Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1902, Blaðsíða 23

2?
skriðjöklar að myndast. Þá fer Markarfljót að verða vatnsmeira, er því
bættust nýjar og auknar kvíslar undan skriðjöklunum. Það brýtur af
endilöngu Langanesi og brýzt loks gegnum það yfir í Eyjafjalla-ána ná-
lægt litla Dírnon; hefir það siðan baft þar meginfarveg sinn og eytt marga
bæi, (þar á meðal Katanes og Svertingsstaði). Smámsaman fer það líka
að senda ála út frá sér norðan megin. Þeir brjóta allan jarðveg af svæð-
inu milli Gunnarshólma og Teigssands ofan til Vörsabæjarvallar og Aura-
sels og gjöra Bleiksá og Merkiá að jökulvötnum. En af auknum árburði
stíflast þessir álar um hríð; árnar verða tærar aftur og aurarnir gróa upp.
Seinna kemur »Prófastsállinn« og þar eftir »Affallið«, en seinast norðasta
kvíslin, sem gerir hvert áblaupið eftir annað (seint á 18. öld?) og kemst
gegnurn Teigssand og í Þverá. Landbrotin aukast fram yfir miðju 19.
aldar, en svo verður hlé á og er kvíslin oftast litil framundir aldamótin;
síðasta aldartuginn er hún þó aftur orðin meiri.
Sem framhald landbrotanna frammi á Aurunum verða ákafir upp-
blástrar, því landnyrðingar rífa bakkana og taka allan jarðveg burt af ærnu
víðlendi. Þegar út eftir dró, þangað sem jökulhlaupið hafði forðum bor-
ið meira sand en möl, þá blés svo djúpt niður að tré hins forna skógar
komu sumstaðar í ljós. Þessi blástur stíflaði Merkiá (Melsá) með sandi,
og tók hún sér farveg um hið lækkaða svæði vestur í Þverá nálægt Lamb-
ey — sem eyddist af sandfokinu. Þetta sandfok hefir staðið yfir frá
ómunatíð, en að eins í landnyrðingum, og enn er það ekki hætt
með öllu.
Þetta er nú orðið langt mál, og þó fljótt yfir farið. En niðurstað-
an er sú, að á Njálu dögurn hafi engin teljandi torfæra verið rnilli Berg-
þórshvols og f llíöarenda Það var að eins Merkiá, sem yfir þurfti að fara,
og gætti hennar ekki. Þá er Njálssynir vógu Sigmund og Skjöld, er svo
að sjá, sem þeir hafi verið gangandi. (»En þeir gengu þar til er þeir
kvámu at þeim«, k. 43); bendir það ekki á neina jökulvatns-kvísl, er á
leið þeirra væri. Bezt sést þetta þó í kap. 33, er Otkell reið upp á
Gunnar. Þar segir: Stefna þeir austr til Markarfljóts. Hleypir hann nú
fyrir Otkell. Ærast nú báðir hestarnir ok hlaupa af leiðinni upp til Fljóts-
hlíðar«. Þetta er auðskilið. Þeir Otkell hafa riðið austur hjá Velli og
Breiðabólstað og þar yfir Þverá, svo inn á Teigssand vestanverðan þar til
er götur skiftast. Lágu aðrar austur yfir Merkiá og svo til Markarfljóts,
en hinar upp eftir sandinum til Hlíðarenda. Þá leið hafa hestarnir valið
og heldur viljað halda sprettinum áfram en fara yfir ána. Og svo hefir
spretturinn staðið alla leið upp á sáðland Gunnars, þar eð öll sú leið var
hinn bezti reiðvöllur og þar hvergi neitt það, er stöðvað gæti hestana,
eða dregið svo úr ákafa þeirra, að Otkell næði stjórninni sjálfur. —
Þá er Lýtingr og bræður hans höfðu drepið Höskuld Njálsson, þá
segir sagan (k. 98.): »Þeir fóru í skógana fyrir austan Þverá ok fálu sik