Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1902, Blaðsíða 12

12
jarfa. Merkiá skilur lönd Eyvindarmúla og Hlíðarenda; hún fellur ofan á
láglendið nni fors, einkar einkennilegan. Vatnið hefir gjört sér hol niður
í gegnum bergið, en það er heilt fyrir framan. Fellur forsinn beint nið-
ur þar innanundir og sér í hann á þrem stöðum gegnum göt á berginu;
svo kemur áin fram úr fjórða gatinu, sem er neðst. Nú rennur bæði
Rleiksá og Merkiá í Fijótskvíslina ásamt öllum öðrurn ám og lækjum þar
nær, og flytur hún það vatn til Þverár. Þvcrá hefir upptök lengst uppi
á heiðinni (fjallrananum) skamt frá klettaborg þeitri er heitir »T.itli Þrí-
hyrningur« og er eigi allskamt austur frá fjallinu (Stóra-) Þríhyrningi.
Hún skilur Hlíðarendaland frá næstu jörðurn fyrir vestan og fellur beint í
suður ofan Hlíðina, en er niður á láglendi kernur, snarbeygir hún til vest-
urs og heldur þeirri stefnu síðan. Allar ár og lækir sem utar koma ofan
úr Hlíðinni, svo sem Grjótá, Kvoslœkjará og Flókastaðaá, renna í Þverá
og hefir svo ávalt verið. Verður hún að miklu vatnsfalli, og þó einkum
þá er fljótskvíslin er vatnsmikil; en það er mismunandi. ■— Nú er það
orðið altítt, að láta fljótskvíslina halda Þverár-nafui inn að fljóti, en kalla
hina eiginlegu Þverá: »IJtlu-Þverá« til aðgreiningar. Sunnanfram með
Þverá, framundan mestöllum ytri hluta Fljótshlíðar, er flatur malar-rimi,
eigi breiður eftir lengd, en hærri en landið til hliðar við hann. Hann
heitir Teigssandur, þvi talsverður bluti hans að innanverðu liggur í landi
jarðarinnar Teigs í Fljótshlíð. Þverárkvíslin (fljótskvíslin) hefir brotið tals-
vert af honurn að innanverðu. Er nú lægð við innri enda hans og lækj-
ardrag í henni. Þar er nýgræða. Að utanverðu smá-lækkar sandurinn,
og framundan Breiðabóistað, eða litlu austar, er hann þrotinn. Austan-
fram með honum er farvegur með litlu vatni í; hann er kallaður Fljóts-
vegur. Skamt sunnar er Aurasel. Það var bygt eftir »Skaftáreldinn«.
Maður, er Páll hét, hraktist austan, og fekk leyfi síra Stefáns á Breiðaból-
stað til að búa þar.1 Aurasel stendur á efsta horni hins forna jarðvegar
á Vestur-Landeyja-aurunum. A Austur-Landeyja-aurunum er það Vörsa-
bæjarvöllur sem myndar efsta horn hins forna jarðvegar. Alt svæðið þar
á milli, framan frá Höfðanum — sem er nál. móts við forna Vörsabæ —
og upp í móts við Dimon, er nýgræða, og þó ekki allung. Affallið
rennur fram í gegnum hana; en frá Gunnarshólma er hún skilin af kvísl
úr Markarfljóti, sem þar rennur fram og stefnir á Vörsabæjarvöll, en beyg-
ir síðan austur á við og fellur í Alana. Kvísl þessi er kölluð Prójastsáll,
þvi Þorleifur prófastur Arason druknaði þar, 12. febr. 1727.
Loks verður að geta um rásir þær í Landeyjunum sem kallaðar eru
1) Páll var faðir Ögmundar eldra í Auraseli, föður Ögmundar yngra þar,
sem haldinn var »kunnáttumaður«, Son hans er Páll bóndi í Ey, greindur
maður og fróður,