Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1902, Blaðsíða 13

1$
fljót. í Austur-Landeyjutn heita: Krossfljót og Hallgeirseyjarfljót, í Vestur-
Landeyjum: Fíflholtsfljót ug Hemlufljót. Þau eru öll, nema Hemlufljót,
hyldjúpir graflækir með leirvatni, er sígur úr mýrunum. Upptök þeirra
eru mýra-keldudrög, og eigi er hægt að sjá, að þau standi í neinu sam-
bandi við Markarfljót, eða hafi nokkurn tíma gjört það. Skanrt frá útfalli
Krossfljóts er bærhin «Gularás». Það bæjarnafn er óskiljanlegt, því þar
er enginn ás. L.n Einar bóndi Arnason í Miðey sagði mér þá tilgátu
sína: að Krossfljót hefði fyrrum heitið Gulá, og bærinn verið kendur við
ós hennar og héti því réttu nafni Gulárós, Þetta er sennileg skýring, og
gæti hún bent til þess, að öll »fljótin« hafi fyrrum átt önnur nöjn, en
seinna verið kölluð »fljót«, af því menn hafi farið að ímynda sér, að þau
væri raunar gamlir farvegir eftir kvíslar úr Markarfljóti. — Hemlufljót er
ólíkt hinurn að þvi, að það er grunt, i því rennur tært vatn og botninn
er tnalarsandur. Er auðséð að þar hefir runnið fjallavaín á sinum tima.
Það hefir upptök, að því er nú verður séð, í svo nefndum Bótum fyrir
ofan Ey og Hemlu. En þar litlu ofar eru uppblástrar, sem hafa breytt
‘andslaginu rneira eða minna.
Þetta sem nú hefir verið sagt um landslagið, á eingöngu við það
eins og- það er nú. En breytingar hafa tniklar orðið á þessu svæði, eink-
um innan til, og mest af Markarfljóts völdum.
Vegsummerkin sem sjá má eftir breytingarnar, eru að einu leyti jar-
vegir eftir hurtleiddar ár og laki, og í annan stað landhrota menjar, er jök-
ulvötnin hafa brotiö hinn fortta jarðveg, en vindurinn sumstaðar tekið við
þar, sem þau hættu.
Farvegir eru sýndir á Aurunutn eftir Bleiksá og Merkiá þar setn
þær hafa runnið, áður en fljótskvíslin tók þær og leiddi þær til Þverár.
Bleiksárfarvegar hefi eg getið i Arb fornl.fél. 1900, bls. 3, en hefi
nú kynt mér hann betur: Hann ketnur þegar i ljós uppi undir aurbreiðu
fljótskvíslarinnar, beint bar framundan sem kvíslin nú tekur Bleiksá. Svo
rná fylgja farveginum ofaneftir nýgræðttnni, ofan um túnið í Auraseli og
svo sörnu stefnu út eftir, þar til komið er rnóts við Kanastaði. V’atn
rennur oft í farveginum: en á móts við Kanastaði rennur það úr honum
út í Aftállið um vitt sandskarð, sent þó fyrir 20 árum, er eg sá það fyrst,
var að eins dálítill skurður. Þar höfðu Berjanesmenn snemma á 19. öld
grafið skurð úr Bleiksárfarvegi í Affallið. til að veita vatni frá engjunt sín-
um. En skurðurinn var gjör i sandjörð og varð að landbroti. Páll i Ey
kvað gamlan rnann uppi, er myndi þetta. A þvi svæði er landið enn að
blása upp, svo að sandur og rof hafa hulið farveginn þar á litlu bili.
Brátt kernur hann þó i Ijós aftur i sömu stefnu og liggur síðan út eftir
Berjaness- og Fiflholtslöndum, unz Affailið kernur saman við hann nokkr-
um spöl fyrir ofan Bergþórshvol. Þaðan af hefir það tekið hann burt.
— Nafninu: Bleiksá heldur hann alstaðar þar, er til hans sér,