Morgunblaðið - 23.11.2000, Qupperneq 39

38 FIMMTUDAGUR 23. NOVEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 23. NÓVEMBER 2000 39,
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Arvakur hf., Reykjavík.
Framkvæmdastjóri: Hallgrímur B. Geirsson.
Ritstjórar: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
STAÐAN I FORSETAKJORINU
URSKURÐUR Hæstaréttar
Flórídaríkis, er féll aðfara-
nótt miðvikudagsins, hefur
ekki orðið til að skera á þann hnút
sem deilur vegna forsetakosning-
anna í Bandaríkjunum eru komnar
í. Þvert á móti virðist sem flest
stefni nú í að deila frambjóðend-
anna tveggja muni enda fyrir
Hæstarétti Bandaríkjanna nema
annar hvor þeirra gefi eftir og játi
sig sigraðan.
Hæstaréttardómararnir í Talla-
hassee komust einróma að þeirri
niðurstöðu að þremur sýslum ríkis-
ins væri heimilt að halda áfram
handtalningu þrátt fyrir að yfirvöld
í Flórída hafi tilkynnt að frestur til
að skila inn atkvæðum sé útrunn-
inn. Að auki skylda dómararnir yf-
irvöld til að taka niðurstöður hand-
talningarinnar til greina.
Þetta er sigur fyrir A1 Gore, for-
setaframbjóðanda demókrata, sem
hafði farið fram á handtalningu í
sýslunum Palm Beach, Broward og
Miami-Dade, þar sem demókratar
eiga mikið fylgi. Enn á þó eftir að
koma í ljós hvort handtalningin
muni skila honum þeim atkvæðum
er hann þarf til að sigra George W.
Bush, frambjóðanda repúblikana,
og raunar virðast líkurnar á því
fara þverrandi ef eitthvað er.
Hæstirétturinn tók ekki afstöðu
til þess hvernig standa skuli að
endurtalningu atkvæða og þá fyrst
og fremst hvað skuli teljast til
gildra atkvæða.
Það hefur vakið furðu flestra
þeirra er fylgst hafa með eftirmál-
um forsetakosninganna hversu
frumstæðar aðferðir eru víða not-
aðar við kosningar í Bandaríkjun-
um og þá ekki síður hversu óljósar
og ómótaðar allar reglur virðast
vera. Þannig er það á valdi kjör-
nefnda einstakra sýslna að ákveða
hvaða reglur skuli gilda við taln-
ingu, jafnvel eftir að kosningar fara
fra_m.
Ágætt dæmi er sú ákvörðun
þriggja manna kjörstjórnar í
Miami-Dade í gær að handtelja
ekki öll atkvæði í sýslunni heldur
einungis um tíu þúsund atkvæði,
sem samkvæmt véltalningu voru
auð og ógild. Nokkrum klukku-
stundum síðar ákvað kjörstjórnin
að hætta alfarið við handtalningu
og láta hina upprunalegu talningu
gilda. Þeirri ákvörðun munu demó-
kratar vafalítið mótmæla fyrir
dómstólum rétt eins og repúblik-
anar hefðu vafalítið farið með úrslit
handtalningarinnar fyrir dómstóla
hefði henni verið haldið áfram.
Umræður um kosningarnar eru
farnar að taka á sig ótrúlegustu
myndir. f Flórída er víðast hvar
kosið þannig að gata verður kjör-
seðil með því að fjarlægja flipa við
nafn þess frambjóðanda sem ætlun-
in er að kjósa. Ef flipinn er ekki
fjarlægður er atkvæðið ógilt sam-
kvæmt hefðbundinni talningu í vél-
um. Stundum hangir hann einungis
á einu horni, stundum tveimur og í
sumum tilvikum hefur einungis eitt
horn losnað frá.
Deilan í Flórída snýst ekki síst
um þetta atriði og höfðu margir
bundið vonir við að Hæstiréttur
ríkisins myndi skera úr um málið.
Það gerðist hins vegar ekki og því
er það enn á valdi kjörstjórna í
sýslunum að úrskurða. Hafa sumar
jafnvel gælt við að „lesa ætlun
kjósenda“ úr atkvæðaseðlum þar
sem einungis má greina að komið
hafi verið við flipann. Ætlaði kjós-
andinn að kjósa en fór ekki rétt að?
