Morgunblaðið - 31.12.2000, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 31. DESEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ

Davíð Oddsson forsætisráðherra,
formaður Sjálfstæðisflokksins
. VIÐ,
ARAMOT
AU ÁRAMÓT, sem nú fara í hönd, marka árþús-
undaskipti meðal þeirra þjóða heims sem miða
tímatal sitt við fæðingu frelsarans. Sá atburður
markaði dýpstu spor í sögu mannkyns. Þá hófst ný
tíð. Vissulega tókum við Islendingar, líkt og aðrar
þjóðir með sama tímatal, forskot á sæluna fyrir ári og fögnuðum
síðustu áramótum sem kveðju- og komustund alda. Það er tím-
anna tákn að hin myndræna umgjörð árþúsundaskiptanna réð
meiru um tímasetningu hátíðarhaldanna heldur en rétt rímtal.
En þótt mörgum talnaspekingi haíi runnið þetta til rifja þá er
ekki um að fást og ekki hægt að leyna því að mestur ákafinn yfir
aldamótum er liðinn hjá. Því gefst nú betra tóm til að líta yfir
farinn veg og huga að því sem bíða kann í nánustu framtíð.
Við íslendingar slógumst í hópinn og fögnuðum nýju árþús-
undi, en um leið minntumst við þess að liðin voru eitt þúsund ár
frá því að þing kom saman á Þingvöllum til þess að ákveða,
hvort íslendingar skyldu með góðu taka upp kristinn sið.
Ákvörðun þingsins var heilladrjúg. Það var mikið happ fyrh- ís-
iendinga að leiðtogar kristinna manna og heiðinna, þeir Hallur
af Síðu og Þorgeir Ljósvetningagoði, voru gæfusmiðir, sem
tókst á elleftu stundu að sætta hinn vígfúsa lýð með rökunum
einum, á að taka upp hinn nýja sið og það án eftirmála. Mannvit
og skynsemi réðu en ekki afl vopna eins og víðast hvar annars
staðar varð raunin. Það var því ærið efni til að stofna til mann-
fundar á Þingvöllum og halda hátíð, gleðjast, fagna og þakka á
þessum miklu tímamótum Engum, sem lagði leið sína til Þing-
valla þessa fögru júlídaga mun líða úr minni sú mikla samkennd
og hátíðarbragur sem ríkti á hinum fornhelga stað. Það er skoð-
un mín að þúsundir íslendinga muni geyma þessa sumardaga á
Þingvöllum árið 2000 á meðal sinna bestu minninga.
Vissulega sýnist hverjum sitt um gildi trúar í nútímasam-
félagi og ýmsir höfðu á orði að of mikið hefði verið lagt í hátíð-
arhöldin. Ollum má þó vera ljóst að megn óánægja hefði orðið, ef
ríki og kirkja hefðu ekki skapað skilyrði fyrir þá sem vildu
minnast atburðanna á þeim stað sem til þess var einn fallinn. Og
af slíku hlýst lágmarkskostnaður, ef nokkur sómi á að verða að.
Kristin trú og þjóðkirkjan eru enn svo samofin íslenskri menn-
ingu og sögu að vart verður í sundur skilið, hvað sem síðar verð-
ur.
II
RIÐ 2000 VAR okkur Islendingum sameiginlega happa-
drjúgt á flestum sviðum, þótt á ýmsu hafi gengið hjá
hverjum og einum. Lista- og íþróttafólkið okkar náði
góðum árangri á erlendum vettvangi og við sem heima sátum
fengum að njóta margra ágætra listviðburða og er vart ofsagt
að menningarlíf okkar íslendinga standi í miklum blóma. Mik-
ilvæg forsenda þess að listir og menning fái notið sín og almenn-
ingur þeirra, er sú að grundvöllur efnahagsstarfseminnar sé
réttur. Undanfarin ár hafa verið okkur fslendingum fádæma
gjöful. Árið í ár er þar engin undantekning enda hagvöxtur mik-
ill. Jafnframt er reiknað með að kaupmáttur ráðstöfunartekna
aukist enn eitt árið í röð. íslendingar geta því borið höfuðið hátt,
þá er gerður er alþjóðlegur samanburður á kjörum og lífsskil-
yrðum þjóða.
