Morgunblaðið - 31.12.2000, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 31. DESEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
„Ég hét mér því að fara í frí ef ég stæði mig að því að vera önugur. Ég held ég hafi sloppið við það,“ segir Hörður.
Morgunblaóið/Kristinn
Hálf lækning í
góðum viðtökum
Þrír heiðursmenn, þeir Eiríkur Bjarnason, Úlfar Þórðarson og
Hörður Þorleifsson, láta af störfum nú um áramótin og Ijúka þar
með langri ogfarsælii starfsævi viö augnlækningar. Allireru þeir
landsþekktirfyrirstörf sín, enda hafa þeirorðið mörgum íslend-
ingnum að liði í gegnum árin. María Hrönn Gunnarsdóttir hitti
einn af heiðursmönnunum þremur, Hörð Þorleifsson, ogskyggnd-
ist með honum inn í veröld liöinna daga. Hann segist oft hafa
haft áhyggjur af sjúklingum sínum en alltaf hafi ræst úr. Fyrir það
er hann þakklátur nú þegar hann stendur við orð sín um að Ijúka
störfum um leið og 20. öldin rennur skeið sitt á enda.
HÖRÐUR Þorleifsson ákvað fyrir
mörgum árum að hann skyldi ijúka
starfsævi sinni sem augnlæknir með
nýrri öld. „Fátt er aumkunarverðara
en að lifa sjálfan sig í starfi,“ eins og
hann orðar það þar sem við sitjum í jólaösinni
miðri í Kringlunni og drekkum malt og sóda-
vatn.
Engum dettur í hug að Hörður sé að láta af
störfum fyrir aldurs sakir. Svo er nú samt, enda
er hann orðinn rúmlega sjötugur að árum.
Hann er kvikur í hreyfingum, vel á sig kominn
og í betra formi en margur yngri maðurinn.
„Ég syndi daglega, hjóla í vinnuna á sumrin
og er í leikfimi. Síðan dansa ég mikið. Við hjónin
erum mikil dansfífl. Ég byrjaði að dansa árið
1981. Þá var ég á árshátíð lækna og áttaði mig á
því að ég gat bara dansað tvö spor áfram og eitt
afturábak.“
Eftir það varð ekki aftur snúið og hann og
fyrri eiginkona hans, Hulda Tryggvadóttir,
skráðu sig í dansskóla. Huldu missti Hörður úr
krabbameini fyrir 18 árum.
Síðari eiginkona hans er Finnfríður Jóhanns-
dóttir, sjúkraliði. „Ég kynntist henni á balli,“
segir hann brosandi og vísar þar til sameig-
inlegs áhugamáls þeirra, dansins. Ekkert er
þeim hjónum heilagt í þeim efnum og þau hafa
lært jafnt tangó sem línudansa. „Við vorum á
fyrsta námskeiðinu sem var haldið í línudöns-
um,“ segir hann og bætir glettinn við að hann
hafi meira að segja keypt sér ekta kúrekahatt í
Ástralíu þegar þau hjónin voru á hnattreisu
með Ingólfi Guðbrandssyni árið 1997.
Flinkur bifvélavirki
Starfsævi Harðar er bæði löng og farsæl. Það
þakkar hann ekki síst því að hann hefur átt gott
fjölskyldulíf. „Jafnvægi hugans er nauðsynlegt
í læknisstörfum,“ segir hann.
Hörður lauk prófi í læknisfræði árið 1954, þá
orðinn þriggja drengja faðir. „Læknanámið
skiptist í þrjá hluta þegar þetta var. Fyrsti son-
urinn fæddist á meðan ég var í fyrsta hlutanum
og tvíburarnir í öðrum hluta. Þegar við vorum á
þriðja hluta hvísluðust skólabræður mínir á um
á hverju væri von þá.“
En börnin urðu ekki fleiri.
Strax að loknu læknaprófi hélt fjölskyldan til
Hvammstanga þar sem Hörður leysti af hér-
aðslækninn Brynjúlf Dagsson í 7 mánuði. Því
næst lauk hann kandidatsárinu sínu á Land-
spítalanum en fór svo aftur norður á Hvamms-
tanga þar sem hann varð héraðslæknir.