Ætlaði kjósandinn að kjósa en
hætti við? Ætlaði kjósandinn alls
ekki að kjósa en kom óvart við flip-
ann? Getur einhver rýnt í seðlana
og skorið úr um það tveimur vikum
síðar? Þessu má kannski helst líkja
við ef íslenskur kjósandi myndi
setja krossinn á kjörseðilinn á
rangan stað og menn myndu, t.d.
með fjarlægðarmælingum, reyna að
geta sér til um hvaða framboði
hann hugðist greiða atkvæði.
í raun er ótrúlegt að ekki skuli
fyrr hafa verið mótaðar skýrar við-
miðunarreglur í þessu sambandi
þannig að úrslit forsetakosninga í
Bandaríkjunum munu nú ráðast af
þrætum lögfræðinga fyrir dómstól-
um um atriði sem þetta.
Hæstaréttardómurinn var sigur
fyrir Gore, síðari ákvörðun kjör-
stjórnarinnar í Miami-Dade var
sigur fyrir Bush. Óvissan er enn
jafnmikil og áður og lögfræðinga-
skararnir halda áfram að reka bar-
áttuna fyrir hönd umbjóðenda
sinna. Bandarískur almenningur
hefur sýnt einstaka þolinmæði í
þessu máli öllu en nú má gera ráð
fyrir að reiði og þreyta fari að ná
yfirhöndinni. Á einhverjum tíma-
punkti verður að koma að því að
annaðhvort Bush eða Gore verði
lýstur sigurvegari forsetakosning-
anna. Með hverjum deginum sem
líður aukast hins vegar líkurnar á
að hlutskipti sigurvegarans verði
erfiðara en þess sem bíður í lægri
hlut. Með hverri áfrýjuninni og
ákærunni er verið að eitra jarð-
veginn fyrir næsta forseta.
Þótt mönnum ofbjóði lagaflækj-
urnar, sem hægt er að efna til í
Bandaríkjunum má það þó ekki
gleymast, að bandaríska dómskerf-
ið hefur sýnt og sannað hvað eftir
annað, að það getur verið mjög
skilvirkt að lokum. Málatilbúnaður
getur tekið langan tíma og svo
virðist sem hægt sé að áfrýja mál-
um fram og til baka. En þegar
komið er að því að dómskerfið
kemst að endanlegri niðurstöðu er
það niðurstaða og í langflestum til-
vikum niðurstaða, sem Bandaríkja-
menn almennt sætta sig við.
Bandaríska dómskerfið hefur t.d.
alla tíð verið mun virkari aðili að
margvíslegum þjóðfélagsumbótum
en við eigum að venjast bæði hér
og í nágrannalöndum okkar í
Evrópu.
Þegar horft er til reynslunnar
eru því miklar líkur á, að banda-
ríska dómskerfið muni að lokum
komast að rökstuddri niðurstöðu,
sem geri Bandaríkjamönnum kleift
að viðurkenna sem réttkjörinn for-
seta annan hvorn frambjóðendanna
tveggja Bush eða Gore.
Aldarfjórðungur er liðinn frá dauða Francos, einræðisherra á Spáni
„Kænn stj órnandi en lítill
hugmyndafræðingur“
Á mánudag var aldarfjórðungur liðinn
frá því að Francisco Franco, einræðis-
herra Spánar í 37 ár, lést og Spánverjar
ðeystust út á götur og torg að fagna
frelsinu. Þröstur Helgason ræddi við
Francesc Cabana, prófessor í hagsögu við
Alþjóðlega háskólann í Katalóníu og
höfund nýrrar bókar um francotímann,
sem lýsir Franco sem kænum stjórnanda
en litlum hugmyndafræðingi.
FRANCISCO Franco hers-
höfðingi lést 20. nóvember
árið 1975 eftir að hafa ver-
ið einráður á Spáni í 37 ár,
eða allt frá því hann braut lýðveldis-
sinna á bak aftur árið 1939 í lok blóð-
ugs borgarastríðsins. Enginn var til
þess að halda merki Francos og
falangistanna á lofti eftir dauða hans
þar sem Luis Carrero Blanco hers-
höfðingi og ætlaður eftirmaður hafði
látist í sprengjuárás baskneskra að-
skilnaðarsinna árið 1973 að sumra
mati hryðjuverk sem haft hefur já-
kvæð áhrif á spænskt þjóðfélag.