Mörg okkar, sem nú erum á miðjum aldri, minnumst viðtala
sem Stefán fréttamaður Jónsson tók við Steinþór Þórðarson frá
Hala í Suðursveit. Lýsingar hans, eftir minni, af atburðum,
stórum og smáum frá æskuárum á liðinni öld þóttu með ólík-
indum vegna nákvæmni um smæstu atriði. Og flest höfúm við
þekkt fólk sem með svipuðum hætti gat greint skilmerkilega frá
löngu liðnum tíðindum og því sem borið hafði fyrir augu og
menn skynjuðu að þar var engu hallað. Slíku fólki fer fækkandi
og til þess liggja sjálfsagt margar ástæður. Fullyrða má, að eng-
in þeirra sé sú að fólk sé nú verr af Guði gert en forðum og enn
síður að almenn menntun sé lakari. Því hefur að vísu verið hald-
ið fram að þeim fáu sem áður nutu menntunar og urðu oft að
leggja mikið á sig hafi orðið meir úr henni en gerðist eftir að hún
varð almenningseign. Þetta skiptir þó ekki máli í þessu sam-
bandi. Sennilega má leita drýgsta hluta skýringar til þess sem
stundum er kallað hugarfarsbreyting. Hraði þjóðlífsins, breyt-
ingar, sveiflur og sókn í stundarávinning hafi ekki tíma fyrir for-
tíðina. Viðbragðsflýtir, aðlögunarhæfni og hæfileikinn til að aka
seglum eftir nýjum og nýjum vindi sé það eina sem veigur sé í.
Meira að segja sé „sjóður reynslunnar“ böggull sem menn eigi
helst ekki að burðast með. Þannig heyrði ég nýlega tvo erlenda
rekstrarsérfræðinga, fræga og virta á sínu sviði, spjalla um þró-
un fyrirtækja. Þeir voru báðir flóðmælskir eins og títt er um
slíka menn. Þar kom umræðu þeirra að annar sagði að nú væri
það víða vandamál að menn sætu uppi með hæft starfsfólk með
mikla reynslu! Ég lagði betur við hlustir og hélt að manninum
hefði orðið fótaskortur á tungunni og hann hlyti að bæta úr eða
viðmælandinn að taka hann í bakaríið. Öðru nær. Hinn tók óða-
mála undir. Fyrirtæki í harðri samkeppni, sem iðulega þyi-ftu að
gera breytingar til að standast hana, yrðu helst að losa sig við
slíkt starfsfólk hið snarasta og ráða þess í stað ungt fólk, sem
væri ódýrara, sæi ekki eftir því sem úrelt teldist og væri ekki
hlaðið reynslu, sem þvældist fyrir því. Starfsfólk með mikla
reynslu væri vissulega Akkilesarhæll í nútíma fyrirtæki. AI-
þjóðavæðing, opnir markaðir og dýnamísk þróun viðskiptalífs-
ins annars vegar og gagnkvæmt tryggðarsamband innan íyr-
irtækis hins vegar gætu ekki lengur farið saman. Lítill vafi er á
að víða örlar á hugsun af þessu tagi, en verði hún almenn mun
það hafa mikil eftirköst.
En hví eru framangreind dæmi nefnd til sögu á þessum tíma-
mótum? Það er vegna þess að þau kalla beinlínis á að staðnæmst
sé stundarkorn og horft um öxl áður en lagt er á bratta komandi
aldar. I annan stað tel ég að angi af þessari þróun sé sá, að jafn-
vel til skemmri tíma haldist mönnum uppi að þvaðra um hluti
opinberlega án þess að hafa til þess nokkrar forsendur. Ég tel til
að mynda augljóst að ýmsir fréttamenn hafi fjallað um nýgeng-
inn dóm Hæstaréttar, án þess að lesa hann sjálfir rækilega í
gegn, hvað þá heldur að fá sérfróða til að úLskýra hann fyrir sér,
áður en hafin voru viðtöl við hina og þessa um dóminn. Og því
skyldu þeir ekki vinna sér verkið svo létt, þar sem reynslan hef-
ur sýnt að þeir komast aftur og aftur upp með það? En fjöl-
miðlamenn á fámennum fréttastofum í tímahraki eru ekki þeir
einu. Mín stétt, stjórmálamennimir, hafa heldur betur færst í
aukana. Menn koma fram í hverjum umræðuþættinum af öðrum
og fimbulfamba um mál með innstæðulausar íúllyrðingar í allar
áttir. Og öllum virðist sama. Það sem Bandaríkjamenn kalla „so
what“-sjónarmiðið færist einnig í vöxt hér á landi.
Um fortíðina geta menn deilt ellegar lagt út af henni eins og
þeir kjósa. Framtíðin er flóknari og enginn hefur hana í hendi
sér. Um hana verður því ekki deilt af viti. En um hana má spá.
Leiða má sitthvað að líkum og ekkert er á móti því að reyna að
stikla á steinum fortíðarinnar yfir það flóð sem skilur að nútíð
og framtíð. Stjórnmálamenn eru veikir fyrir slíkum gönguferð-
um. Það hefur aðeins borið á þvi að undanfömu að sumum þyki
að efnahagsleg velgengni þjóðarinnar hafi staðið fulllengi og af
þeirri ástæðu einni sé óhætt að bæta nokkrum bölmóði í reglu-
bundnum og stækkandi skömmtum út í umræðuna um þau mál.
