% þingmanna konur. Aldursskiptingin var einnig mismunandi milli flokkahópanna. Þannig vora til dæmis „aðeins" 38% þingmanna íhaldsmanna úr aldurshópnum 45-54 ára, en tiltölulega margir, eða 38%, vora eldri en 55 ára. Hjá vinstrisósíalistum reyndist staða bæði yngsta og elsta aldurshópsins vera veik. Aðeins 3% þingmanna vora 18-35 ára að aldri, og aðeins 16% eldri en 55 ára. Vinstrisósíalistar skára sig einnig úr að því leyti að hvorki meira né minna en 87% þeirra höfðu gengið í háskóla, á móti 58% hjá jafnaðar- mönnum. Þó höfðu 19% þingmanna vinstrisós- íalista unnið sem verkamenn eða iðnaðarmenn af einhverju tagi áður en þeir tóku við þing- mennsku. Hlutfallið var svipað hjá jafnaðar- mönnum, eða 20%, en aðeins 1% hjá bænda- flokknum og 2% hjá íhaldsmönnum. Sérstaklega var fjallað í rannsókninni um réttindi kvenna og hvaða áhrif mismunandi samsetning þingmannahópanna hefði á rétt- indabaráttu þeirra. Niðurstöðumar benda til þess að afstaðan til þessa málefnis ráðist bæði af kyni þingmanns og flokki. Þingmenn vinstri- og miðflokka á Norðurlöndum hafa að jafnaði nánari tengsl við kvenréttindasamtök, og þeir era að jafnaði til- búnir til að ganga lengra í lagasetningu til að auka áhrif kvenna en hægriflokkar. Niðurstað- an er sú sama eftir að tillit hefur verið tekið til mismunandi fjölda kvenna í hægri- og vinstri- flokkunum. Enn skýrari er þó munurinn á at- höfnum og afstöðu kvenna og karla til þessa málefnis, þar sem konumar era mun róttækari og virkari. Danskir þingmenn skera sig að nokkra leyti úr í afstöðu til kvenréttindabarátt- unnar, og virðast vera minna uppteknir af henni en aðrir og ekki eins jákvæðir í garð lagasetn- ingar til að auka áhrif kvenna. fslenskir þingmenn ánægðir með flokksaga Rannsóknin bendir til þess að flokksagi, eða samstaða, sé mikill í nánast öllum norrænum þingflokkum, jafnt í hægri- og vinstriflokkum, og bæði í stjómar- og stjómarandstöðuflokk- um, og er það í samræmi við það sem tíðkast í öðrum löndum með svipað stjómkerfi. Rann- sóknin bendir til þess að íslenskir þingmenn séu jafnvel enn hrifnari af flokksaganum en nor- rænir starfsbræður þeirra, og hvergi er eins mikill stuðningur við að auka hann. Fram kemur einnig að meirihluti íslensku þingmannanna sem þátt tóku í könnuninni vildi að gripið yrði til hertra aðgerða til að koma í veg fyrir að innanflokksumræðum yrði lekið til ut- anaðkomandi. Athuganir sýna að norrænir þingmenn hafa gerst sífellt flokkshollari í atkvæðagreiðslum. Hugsanleg skýring á þessari þróun er að mati rannsakendanna sú að vinnuálag á þingunum hefúr aukist, og þingmenn verða því að treysta mati flokkssystkina sinna í æ fleiri málum sem þeir ná ekki að kynna sér nákvæmlega sjálfir. Þrátt fyrir að þingflokkur greiði atkvæði sem ein heild hefur hver þingmaður töluvert svig- rúm og áhrif á Norðurlöndunum. Þessum áhrif- um verður þó að beita áður en þingflokkurinn hefur tekið ákvörðun í málinu, því eftir það verða allir að fylgja flokkslínunni. Þingmenn geta til dæmis gert töluvert til að þjóna hags- munum kjördæmis síns. íslensku þingmennim- ir sem tóku þátt í könnuninni lögðu þó ekki eins mikla áherslu á það og hinir. Þingflokkarnir í sterkri stöðu gagnvart rfkisstjómum Norrænir þingflokkar hafa að jafnaði sterka stöðu gagnvart ríkisstjómum landa sinna, og gagnvart flokksstjóminni. I eldri rannsóknum var oft gengið út frá því að bandaríska þingið væri það eina sem gæti staðist framkvæmda- valdinu snúning. Margt bendir þó til að á Norð- urlöndunum, og víðar í Evrópu þar sem fjöl- flokkarkerfí er og samsteypustjórnir era algengastar, sé staða þingflokkanna sterk vegna þess að stöðugt þarf að miðla málum og semja við aðra þingflokka til að fá meirihluta fyrir tillögum. Þingflokkamir á íslandi og Finnlandi virðast þó vera heldur veikari en í Skandinavíu, enda j eru meirihlutastjómh- algengastar í fyrmefndu í löndunum tveimur. I Svíþjóð, Noregi og Dan- mörku era oftast minnihlutastjómir við völd, sem þurfa aðstoð þingflokka til að semja við bæði stjómar- og stjómarandstöðuflokka um