Franco hafði lengi legið fyrir
dauðanum og fólk hélt í vonina og
beið. Þegar tilkynningin kom loks í
útvarpi og sjónvarpi braust út mikill
fögnuður meðal kúgaðs almennings.
í flestum borgum þeystist fólk út á
götur og torg en hátíðarhöldin voru
sennilega hvergi jafnmikil og hér í
Barselóna því Franco hafði alla tíð
verið sérlega illa við borgina, -
styrkur hennar og Katalóníu allrar
ógnaði miðjunni í Madríd meira en
önnur héruð þessa víðáttumikla
lands.
Sögur segja að fógnuður borgar-
búa hafi lýst algleymi. Allir sem
vettlingi gátu valdið, nema auðvitað
laganna verðir (hin svokallaða
Guardia Civil) sem höfðu framfylgt
ógnarstjóm Francos í borginni,
dönsuðu og sungu og veifuðu gul- og
rauðröndóttum fána Katalóníu sem
hafði ekki mátt nota lungann úr öld-
inni frekar en katalónska tungu.
Innan fárra klukkutíma var ekki
einn einasti kassi af „cava“, freyði-
víni heimamanna, eftir í borginni og
varla hægt að finna dropa af drekk-
anlegu rauðvíni.
Skrásetning
á reynslu
Francesc Cabana var einn þeirra
sem hljóp út á götur Barselóna með
kampavínsflösku í hendi og öskraði
á frelsið sem hafði lúrt hinum megin
landamæranna svo lengi. Cabana
var fimm ára þegar Franco komst tfi
valda og 41 árs þegar
hann lést. Hann er nú
prófessor í hagsögu við
Alþjóðlega háskólann í
Katalóníu (Universitat
Intemacional de Catalun-
ya) og meðal fróðustu
manna um Francotíma-
bilið, en fyrr 1 þessum mánuði sendi
hann frá sér nýja bók um hagsögu
þess sem nefnist 37 ár frankisma í
Katalóníu (37 a nys de Franquisme a
Catalunya. Una \isió econömica).
Bókina segir Cabana ekki endi-
lega vera sagnfræði í sínum huga
heldur eins konar skrásetningu á
reynslu sinni. „Mér þykir rétt að við
sem lifðum þessa ógurlegu tíma
skrifum sögu þeirra fyrst í stað.
Þegar ég var að skrifa bókina fannst
mér ég ekki vera að vinna sagn-
fræðilega rannsókn, mér fannst ég
vera að segja frá mínu eigin lífi og
mér þykir það mikilvægur þáttur
ritsins þrátt fyrir að það sé og eigi
Islands-
viðskipti
í áróðurs-
skyni?
greining á hagsögulegum stað-
reyndum.
Eg lifði þá tíma þegar við spmtt-
um út úr bílum okkar tveimur metr-
um handan landamæranna við
Frakkland og blótuðum Franco í
sand og ösku eins hátt og við gátum,
héma megin landamæranna hefðum
við verið fangelsaðir fyrir slíkt, -
þetta var frelsi í okkar huga. Það má
samt ekki skilja það svo að bókin sé
persónuleg hefnd mín gagnvart
Franco."
Cabana segist í byijun samtals
okkar hafa fundið athyglisverða
heimild um viðskipti Spánverja við
ísland frá árinu 1948 og hann noti
hana til þess að lýsa fáránlegum
áróðrinum sem haldið var uppi. I
fréttatilkynningu frá francostjórn-
inni í „Dagblaðinu í Barselóna",
Diario de Barcelona, segir 2. októ-
ber þetta ár að ísland „sé nýr mark-
aður fyrir spænskan iðnað“ en þar
„séu spænskar vefnaðarvörar mjög
vinsælar".
Cabana segist ekki vita hvort
Spánverjar fóra tU íslands að kynna
spænskan vefnað á þessum áram.
„Það kann vel að vera að menn hafi
farið þangað og selt einhverja metra
af teppum, viðskiptin urðu að
minnsta kosti aldrei mikil en
francostjómin notaði hvert tækifæri
tU þess að halda því fram að hún ætti
í viðskiptum við Evrópu. Sannleik-
urinn var hins vegar sá að Evrópa
var Spánverjum meira og minna
lokaður markaður á francotíma.
