Skírnir - 01.04.1914, Page 103

Kitfregnir.
215
•fjarskildari frœndum af því fje sem í kistunum var. Aö konungur
felur Agli fjeð til úthlutunar er eðlilegt, eftir því sem á stendur.
Enn má telja eina ástæðu til þess, að sögurnar þegja oftast
nær um niðgjöldin. Á þeim tíma, sem sögurnar vóru ritaöar, um
og eftir aldamótin 1200, virðist hafa verið komin sú venja á, að
vígsakarbótum og niðgjöldum hafi verið steipt saman og að vígsak-
araðili hafi krafist hvorstveggja í einu af veganda eða þeim sem
fór með sökina firir hann, enn ekki af frændum veganda. Þetta
firirkomulag var miklu handhægra og auöveldara í framkvæmdinni
enn hið eldra firirkomulag. Yjer vitum, að samskonar venja komst
á um innheimtu niðgjalda í Gulaþingslögum í Noregi með saktali
Bjarna Marðarsonar (um 1200). AS sú venja hafi og komist á hjer,
á það benda hinar háu bætur, sem goldnar eru firir víg á Sturl-
ungaöldinni, sem væru naumast skiljanlegar, ef vígsakarbótum og
niðgjöldum hefði ekki veriö steipt saman. Merkileg í þessu efni er
frásögn Sturlungu um bætur þær, sem Þorvarðr Þórarinson galt
Sighvati Böðvarssini firir víg Þorgils skarða, bróður Sighvats (Sturl.3
II, 307, bls.): »Þeir gerðu hálft annat hundrað hundraða fyrir
víg Þorgils ; skyldi niðr falla þrír tigir hundraöa fyrir atför við Þor-
varð ok rán ok spellvirki þau, er ger höfðu verit á Grund; var þat
mælt, at hvárir skyldi gjalda sínum mönnum, sem
til ynniz«. Það er auðsjeð, hvað Þorvarðr á að gjalda sínum mönn-
um af þeiin 30 hundruðum, sem honum eru dæmd. Hann á að
gjalda þeim, sem urðu firir ránum á Grund, skaðabætur. Enn hvað
er það, sem Sighva.tr á að gjalda sínum mönnum af þeim bótum,
sem hann tekur við firir bróður sinn. Það getur ekki verið annað
en niðgjöld til annara fræuda Þorgils, hann ábirgist með öðruna
oröum Þorvarði, að engar eftirkröfur skuli koma frá þeim. Af
þessu virðist ljóst: 1. að vígsakarbótum og niðgjöldum er slengt
saman í eina upphæð, og er hún kölluð »v í g s b æ t u r« síðar á s.
st. 2. að vegandi greiðir hvorttveggja, og 3. að sakaraðili tekur
á móti hvorutveggju og tekur að sjer að úthluta niðgjöldunum til
frænda hins vegna.
Enn ef þessi venja var komin á um það leiti, sem sögurnar
vóru skrifaðar, þá er það mjög eðlilegt, að söguhöfundarnir geti lítt
niðgjaldanna sjerstaklega, með því að þau vóru sótt með vígsökinni
á þeirra dögum. Það rjettarástand, sem söguritarinn átti sjálfur
við að búa, hefur ósjálfrátt haft áhrif á lísing hans á löngu horfnum
tímum. Af sömu ástæðu stafar og það, að Bjarnar s. Hitd. lætur
veganda greiða Míramönnum niðgjöld og Njála lætur föður veganda
greiða niðgjöld bræðrtim Þráins. Ifir höfuð að tala er ekki mikið
að marka vitnisburð svo ungra rita um þetta efni og sagnfræöileg
fjarstæöa að taka hann fram ifir vitnisburð hinna fornu laga, sem
vóru skráð alt að því heilli öld á undan sögunum. Merkilegt er,
að Helga kviða Hundingsbana hin firri, 11. og 12. er., virðist gera
sama muu á b ó t u m (þ. e. vígsakarbótum) og niðgjöldum
(sem kviðan nefnir » n e f g j ö 1 d «), eins og íslensk lög gera.
Höfundurinn blandar alstaðar saman manngjöldum og