Skírnir - 01.01.1900, Síða 27

Áttavísnn.
27
í fyrstu, meðan keisari var að menna þjððina, sendi hann árlega á ríkis-
sjððs kostnað fjölda ungra manna á herskðla, háskðla, kennaraskðla og
iðnskðla í Bandaríkjunum. Og öll þessi feikna-breyting er orðin á einum
aldar-þriðjungi. — Slíkt hefði ekki getað orðið nema hjá þjóð, sem er nám-
ftis og gáfuð að náttúru og hefir mikla mentun undir, þðtt forneskjuleg
sé í samanburði við vora mentun.
Japan er vaknað af árþúsnnda-dvaia; en hvað liggur fyrir Sínverj-
um? Þeir hafa eins forna mentun, þðtt steingervingsleg sé, og eru vel
af guði gerðir. Þeirra vitjunartími virðist nú vera kominn. En hvort
verða þeir allir Búsum að bráð? Eða skyldu þeir fá innlenda stjðrn, sem
tekur það ráð, að reyna að endurfæða þjóðina með því að semja hana að
háttum vestrænna þjðða og veita menningarstraum þeirra inn í landið?
Úr þeirri spurning mun 20. öldin leysa.
Af eiginlegum vísindalegum framförum, auk þeirra er heyra til hag-
nýttum vísindum eðnr verklegum, mætti á ýmislegt minna, efrúm leyfði'.
Geta má meðal annars um það, er menn fundu, að allur máttur er ðþrot-
legur (Conservation of energy); enn fremur má nefna inar miklu framfar-
ir í jarðfræðiþekkingunni, sannanirnar fyrir ísöldinni, ákaflegri tímalengd
hennar og áhrif á yfirborð jarðar; sannanirnar fyrir feiknat-háum aldri
mannkynsins; frumhvelfis-kenninguna; kenninguna um að fðstrið endur-
taki upprunasögu sína, meðan það er að þrðast; eðli og ætlunarverk hvítu
blððagnanna; ljðshraða-mælinguna; Ijðskönnunina og ljðskannann; ýmis
ný frumefni og margvíslegar nýjungar í efnafræðinni. — En framar flestu
öðru í eiginlega heimspekilegnm efnum má nefna tilályktunar-rökfræðina
(inductive logic), sem telja má Mill höfund að.
En langþýðingarmesta framför aldarinnar í andlegu tilliti er breyti-
þrðunarfræðin (evolution), sem ávalt mun kend verða við Darwin’s nafn,
hverjum breytingum og viðaukum sem hún síðan hefir tekið eður kann
að taka; að vísu hafði bðlað á henni fyrr (Lamarck, Goethe, og enda í
fornöld), en það var þá hugboð að mestu, og litt rökstutt, og sízt lang-
rakið. Sumir láta sér ant um, að kalla hreytiþrðunarkenninguna getgátu,
sem hún anðvitað er; en frumagnakenningin er líka getgáta, og ber þð
enginn brigður á hana; sjálft þyngdarlögmálið er getgáta, og svo
er alt það sem vér köllum náttúrulögmál; en getgátur þær eru tilálykt-
1) Þeim sem fýsir að lsynna sér yflrlit yflr vísindaleg afreklfl. aldarinnar, verður llk-
lega ekki að sinni á betra rit visað, heldur en “The Wonderful Century“ eftir Al-
fred Russett Wattace.