Skírnir - 01.07.1891, Side 78

78
Bókin unTRembrandt.
Þeir eru yísindalegir odd- og broddborgarar, eins og surair góðir menn í
mannfélaginu. Deir kúra hver í sína vísindakorni, og er blóðilla við þá,
sem raska ró þeirra með nýju. Ekki alls fyrir löngu var „vísindaleg“ heit
aðbúð höfð við taugaveika utan og innan. Drap hún ílesta þeirra. Nú
vita menn, að þeim er hollust kulda-aðbúð. Ef taugaveikur maður gaf sig
ekki að vísindalegu aðbúðinni, þá átti hann batavon. Eins er um þýzku
þjððina nú á dögum, að því er allt andlegt snertir. Hún verður að láta
hitann, tilfinninguna, hlúa að menntun sinni, í stað kuldans, skynseminnar.
Þjóðverjar deyfa sálina og þemba sig upp með bjórdrykkju. Yari þeir
sig, að ekki fari eins og í þrjátíuárastríðinu. Þá höfðu þeir drepið sitt
andlega fjör með bjórdrykkju. „Á jeg að giptast vatnssvamp ?“ segir
Portia við Nerissu, er hún nefnir þýzkan biðil (í Shakespeares „Kaup-
maðurinn í Feneyjum"). Mér er illa við hið egypzka mollulíf Þjóðverja.
Á meðan þeir hafa ekki breitt brjóst, björt augu og stálmjúka limi, á
meðan þeir lifa ekki á sinn hátt forngrísku lífi, eru þeir ófrjálsir. Sálin
hrörnar í vondum híbýlum. Englendingar, sem gefa sig svo mjög við lík-
amsæfingum, eiga ögn af þessu forngríska lífi. (Að nokkru eptir Öhquist).
Arne Oarborg: Trætte Mænd. (Kristiania 1891). Þessi bók var
prentuð upp þrisvar á þrem mánuðum, og 6000 eintök seld af henni. Hún
var talin óalandi og óferjandi af sumum, en sumir hálofuðu hana. Þetta
kemur til af því, að bókin er nýtt stig, sem Garborg stígur. í fyrri bók-
um sínum hugsar hann mest um mál, sem koma við mannfélaginu, trúnni,
siðferðinu. Hann lítur meir á skoðanir manna en á sálir þeirra.
Bók þessi er syndajátning, líkt og syndajátningar Ágústínusar og
Bousseaus. Hún er sálarstríð manns, sem er trúarlaus, og trúir að eins
á öfl náttúrunnar. Hann hefur kastað öllu fyrir borð, þvi „maðurinn er
dýr“. Hann á hvergi höfði sínu að að halla, ekki föðurskaut guðs, ekki
meyjarbrjóst. Maðurinn er dýr. Hvað er sannleikur? Það' sem dónarnir
skilja, það, sem æsir girndir þeirra og fýsnir.
Gabriel Gram (svo heitir aðalpersónan í bókinni, þ. e. Árni Garborg
sjálfur) ætlar fyrst að leita athvarfs í hjónabandi. Hann er opt ástfang-
inn, en ástir hans spretta af holdlegri fýsn eða sjálfselsku tómri. Hann
er i tærum við fleiri en eina i senn, og trúir ekki á kvennfólkið. „Ást
kvennmannsins þýðir, að barn hennar verður að eiga einhvern föður; það
er ekki svo voðalega áríðandi, hvort það er þessi eða hinn. Fái hún ekki
þann, sem hún helzt vill, grætur hún og og tekur annan í staðinn“.