Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1902, Blaðsíða 14

M
Merkiárýarvegur heldur raunar ekki nafni Merkiár. En munnmæli
segja, að hún hafi fyrum runnið í Þverá út hjá Lambey. Og það ber
heim, að hinn svo nefndi fljótsvegur, sem áður er nefndur, hefst þarfram-
undan, sem kvíslin tekur Merkiá, og liggur þar, sem Merkiá mundi liggja,
ef kvíslin tæki hana ekki; hann liggur suðvestan fram með Teigssandi
endilöngum og þrýtur nálægt vesturenda hans. En þar eru nú blástrar,
svo eigi er von að það sjáist þó þessi farvegur hafi áður náð iengra vest-
ur eftir, þar er landslagið er svo breytt. Og nú stendur líka svo á, að
ef vatn, sem rynni eftir »fljótsveginum«, héldi áfram í sömu átt út yfir
blástrana, þá mundi það einmitt lenda í Hemlufljótinu við upptök þess.
Það eru því engin ólíkindi, að Hemlufljótið sé einmitt forn farvegur eftir
Merkiá, en að hún hafi síðar stíflast af sandfoki, og þá tekið sér farveg
út í Þverá hjá Lambey; hafi hún svo haldið þeim farvegi þangað til fljóts-
kvísiin kom og tók hana.
Veituhekjarfarvegurinn í Vorsabæjarvelli er ekki hvað sízt merkilegur.
En eg hefi ritað um hann í Árb. fornl.fél. 1900, bls. 3, og hefi engu þar
við að bæta. Því læt eg nú nægja að visa til þess.
Landbrot hafa kvíslar Markarfijóts gjört mikil á ýmsum tímum, og
ber láglendið að ofanverðu menjar þess, með hinum miklu og víðlendu
aurabreiðum, sem þar liggja. Ut frá kvíslum þeim er nú renna, eru aura-
breiðtirnar gróðurlausar; en víða eru þær grónar upp aftur, og það fyrir
svo löngu, að nýrri farvegir, sem liggja gegnum þær, eru sumstaðar einn-
ig grónir upp aftur. Það er aúðséð, að alt svæðið austan frá Gunnars-
hólma og Vörsabæjarvelli vestur að Árkvarnartúni og Teigssandi, og fram
að Auraseli og Höfðanum hefir á sínurn tíma verið eitt mildð landbrot,
Vatnið, sem olli þessu landbroti, hefir svo horfið frá aftur, er það hafði
borið svo mikla möl undir sig þar, er það rann úr Markarfljóti, að fljótið
sjálft lá lægra. Þá hefir öll þessi rnikla aurabreiða gróið upp. Getur
varla hjá því farið, að langt tímabil hafi liðið svo, að enginn áll úr Mark-
arfljóti hafi ónáðað Aurana, — nema Prófastsállinn: hann hefir á sínum
tima kastað sér vestur á nýgræðuna og brotið sér þar farveg í bugðum
og hlykkjum, en loks hringað sig austur fyrir Vallarhornið og austur i
Álana. Sá farvegur er nú lika uppgróinn. Jarðvegurinn á þessari miklu
nýgræða er orðinn svo þykkur og næstum ellilegur, að maður gæti trúað,
að hann væri eldri en bygðin i landinu, ef Veitulœkjarýarvegurinn í Vorsa-
bæjarvelli bæri ekki þegjandi vottinn á móti 'því. Vegsummerkin, sem
sýna það, að hann hefir verið notaður til áveitu, þau sýna um leið, að
vatn hetír runnið í honuni lengur eða skemur eftir að bygð var kornin.
Hann hefir þá kornið lengra innan að og runnið ofan á jarðvegi, sem eigi
var lægri en Völlurinn. En þá er sá jarðvegur, p’rir innan Völlinn, var
brotinn burtu, þá komst vatnið eigi lengur fram í farveg sinn á Vellinum,
því Völlurinn var þá hærri en aurarnir fyrir innan; og svo er enn, að