Landamæranum við Frakkland var
meira að segja lokað með vegatálm-
um og gaddavírsgirðingum í tvö ár,
1946 tU 1948.“
Frankisminn var Franco
Cabana segir að niðurstaða sín
um frankismann, sem hann vísar til í
titli bókarinnar, sé einföld. „Frank-
ismi var Franco og ekkert annað.
Það var engin heildstæð hugmynda-
fræði á bak við einræðið. Franco
hlaut völd sín frá hernum, hann var
hermaður sjálfur og hélt völdum í
skjóli hersins öll þessi ár.
Franco var engin hug-
myndafræðingur. Hann
var vinur Hitlers og
Mussolinis. Nasismi
Hitlers var einhvers kon-
ar tilraun tU hugmynda-
fræði og sömuleiðis fas-
ismi Mussolinis. En frankisminn var
engin hugmyndafræði, frankisminn
var einungis Franco og ótæpUegur
vilji hans til valda. Það er ekki hægt
að finna neina grandvallarhug-
myndafræði á bak við stjórn hans.
Lögin voru til að mynda þýdd upp
úr þýsku og ítölsku stjórnarskránni.
Annars stjórnaði Franco fyrst og
fremst með geðþóttaákvörðunum.“
En hvemig maður var Franco?
„Hann var ekki sérlega vel gefinn
en klókur, klókur á sinn galisíska
hátt. Hann var öfgamaður en átti
líka auðvelt með að spila á fólk og
nota það sér til framdráttar. Hann
var herskár. Það virðist vera sem
Morgunblaðið/Þröstur Helgason
Francesc Cabana, prófessor í hagsögu við Alþjóðlega háskólann í Katalóníu og höfundur nýrrar bókar um
francotímann.
fyrst og fremst að vera talning og. borgarastríðið hafi einungis varað
þessi þrjú ár vegna þess að Franco
stefndi að því að útrýma óvininum,
kommúnistunum og vinstrimönnun-
um. Honum var líka illa við mennta-
fólk og blaðamenn; hann var hrædd-
ur við vitsmunalega andspymu,
hemaðarlegir yfirburðir hans vora
hins vegar ótvíræðir. Milli 69 og 79
þúsund Katalónar létu lífið í stríðinu
og milli sextíu og sjötíu þúsund lögð-
ust í útlegð. En þetta tók engan
enda. Á áranum 1939 til 1950 voru til
dæmis fjögur þúsund Katalónar
teknir af lífi. Og menn vora teknir af
lífi af pólitískum ástæðum allt fram
til ársins 1975.“
Slæmt efnahagsástand
Efnahagsástand Spánar á franco-
tíma sýnir vel að Franco og hans
menn vissu ekki hvað þeir vora að
gera, að mati Cabana. „Eins og ég
rek í bók minni var efnahagsástand-
ið afar slæmt hér lengst framan af.
Það hefur sýnt sig að einræði getur
haft í for með efnahagslegan upp-
gang ef aðstæður era þannig við
valdatöku. Þetta gerðist til dæmis
þegar Pinochet tók völdin í Chile en
hér vora aðstæður ekki hagstæðar
af ýmsum ástæðum. Heimsstyrjöld-
in síðari braust út sama ár og
borgarastríðinu lauk. Eftir að
heimsstyrjöldinni lauk var Spánn
einangraður í Evrópu, bæði við-
skiptalega, stjórnmálalega og eins
og áður sagði með gaddavírsgirð-
ingum við landamærin, enda var
Ijóst að Franco hafði verið banda-
maður Hitlers og Mussolinis. Spánn
var einnig útilokaður frá Marshall-
áætluninni af stjórnarfarslegum
ástæðum. Að auki var skortur á öll-
um hlutum á Spáni. Almenningur
þurfti að líða fyrir skort á mat og
öðram nauðsynjavöram en rafmagn
var einnig af skomum skammti sem
skaðaði iðnaðinn gríðarlega, ekki
síst hér í Katalóníu þar sem raf-
magn var skammtað allt frá árinu
1944 til ársins 1958.“
Eins og fram kemur í bók Cabana
leitaði Franco til Peróns, kollega
síns í Argentínu, um samstarf og
viðskipti, en þar var mikil fram-
leiðsla á korni, kjöti og bómull sem
Spánverjar þurftu mjög á að halda.