Fyrir tæpum tveimur árum fullyrti einn snillingurinn að hann
byggi yfir þekkingu sem aðrir gerðu ekki eða afneituðu. Hann
einn heyrði tikkið í hinni tifandi tímasprengju sem myndi
springa strax eftir kosningar með hvelli og efnahagslegu öng-
þveiti. Það hefur svo komið í hlut hans að trekkja þessa klukku
aftur og aftur þegar allur vindingur hefur verið úr fjöðrinni,
auðvitað í þeirri von að geta einhvem tíman sagt: „Sko, hvað
sagði ég ekki?“ Allar pólitískar vonir og væntingar virðast hafa
verið bundnar við þetta fírverkerí framtíðar.
En hvernig er staðan? Hvað getum við stuðst við þegar horft
er til næstu framtíðar? Myndin sem blasir við í báðar áttir er
hagfelld. Árangur í efnahagsmálum hefur orðið mikill á síðustu
ámm. Hagvöxtur hefur ekki verið meiri í annan tíma og sama
gildir um lífskjörin almennt. Þetta hefur ekki byggst á óvenju-
legri fiskgengd eða öðmm uppgripum eins og stundum í fyrri
tíð. Það em fyrst og fremst hinar umfangsmiklu skipulags-
breytingar í hagkerfinu sem gert hafa gæfumuninn, ásamt stór-
felldum vexti í nýjum atvinnugreinum og nýrri sókn og hagræð-
ingu í hefðbundnum greinum, sem umbreytingar í
efnahagslífinu gerðu mögulegar. En einmitt af þessum ástæð-
um er okkur auðveldað að horfa fram eftir veg. Með endumýjun
hagkerfisins síðastliðinn áratug hefur verið búið í haginn lyrir
framtíðina og þess vegna blasa við mörg og álitleg sóknarfæri.
Horfum um stund yfir sviðið. Hagvöxtur hefur verið ör. Störfum
hefur fjölgað. íslendingar hafa flutt heim á ný. Lífskjör hafa
stórbatnað. Verðbólgan er innan viðráðanlegra marka. Rekstur
ríkisins hefur aldrei verið í betra horfi. Fyrri hagvaxtarskeið
hafa verið stutt, en ekkert þeirra hefur getað státað af öllu því
sem að framan var nefnt, og því síður umfangsmiklum end-
urbótum á efnahagskerfinu, sem ekki eru bundnar við eitt hag-
vaxtarskeið. Þær breytingar fela í sér að sveiflur á milli hag-
vaxtartímabila verða nokkru minni en ella.
RDdsstjórnin hefur verið gagnrýnd fyrir að slá ekki nógu fast
á þensluna. Hún hefur svarað og sagt að hún hafni gamaldags
úrræðum sem notuð hafa verið til að slá á einkenni þenslu, en
myndi einbeita sér að því að draga úr þenslunni sjálfri. Það tæki
lengri tíma en gömlu aðferðimar en væri varanlegra. Ljóst er
orðið að nú dregur úr ofhita í efnahagslífinu eins og lofað var. Þá
er hrópað að kreppan sé að koma! Ekki er fótur fyrir því. Stóra
myndin sem við blasir er mjög hagfelld. Ágæt skilyrði eru til að
ná miklum árangri í íslenskum efnahagsmálum á næstu 5-10 ár-
um, ef sæmilega er á haldið. í fyrsta lagi eiga skipulagsbreyt-
ingar á efnahagsgerðinni enn eftir að skila miklu. I öðra lagi er
mikið vaxtarrými fyrir nýju atvinnugreinarnar. í þriðja lagi era
fiskistofnar í góðu meðallagi og gætu farið vaxandi og í fjórða
lagi er áhugi á að stórauka álframleiðslu hér á landi á næstu 10
áram, svo að nokkrir þættir séu nefndir til sögu. Það er því ekk-
ert sem bendir til að illa fari í íslensku efnahagslífi á næstunni.
Þeir stjómmálamenn sem sjá ekkert nema svartnættið fram-
undan era ekki burðugir leiðsögumenn fyrir aðra inn í framtíð-
ina.
III
EINN MARKVERÐASTI atburður ársins var undirritun
kjarasamninga aðila vinnumarkaðarins. Samningarnir
einkenndust af ábyrgð og víðsýni og vilja til að tryggja
og efla kaupmátt fólks. í febrúar á næsta ári verður gengið úr
skugga um að forsendur kjarasamninga hafi haldið. Meginfor-
sendan var að verðbólgan héldist innan ákveðinna marka. Að
undanförnu hafa heyrst fullyrðingar um að verðbólgan sé við
það að fara úr böndunum og um síðustu mánaðamót fór tals-
maður Samíylkingar hamföram í þeim efnum. Það hlýtur að
hafa komið þessum bölsýnismönnum nokkuð á óvart þegar
verðbólgumælingar sýndu tíu dögum síðar núll prósent verð-
breytingar á milli mánaða. Fjármálastofnanir, svo sem FBA,