„Það var sjúkraskýli á Hvammstanga. Ég
tók t.d. botnlanga þar. Sigurður Eiríksson bif-
vélavirki svæfði iyrir mig. Sigurður er flinkur í
hverju sem er. Hann gerði jafnvel við röntg-
entæki. Þá var alsiða að nota sérstaka svæfing-
araðferð með svokölluðum „trilene“, sem var
brúsi með grímu. Þetta var gott apparat, sem
var einkum notað til að létta konum svæfingu."
Hörður var á Hvammstanga til ársins 1961
að hann fór á námskeið í augnlækningum til
London.
„Þar var ég á Institute of Ophthalmology og
á Moorfields Eye Hospital í 6 mánuði og fór síð-
an sem aðstoðarlæknir á augndeild á Akadem-
iska sjukhuset í Uppsölum í Svíþjóð." Þar var
hann til vors árið 1964, að hann fór á tauga-
sjúkdómadeild háskólasjúkrahússins í Umeá.
„Svo kom ég heim í nóvember árið 1964. Ég
opnaði augnlæknastofu í ágúst 1965 að Suður-
götu 3. Þar var ég í 8 ár. Þá var ég jafnframt á
sjúkrahúsinu Sólheimum, sem var einkasjúkra-
hús við Tjamargötu. Ég fór til 0rebro í Svíþjóð
árið 1966 og þjálfaði mig í augnskurðlækning-
um og sérhæfði mig þar í nethimnulosaðgerð-
um. Var ég þar í hálft ár.“
Læknar vinna gjaman langan vinnudag og
Hörður var þar engin undantekning: „Ég vann
70 til 80 tíma á viku þar til ég fór að draga sam-
an. Það gerði ég þegar Landakot og Landspít-
alinn sameinuðust árið 1996.“
- Hvernig gekk það?
„Það gekk með því móti að fækka vinnudög-
unum. Óðm vísi er það ekki hægt. Ég fór þá að
vera tvo daga í viku á stofu. Eg hef verið á
Hrafnistu í Laugarásnum vikulega síðan árið
1965.“
Margir voru rangeygðir
Hörður fór í augnlækningaferðalög út á
landsbyggðina í rétt 30 ár, frá árinu 1965 til
1994:
„Ég fór einu sinni á ári til Kirkjubæjar-
klausturs og yfirleitt var ég fjómm sinnum á ári
í Vestmannaeyjum og þá viku í senn eftir gos.
Áður fór ég einu sinni á ári og var þar um mán-
aðartíma í senn. Ég fór líka til Víkur í Mýrdal
einu sinni ári á ámnum 1964-1983,“ segir hann.
„Þegar Sólheimum var lokað 1969 fékk ég
ráðningu á nýstofnaðri augndeild á Landakoti
ásamt Guðmundi Björnssyni. Fyrir vom þar
Kristján Sveinsson, Bergsveinn Ólafsson og
Ulfar Þórðarson. Guðmundur varð síðan fyrsti
prófessorinn í augnlækningum við Háskóla Is-
lands. Fyrstu árin unnum við Guðmundur sam-
an við flestar aðgerðir - þangað til Edda
Bjömsdóttir kom sem aðstoðarlæknir og svo
Guðmundur Viggósson árið 1975. Hún aðstoð-
aði okkur til skiptis. Við höfðum fasta skurð-
ardaga. Þó ég hefði sérhæft mig í nethimnuað-
gerðum gerði maðui- allt sem þurfti innan
greinarinnar. Ég gerði t.d. um 1.000 aðgerðir
við rangeygð, fyrstu árin í samvinnu með Guð-
mundi Björnssyni. Það var tiltölulega óplægður
akur hér á Islandi og margir vom rangeygðir.
Til þess að sjón þroskist eðlilega þarf að beita
báðum augum samtímis. Þeir sem em rang-
eygðir nota annað augað eða augun til skiptis.
„Við þetta þroskast þrívíddarsjónin ekki. Til að
fólk hafi þrívíddarsjón verður það að nota bæði
augun samtímis og skurðaðgerðinni er ætlað að
samstilla augun.“ segir hann.
Hörður segir að þótt skurðaðgerðimar hafi
verið margar hafi „stofupraxísið" tekið mestan
tímann.
„Göngudeild augndeildarinnar var opnuð ár-
ið 1973 á Öldugötu 17 og ég var þar í 27 ár. Hún
var stofnuð að fmmkvæði Guðmundar Björns-
sonar til að sinna glákusjúklingum, sem vom
kallaðir inn til eftirlits, en augnlæknar hafa
einnig leigt þar aðstöðu til að reka stofur.