Olían kom hins vegar einkum frá
Bandaríkjunum og þaðan barst
einnig óvænt aðstoð árið 1950.
„Franco hafði stutt íhlutun Banda-
ríkjamanna í Kóreustríðið þetta ár
og í framhaldi barst honum 62,5
milljón dollara aðstoð frá Truman
forseta í formi ýmiss konar tækja og
tóla til iðnaðar- og landbúnaðar-
4=
sem frankisminn hlaut opinberan
stuðning erlendis frá.“
Opus Dei og bætt efnahags-
ástand á sjöunda áratugnum
Þessi aðstoð frá Bandaríkjastjórn
færði efnahagsástandið í landinu til
betri vegar en það komst hins vegar
ekki í sæmilegt horf fyrr en á
sjöunda áratugnum þegar hópur
sérfræðinga í hag- og stjórnvísind-
um, tæknikratarnir eins og Cabana
kallar þá, komu til sögunnar í stjóm
Francos.
„Franco hafði í raun verið mjög
kænn stjómandi fram til þessa,“
segir Cabana. „Hann vissi að til þess
að halda völdum þyrfti hann að hafa
mennina sem stóðu honum næst
ánægða. Honum var nokk sama þótt
þjóðin sylti hálfu hungi-i en hann
passaði sig á því að deila auðinum til
áhrifamanna í falangistaflokknum
og nokkurra valdamikilla fjöl-
skyldna, einkum í Opus Dei-regl-
unni sem var og er afar auðug og
valdamikil trúarhreyfing sem átti
menn í stjórn Francos.
Þegar Franco lést logaði allt í
deilum milli þessara tveggja fylk-
inga innan stjórnar hans. Falangist-
ai-nir höfðu á vissan hátt þurft að
láta undan frá því að Opus Dei kom
inn í stjórnina í byrjun sjöunda ára-
tugarins. Þeir höfðu stjórnað land-
inu af algerri vanþekkingu í meira
en tvo áratugi en Opus Dei-menn
vora vel menntaðir í hag- og stjórn-
fræðum og innleiddu í fyrsta sinn
frá lokum stríðsins skynsamlegar
hugmyndir um hagstjórn landsins,
svo sem um aukið við-
skiptafrelsi. Það var þeim
að þakka að efnahags-
ástandið í landinu lagað-
ist en einnig því að á
sjöunda áratugnum fóra
ferðamenn að streyma
inn í landið frá Norður-
Evrópu og erlendir fjárfestar tóku
að fjárfesta hér. Hagvöxtur var góð-
ur í Evrópu á sjöunda áratugnum og
hafði jákvæð áhrif á hagvöxt á Spáni
sem var ágætur miðað við allt og allt
þau ár sem Franco átti eftir ólifuð.
Ástæðan fyrir því að Opus Dei
komust til svo mikilla valda virðist
mega rekja til þess að hershöfðing-
inn var orðinn gamall og hafði meiri
áhuga á veiðum og siglingum en
stjórn landsins. Honum fór sérstak-
lega aftur eftir dauða vina sinna og
helstu stuðningsmanna, Agustíns
Munos Grandes aðmíráls árið 1970
og Carreros Blancos þremur áram
síðar. Hann virðist ekki hafa gert
Atti auð-
veit með
spiia
á fólkið
dauðadóma síðustu árin. Þrátt fyrir
efnahagslegan bata fór stjómarfar-
inu ekkert fram.“
Friðsamleg stjórnarskipti
Þegar eftir dauða Franeos var
hafist handa við að rífa niður stofn-
anir frankismans undir hlífiskildi
nýs konungs, Juans Carlosar I, og
byggja upp lýðræðislegt þjóðskipu-
lag. Stjórnarskiptin fóra friðsam-
lega fram en það kom í hlut þjóð-
stjórnar Adolfos Suárez, sem hafði
verið Francomaður, að semja við
fráfarandi franeostjóm um valda-
framsalið. I íyrstu lýðræðislegu
kosningunum 15. júní árið 1977 sigr-
aði miðjuflokkurinn (UCD, Central
Democratic Union). Flokkur
spænskra sósíalista og verkamana
(PSOE, Partido Socialista Obrero
Espanol) varð í öðra sæti en hann
átti síðar meir eftir að sitja að völd-
um í fjórtán ár samfleytt eða frá
1982 til 1996. Franldstar unnu eitt
sæti í þinginu en sá flokkur hefur
aldrei aftur fengið mann kjörinn.
