Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1905, Page 4

4
bærinn er nú, gengur enn sandur að honum, svo hæpið er, að hann
haldist þar til lengdar.
Fljótshólar eru austurvið Þjórsá, og hat'a nafn sitt af henni
(fljót = stór á). Ekki eru sagnir um, að þeir liafl verið fluttir nema
einusinni. En þar, sem rúst »fornu Fljótshóla« er sýnd, virðist mér
fremur ólíklegt, að bærinn hafi í fyrstu verið settur. Þar er láglent,
og mun hafa verið raklent áður sandur fauk á, og þar eru engir
hólar, eða neinar mishæðir, sem bærinn gæti haft nafn af. En fram
í öldunni, þar fram undan, eru tvær rústabungur svo miklar, að það
hafa óefað verið bæir. Nöfnin eru nú gleymd; en á nyrðri rústinni
er varða, sem heitir Kelavarða. Það er auðvitað, að vai’ðan, og þá
líka nafnið, er alt frá nýrri tíma en rústin. Gæti ég trúað, að þess-
ar rústabungur séu hinir upprunalegu Fljótshólar; liafl þar þá verið
tvíbýli og sinn bær staðið í hvoru lagi á sama túninu, eins og víða
á sér stað. Þar nálægt gátu þá vel verið hólar, þó uú séu þeir af-
blásnir eða sandi huldir.
Gegnishólar heitir jörð í landnámi í.ofts. Þar eru nú 4 býli i
aflöngum móhelluhól Hóllinn er tvískiftur um miðjuna. Þar eru
hellar margir og sumir niðurfallnir. Má vera að í fyrndinni hafi
verið hellir gegnum miðjan hólinn, opinn í báða enda, og verið
Kallaður Gegnir; en hafi síðan hrunið og skarðið blásið, en þó loks
gróið upp aítur. Því get eg þessa, að þenna eina veg sé ég til að
skýra bæjarnafnið: Gegnishólar. — í Gegnishólalandi er eyðihjáleiga
sem heitir Timburhóll. Sjást þar óglöggar rústir og fornlegur tún-
garður. Eru tvær sagnir um uppruna nafnsins. önnur er sú, að
þar hafi búið timbursmiður. Hin er sú, að þangað hafl árlega verið
safnað öllu rekatimbri Skálholtsstaðar af rekum staðarins milli Þjórs-
ár og ölfusár, og svo dregið þaðan á hjarni. Þetta er þó lítt senni-
legt, að mér virðist, eftir landslagi. Hygg ég öllu heldur, að á
landnámstið hafi verið »timburskógur« á hólnurn og hann svo borið
nafnið síðan. En annað er merkilegt við Timburhól. Hann er kom-
inn i eyði á 17. öld, og verður þá þræta um eignarrétt á landinu
milli Skálholtsstóls, sem þá átti Seljatungu og vildi helga henni
landið, og Gegnislióla eigenda, er vildu helga það sinni jörð. Árið
1574 nefndi Þórður lögmaður Guðmundsson 6 menn til að riða á
landamerkin, og er álitsskjal þeirra enn til í eftirriti í eign Tómasar
bónda Magnússonar í Efri-Gegnishólum. Þar er mjög varlega tekið
til orða og sagt að lyktum, að sá málspartur skuli eignast landið
»sem skjallegri gögn heflr«. En »gögn« mun hvorugur hafa haft,
og hafa Gegnishólar haldið landinu, þvi þar liggur það beint við,