Ég hætti að skera upp um áramótin 1989 og
1990. Mér finnst að augnlæknar eigi ekki að
skera á sjötugsaldri. Eftir það rak ég stofu á
Öldugötunni," segir hann og nefnir til sögunnar
konurnar sem þar hafa starfað, m.a. Sigrúnu
Gísladóttur, sem hefur mælt sjónsvið í 27 ár,
Ástu Jóhannesdóttur, forstöðukonu til 25 ára
og Ásu Björgvinsdóttur, sem var þar ritari í
aldarfimmtung. Ekki fer á milli mála samstarf-
ið við þær og aðrar starfskonur á Öldugötunni,
sem hann hefði helst viljað nefna allar með
nafni, var gott og gjöfult.
Gamlárskvöldin
hættulegust
„Ég verð að minnast á systurnar á Landa- |
koti,“ segir Hörður hlýlega og lítur til baka inn í
heim horfinna daga. „Skurðstofuhjúkmnarkon-
an hét systir Elísa. Hún var ákaílega þægilega
kona. Yfirhjúkranarkonan á skurðdeildinni var
systir Gabríela. Hún var yndisleg kona, hún lést
mmlega níræð. Hún grét örlög Landakots.“
- En hvernig kom það til að Hörður valdi
augnlækningar?
„Þegar ég var héraðslæknir vai-ð ungur pilt-
ur íyrir því óhappi að hrasa í hálfkláraðri bygg- i
ingu og fá steypustyrktarjám á augnlokið. Það
rifnaði af og hékk á bláþræði. Ég saumaði augn-
lokið á og það gekk svo vel að ég sá að ég ætti
erindi í augnlækningar. Ég hef síðan séð mörg
augu illa rifin og oft hefur verið spurning hvort
borgi sig að reyna að laga þau. Oftast hefur það
orðið ofan á og oft hefúr það tekist vel. Gaml-
árskvöldin era hættulegust. Það er líka nokkuð
algengt að jámsmiðir og aðiir sem vinna í
málmiðnaði vanræki að hafa augnhlífar.“
Hörður segist eiga ánægjulegar minningar
frá störfum sínum við augnlækningar.
„Ég hef oft haft áhyggjur af sjúklingum en
það hefur alltaf ræst úr,“ segir hann þakklátur.
„Ég hét mér því að fara í frí ef ég stæði mig
að því að vera önugur. Ég held ég hafi sloppið
við það. Það má ekki gleyma því að fólk sem
leitar til læknis er kvíðið og það verður að taka
tillit til þess. Það veit ekki á hverju það á von.
Það er hálf lækning í því að taka vel á móti fólki.
Fólk kemur t.d. vegna ertingar í slímhimnu,
sem er mjög óþægileg. Um leið og það veit að
þetta er ekki alvarlegt og að ertingin gengur yf-
ir verður það rólegt."
Margt hefur breyst í augnlækningum frá því
Hörður ákvað að leggja þær fyrir sig og segir
hann að læknarnir hafi sannarlega ekki slegið
slöku við að endurmennta sig. „Þegar Landakot
var og hét var t.d. 75% mætingarskylda á
fræðslufundi á laugardagsmorgnum. Þá héld-
um við læknamir fyrirlestrana til skiptis.
Augnskurðtæknin breyttist mikið eftir að
skurðarsmásjá kom á augndeildina 1971. Hún
auðveldaði mikið augnaðgerðir með betri yfir-
sýn yfir það sem verið var að gera. Leysitæki
fengum við svo árið 1981, það var stórt stökk. j
Þá var hægt að gera við æðabilanir í augnbotni.
Þá fyrst var hægt að stöðva sykursýkisbreyt-
ingar í augum. Það var bylting. íslendingar em *
mjög framarlega í þessum málum,“ segir Hörð-
ur og minnir á að þessi tæki og mörg önnur hafi
augndeildin fengið að gjöf frá félagasamtökum
á borð við Lions-hreyfinguna, Oddfellow-regl-
una og Kiwanis-félögin. Segir hann að gjafirnar
hafi í upphafi ráðið örlögum deildarinnar.
-En hvað tekur nú við þegar annasamir
starfsdagar augnlæknisins era að baki?
„Nú ætla ég að vera á lausu og gera það sem ;
mér sýnist þegar mér sýnist,“ segir hann glað-
ur í bragði og ekki er laust við að tilhlökkunar
gæti í röddinni.