Cabana segir að miðað við allt
sem á undan var gengið hefði það
komið sér á óvart hversu friðsam-
lega stjórnarskiptin fóra fram.
„Dauði Francos hafði mikil tilfinn-
ingaleg áhrif á fólk en stjórnarskipt-
in vora átakalítil, nánast eins og
sjálfsagður hlutur. Síðustu ár
Francos var fólk orðið mjög írónískt
í viðhorfi sínu til ástandsins. Þegar
Cameros Blancos var myrtur af
ETA brást fólk við með hlátri. Það
hefði mátt búast við skröltandi
skriðdrekum úti á götum en það
eina sem maður heyrði
voru brandarar um það
að varaforsetinn hefði
slegið heimsmetið í flugi
án vængja þegar
sprengjan þeytti honum
tugi metra upp í loft.
Andrúmsloftið var ein-
kennilegt og lýsti kannski umfram
allt tómlæti, leiða og þreytu.“
Hafa rasað út á öllum sviðum
Þrátt fyrir að efnahagsástandið
hafi lagast talsvert síðustu ár
francotímans hafði Spánn staðnað í
samanburði við önnur Evrópulönd.
„Það var því verk að vinna eftir
stjórnarskiptin en aðstæður vora
erfiðar vegna olíukreppunnar,“ seg-
ir Cabana. „Aðalatriðið var hins veg-
ar að hafa fengið frelsið aftur. Spán-
verjar rösuðu út á öllum sviðum og
eru enn mjög uppteknir af frelsi
sínu til þess að haga sér eins og þeir
vilja. Spánverjar dýrka hömluleysið
Vaxtarbroddur flugsins meðal erlendra ferðamanna
Allt leiðakerfíð
J
til skoðunar
Framkvæmdastjóri Flugfélags Islands segir ekki í ráði að hætta
flugi til Vestmannaeyja en flug til Hafnar sé á mörkunum að bera
sig. Hann segir bílinn aðalkeppinaut innanlandsflugsins. Jóhann-
es Tómasson ræddi við hann um þróun í fluginu síðustu árin.
UM 92% af farþegum
Flugfélags Islands
fljúga til fjögurra
stærstu áfanga-
staðanna út frá Reykjavík,
þ.e. Akureyrar, Egilsstaða,
Vestmannaeyja og ísafjarðar.
Jón Karl Olafsson, fram-
kvæmdastjóri fyrirtækisins,
segir mestu samkeppni flugs-
ins vera við einkabílinn en
hann kveðst sjá vaxtarmögu-
leika í viðskiptaferðum Is-
lendinga, ýmsum afþreying-
ar- og fyrirtækjaferðum
þeirra og ekki síst erlendum
ferðamönnum sem hann segir
að séu vaxandi hlutfall far-
þega. Hann segir jafnframt
að allt leiðakerfi fyrirtækisins
sé nú til skoðunar.
Jón Karl segir að flug til
Hafnar í Hornafirði sé á
mörkum þess að bera sig, og
því verði að skoða hvort unnt verði
að halda áfram flugi þangað. Höfn
sé því að komast í svipaða stöðu og
Húsavík, en flugi þangað var hætt
vegna slæmrar afkomu. Áfanga-
staðir með á milli 15 og 20.000 far-
þega hafa verið erfíðir, en sem
dæmi um slíka staði má einmitt
nefna Höfn, Húsavík, Bíldudal og
Sauðárkrók.
Hann segir ekki í ráði að hætta
flugi til Vestmannaeyja en farþeg-
um hafi þó fækkað nokkuð á þeirri
leið og ákveðin stöðnun hafi einnig
verið í fluginu til ísafjarðar.
„Við höfum verið að skoða leiða-
kerfi okkar mjög gaumgæfilega.
Við tilkynntum fyrr á þessu ári, að
við treystum okkur ekki til að halda
áfram áætlunarflugi til minni staða
út frá Akureyri. Þetta flug hefur
verið mjög óarðbært og það hefur
verið mikið tap af þessu flugi.