einstök mál. Þingnefndir era sterkar á norrænu þingun- um, ef Danmörk er undanskilin. Nefndimar hafa líklega mest áhrif á sænska þinginu, og þar meta þingmenn það svo að þær séu valdameiri en flokksstjómimar. Áhrif ein- stakra þingnefnda era þó mjög mismunandi, og . þær eru enda misvinsælar meðal þingmanna. Islenskir þingmenn sem þátt tóku í könnuninni vora spenntastir fyrir því að sitja í viðskipta- og efnahagsnefnd, fjárlaganefnd, utanríkismála- nefnd og sjávarútvegsnefhd. Landbúnaðar- nefnd var á hinn bóginn langóvinsælust, og þar á eftir allsherjamefnd og félagsmálanefnd. Lík- lega er það þó fleira en valdagræðgin ein sem ræður nefndavali þingmanna. Þingmenn vinstrisinnaðri en kjósendur Norrænir þingmenn reyndust ekki skera sig í úr hópi starfssystkina sinna í öðram löndum þegar kannaður var skoðanamunur milli þeirra og kjósenda. Það hefur sýnt sig í fyrri rann- sóknum að þingmenn era að jafnaði töluvert umburðarlyndari, eða frjálslyndari, í skoðunum en kjósendur. í norrænu samanburðarrann- sókninni kom til dæmis fram að í öllum löndun- um var mikill munur á afstöðu þingmanna og kjósenda til málefna erlendra flóttamanna. Mun stærra hlutfall kjósenda en þingmanna vildi draga úr fjölda þeirra. Rannsóknin bendir einn- ig til þess að kjósendur skilgreini sig að jafnaði lengra til hægri í stjómmálum en þingmenn, og er það í samræmi við niðurstöður sams konar rannsókna í öðram löndum. Hægriflokkamir á Norðurlöndum eru að jafnaði meira ósammála kjósendum sínum en vinstriflokkamir, ef marka má niðurstöður rannsóknarinnar. Á ráðstefnunni í Stokkhólmi benti einn þátttakendanna, Sören Holmberg frá Gautaborgarháskóla, á að á sjöunda áratugn- um, þegar rannsóknir hófust á skoðanamun milli stjórnmálamanna og kjósenda í Svíþjóð, hafi þessu verið öfugt farið. Þá hafi hægriflokk- §1 arnir endurspeglað skoðanir kjósenda sinna, en vinstriflokkamir hafi reynt að leiða þá inn á nýj- ar brautir, verið skoðanamyndandi. Á tíunda áratugnum hafi Vinstriflokkamir færst lengra inn á miðjuna, en hægriflokkarnir reynt að benda á nýjar róttækar lausnir. Þessi munur milli hægri- og vinstriflokka kom skýrt fram í könnuninni á íslandi, þar sem rannsóknin sýndi töluverðan skoðanamun milli Sjálfstæðisflokksins og kjósenda hans, en Al- i þýðubandalag, Alþýðuflokkur og Framsóknar- flokkur stóðu kjósendum sínum nær. íslenskir þingmenn hafa að jafnaði minni al- þjóðleg tengsl en aðrir norrænir starfsbræður þeirra, og Islendingamir leggja hlutfallslega meiri áherslu en hinir á Norðurlöndin í alþjóða- samstarfinu. Það era að jafnaði þingmenn með góða tungumálakunnáttu, og þeir sem sitja í nefndum sem hafa með utanríkismál að gera, sem hafa mest tengsl við útlönd. Ein undan- tekning er þó frá þessum reglum, en það er að á íslenska þinginu virðist tungumálakunnáttan | engu máli skipta um alþjóðatengsl þingmanna. Áhyggjur af lýðskrumi og skammtúnalausnum I rannsókninni vora könnuð viðhorf þing- manna til framtíðarinnar og helstu áhyggjuefni þeirra í þessu sambandi. Eins og gefur að skilja vora niðurstöðumar nokkuð mótaðar af því sem var að gerast í hverju landi fyrir sig þegar könn- unin var gerð, og verður að taka niðurstöðumar með þessum fyrirvara. Þingmennimir höfðu mestar áhyggjur af auknu lýðskrumi í stjórn- málum og áherslu á skammtímalausnir. ís- lensku þingmennimir vora enn uppteknari af | þessum vanda en hinir. Þeir vora einnig mjög | áhyggjufullir vegna minnkandi áhuga kjósenda á stjómmálum, en þær áhyggjur voru enn mein á hinum norrænu þjóðþingunum. Þriðja mesta áhyggjuefni norrænna þingmanna var vaxandi vantraust almennings á stjómmálamönnum, hið fjórða mesta vora vaxandi áhrif fjölmiðlamanna, og í fimmta sæti vora minnkandi áhrif þjóðþing- anna. íslensku þingmennirnir vora þó að jafnaði minna uppteknir af þessum málefnum en hinir, og virtust raunar vera heldur bjartsýnni á fram- tíðina. Eitt áhyggjuefni var þó ofar í huga Is- lendinganna en starfsbræðra þeirra: Of valda- miklir leiðtogar með sterkan persónuleika.

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.