Skírnir - 01.07.1891, Side 76

76
Bókin uiD Rembrandt.
á bjátar, — maður, sem hefur mikið skap og er karlmenni, en setur þó fagrar
listir skör hærra en blótneytiskrapt.
Yér þurfum nú háskóla til að venja menn af lærdómi. Sál mannsins
kafnar i þessum lærdómi, verður sérvitur, skorpnar eins og skinn, missir
sitt skapandi afl, og tyggur upp eptir þeim, sem liggja í gröflnni.
Gripasöfnin (Museen) heita í höfuðið á menntagyðjunum (Musen) eins
og lundur (lucus) heitir eptir dimmunni (non lueendo), því þær eru gyðjur
hins skapandi sálarafls, og ekki þess, er raðar niður og rígskorðar. 1
gripasöfnum eru hlutir, sem eru slitnir úr sínu heimilissambandi, heimilis-
liíi. Hið fullkomnasta safn af mannsaugum, geymdum í vínanda, getur
aldrei bætt'upp heilan mann. Augun eiga að vera í mannshöfði, og mynd-
ir í kirkjum, stórhýsum og á heimilum manna. Skreytið lífið, en ekki
ruslakistur með þeim. Slíkt menntar langtum meir en að fara á söfn.
Listaverkið er eins og eitt orð út af fyrir sig í einhverju máli; að eins
sambandið, sem það er í, í hvert skipti, gefur því þýðingu og verð. Söfn-
in eru eins og orðabækur, sem hengja orðin sambandslaus á þráð. Það
er reyndar gott, að slá upp i þeim. En enginn hefur enn lært að þekkja
andann og sálina i nokkru máli, með því að blaða i orðabókum. Söfn
eru, eins og þeim nú er fyrir komið, að eins fyrir vísindamenn. Menn læra
ekki mál hinna fögru lista af orðaupptalning einni, heldur af því, að heyra
orðin í lifandi sambandi við það, sem er þeim skylt og samvaxið. Söfnin
eiga að fræða þjóðina og kenna henni fegurðarnæmi.
Málfræðingarnir fá á baukinn. Að semja efnisskrár, registur og yfir-
lit er stundum þarflegt, en þegar aðaláherzlan er lögð á það í einhverri
menntun, þá deyr hún. Handbókarmenntunin ber ofurliði og kyrkir margt.
Þeir hafa sína vizku úr efnisyfirlitum bókanna, og ekki úr bókunum sjálf-
um, sagði merkur þýzkur málfræðingur um félaga sína suma. Og þessum
mönnum fjölgar óðum. Yísindin eru orðin stafrófsseðlavísindi. Þeir bisa
eingöngu við að leiðrétta textann í ritum fornaldarinnar, eins og þau séu
ekki til annars hæf. Hin andlega fátækt þeirra gerir aptur stúdenta
andlega fátæka, enda er nú kvartað hátt. Aðalstarf latínuskólanna nú er
að gera lærisveinana svo leiða á fornöldinni, að þoir lita aldrei við henni
síðar. Það er verra en ekki. Rektor við háskólann í Berlin sagði ný-
Iega í ræðu, að flestir þýzkir stúdentar læsu málfræði að eins prófsins
vegna.
Hin þýzka menntun nú á dögum sækist eptir hýðinu og lætur kjarn-
an liggja. Aldrei hefur verið grafið meir upp úr jörðu, andlega og lík-