Eftir að við tilkynntum þessa
ákvörðun okkar, ákvað ríkisvaldið
að bjóða þessar leiðir sérstaklega
út og þess vegna var fluginu haldið
áfram,“ segir Jón Karl. „Þá var
einnig tekið tilboði félagsins um
sjúkraflug á svokölluðu Norður-
svæði og því er sýnt að við munum
halda áfram rekstri minni flugvéla,
a.m.k. um sinn,“ segir hann og á
þar við 19 farþega jafnþrýstibúnar
flugvélar af gerðinni Metro, en fé-
lagið hefur þrjár slíkar vélar í
rekstri og síðan tvær 19 sæta Twin
Otter flugvélar. Þá er félagið með í
rekstri þrjár Fokker 50 flugvélar,
sem taka 50 farþega og tvær ATR
42 flugvélar sem taka 46 farþega.
Jón Karl segir að í útboðinu hafi
ekki verið tekið tilboði félagsins um
sjúkraflug á Suðurlandi og allt til
Hafnar. „í tilboði okkar var þar
gert ráð fyrir staðsetningu á einni
af minni flugvélunum í Reykjavík
og hún gæti þá nýst til áætlunar-
flugs til Hafnar í Hornafirði. Við
verðum því að meta hagkvæmni
þess að staðsetja flugvél í Reykja-
vík til að sinna þessu flugi og er
unnið að útreikningum á því um
þessar mundir. Farþegar á þeirri
flugleið hafa verið um 16 þúsund á
ári og þetta er því ekki stór mark-
aður og hefur ekki verið vaxandi.“
Yfir 42% farþeganna milli
Akureyrar og Reykjavíkur
Farþegafjöldi í innanlandsflugi
hefur verið kringum 480 þúsund á
ári. Af þeim ferðast 42-43% milli
Akureyrar og Reykjavíkur eða í
kringum 200 þúsund manns, 19%
eða um 80.000 farþegar fljúga til og
frá Egilsstöðum, um 50.000 á milli
Morgunblaðið/ÁsdÍ3
Jón Karl Ólafsson er framkvæmdastjóri
Flugfélags íslands.
60.000 á milli Reykjavíkur og Vest-
mannaeyja. Auk þess fljúga um 20
þúsund farþegar á milli Vest-
mannaeyja og Bakkaflugvallar.
Farþegafjöldi á Akureyrar- og
Egilsstaðaleiðunum hefur vaxið
síðustu árin, að sögn Jóns Karls, en
Isafjörður og Vestmannaeyjar hafa
staðið nokkuð í stað. Farþegafjöldi
á hverri leið virðist nokkuð fylgja
atvinnu- og efnahagsástandi á
hverjum stað.
Segir hann arðsemisröðina því
þannig að Akureyri sé í fyrsta sæti,
Egilsstaðir í öðra, Isafjörður í
þriðja og Vestmannaeyjar í fjórða
sæti. „Sætanýting hefur verið
einna verst í Vestmannaeyjaflug-
inu. Þangað fer mikið af ferða-
manna- og íþróttahópum, sem þýð-
ir nær tóm flugvél aðra leiðina.
Veðurfar hefur einnig gífurleg
áhrif í Vestmannaeyjum, því veður
hamlar á fáum stöðum eins mikið
flugi og þar. Við verðum að átta
okkur á því, að um leið og verður
ófært töpum við mörgum farþegum
sem hætta við ferðina og því er
fjárhagslegt tjón Flugfélagsins
mest þegar flug fellur niður. Sem
dæmi má nefna, að á liðnu sumri
kom tímabil í júlímánuði þar sem
ekki var flogið til Eyja sex daga í
röð.
Við erum að leita leiða til að bæta
afkomu á öllum leiðum enda mikið
tap verið af rekstri félagsins. Það
stendur ekki til á þessu stigi að
hætta flugi til Vestmannaeyja.
Frekar er verið að skoða hvernig
við getum breytt afkomunni þannig
að niðurstaðan sé viðunandi. Að
nokkra leyti gerist það með
fargjaldahækkun, sem við teljum
vænlegri kost en að draga úr þjón-
ustunni. Við höfum náð að bæta
sætanýtinguna verulega það sem af
er árinu.“ Jón Karl segir að lokum
varðandi Vestmannaeyjar að mikil
samkeppni sé við Herjólf og erfitt
að keppa við niðurgreidd fargjöld
ríkisins þar.
