Skírnir - 01.01.1900, Page 24

24
Áttavísnn.
með þeirri flóðöldu af römantík, sem breiddiat yfir heiminn fytri hlut ald-
arinnar. En það heimspekilega moldviðrisryk, sem þýzkir heimspekingar
þeyttu npp og sveipuðu guðfræðina í fyrri hlut aldarinnar (Hegel og hans
lærisveinar), er nú horfið aftur. Sögulegar biblíu-rannsóknir 19. aldar-
innar eru mjög merkar og hafa þegar borið sýnilegan árangur með því
að breyta skoðunum manna í því efni.
Einn af þeim ávöxtum, sem 19. öldin hefir borið af útsæði 18. aldar-
arinnar, er efling tilfinningarinnar fyrir almennnm mannréttindum og
fyllri viðurkenning þeirra en áður. Þrjár hreyfingar má einkum til nefna
í þessa átt: afnám þrœlahalds um allan mentaðan heirn (þar má með telja
afnám bænda-ánauðar í Rúslandi); kenningar og fídagsskapur lögjafnaðor-
manna (sósíalista), og barátta fyrir jafnrétti kvenna við karla (kvenfrelsi).
— Ein merkasta siðmenningarhreyfing 19. aldarinnar er hindindis-hreyf-
ingin. Hún má heita barn 19. aldarinnar og hefir breiðst út um allar
heimsálfur, en mest þó meðal enskumælandi þjóða og Skandínava; lat-
nesku þjóðirnar hafa þar minna að gert. — Þjóðernishugmyndin náði mikl-
um þroska á þriðja fjórðungi aldarinnar, og átti Napóleon III. góðan þátt
í því. Sýnilegir ávextir þessa komu fram í því, er Ítalía dróst saman í
eitt ríki, og svo í sameining alls Þýzkalands I eitt keisaradæmi. — Stjórn-
skipulags-hreyfingar aldarinnar standa í nánu sambandi við viðurkenning
mannréttindanna; hvorttveggja er beinn ávöxtur af starfsemi ensku og
frakknesku heimspekinganna á 18. öld og stjórnbyltinganna í Yesturheimi
og á Frakklandi í lok þeirrar aldar. — Eftir að Napóleon mikli var á bak
aftur brotinn, reið afturhaldsalda mikil yfir alla Norðurálfu; konungar
hennar og keisarar fóru að spengja sína brostnu einveldisstóla og kalka
í brestina eftir föngum. En þótt þeir fengju barið frelsið niður um hríð,
þá varð það þeim skammgóður vermir. 1848 rann ný frelsisalda yfir Ev-
rópu, og hefi ég miust hennar nokkuð í áttavísun Skírnis í hitt-ið-firra.
í lok 19. aldarinnar vóru engin óbundin einveldisríki til (að nafninu til)
í Norðurálfu, nema Rúsaveldi og Tyrkjaveldi. f öllum hinum ríkjunum
vóru komin á löggjafarþing, og jafnvel þingræði í öllum löndum nema
Danmörku, sem að því leyti stendur miðvega milli Rúslands og Tyrk-
lands annars vegar, og hinna Evrópuríkjanna hins vegar. í stjórnmálum
má kalla 19. öldina þingræðisins öld, því að þingræðið er fyrst til orðið
og að fullu viðurkent á henni. Jafnvel á Bretaveldi er þingræðið eigin-
lega fyrst full-komið á laggir og fast orðið i sessi á stjórnarárum Victoríu
drottningar,