Áætlunarflug til 30
staða árið 1986
Framkvæmdastjórinn benti á að
árið 1986 hefði verið stundað áætl-
unarflug á 30 stöðum á landinu, út
frá Reykjavík, Akureyri, Egils-
stöðum og ísafirði. Jón Karl segir
að áfangastöðum hafi fækkað nær
árlega og eru þeir 8-12 í dag.
Á sama tíma hefur farþegum í
innanlandsflugi fjölgað jafnt og
þétt, þrátt fyrir færri áfangastaði,
betri bfla og bætta vegi. Hann segir
að innanlandsflug sé í raun eina al-
verið vaxandi undanfarin ár.
Jón Karl segir að ákveðii
þjóðfélagsbreyting hafi leifi
til mun tíðari og meiri ferða
laga en áður. Viðskiptaum
hverfi hérlendis hafi gjör
breyst með samruna fyrir-
tækja og flutnings á mill
landshluta. Sem dæmi nefnh
hann að kaupfélög voru áðui
nær einráð í viðskiptum í ein
stökum landshlutum.
„Nú hefur þetta allt breyst
Hagkaup er með verslun í
Akureyri, Nettó með verslun i
Reykjavík, Bónus er komið ti)
ísafjarðar og svo mætti leng
telja. Þetta og margt fleirí •-
þýðir mjög aukin ferðalög við-
skiptafarþega."
Einnig segir hann sam-
göngur hafa breyst á Austur-
landi á þann veg að nú er að-
eins flug til Egilsstaða, en
áður var einnig flogið á milli
Reykjavíkur og Neskaupstaðar og
síðan til þriggja staða út frá Egils-
stöðum. Með betra vegasambandi
hefur þetta breyst og það sama á
við um Vestfirði og að hluta ei
þetta að gerast á Norðurlandi, eftii ^
að flugi til Húsavíkur hefur verið
hætt.
Jón Karl segir að í samkeppni
flugs og bíls sé oft miðað við að
þurfi menn að aka þrjá og hálfan
tíma eða lengur hafi flugið vinning-
inn. Rekstrarkostnaður við bifreið-
ar hefur hækkað gífurlega að und-
anförnu. Samkvæmt upplýsingum
frá FIB hefur beinn reksti’arkostn-
aður bíls hækkað um 25% á þessu
ári.
Ef einungis er miðað við hækkun
eldsneytis og trygginga, er hækk-
unin á árinu mun meiri eða um
50%.
Flugfargjöld innanlands hafa
hækkað um 23% á sama tíma.
En hvar eru möguleikar í innan- <
landsfluginu?
„Vaxtarmöguleikar eru miklii
meðal erlendra ferðamanna meða)
annars vegna mikillar fjölgunai
þeirra og vegna þess að dvöl þeirra
á landinu er heldur að styttast. Þac
er þeim sammerkt að þeir vilja
áfram sjá sem mest en á skemmrí
tíma.
Aðeins um 10% erlendra ferða-
manna nota sér innanlandsflug ac
einhverju marki og þann hóp mí
örugglega stækka. Sem dæmi m;
nefna að mikil fjölgun hefur verið í
Akureyrarleiðinni og er mikið un
að ferðamenn dvelji þar einn, tvc
eða þrjá daga og skoði sig um i
Norðurlandi og þá er flugið hag
kvæmasti kosturinn.
Við höfum stundað mikl;
markaðssetningu á þjónustu okkai
erlendis og hefur ferðamönnun
fjölgað um 20-30% hjá okkur á síð-
ustu tveimur árum. Nú geta menr
brátt bókað ferðir með okkur i
gegnum Netið og skapar það nýj;
og spennandi möguleika.
Aðrir vaxtarbroddar hjá okkui
era viðskiptafarþegar, en einnif
hefur verið aukning í því sem vií
köllum afþreyingarferðii’. Það ei
orðið mikið um að fyrirtæki hald
árshátíðfr sínar utan heimabyggð^
ar og síðan er mikið um aðra hópa,
sem fara milli staða og sækja leik-
hús eða aðrar skemmtanir."
Alls starfa um 250 manns hjá
Flugfélagi Islands og er árleg velta
félagsins um 2,5 milljarðar króna.
Félagið þarf á næstu 12 mánuð-
um að ráða 14-15 flugmenn m.a. tiþ
að geta mannað vaktiiu sjúkraflugi.