Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1905, Blaðsíða 55

55
4. Efrahvolshdlir er neðstur af þessum 4 hellum. Þar fyrir
innan bæinn gengur klettabrún að læknuin, og er hellirinn höggv-
inn í hana. Bergið er enn móhella, og þó óvenju-hörð, næstum
sem þursaberg. Hún er dökk-móleit að lit. Eitlar eru í henni marg-
ir og stórir, sumir litlu minni en hleðslusteinar. Þeir eru sumir
hornóttir, en sumir meira eða minna sorfnir utan Þetta berg er
því ílt að vinna. Hellirinn er nál. 18 al. langur, 5 al. víður og vel
3 al. hár. Hvelfingarmyndun er á ræfri hans og svo fallega mynd-
uð, sem hinir stóru eitlar framast leyfðu. Eigi hefir hann afhelli.
En fáum föðmum neðar er annar, minni hellir. Hann gat eg eigi
skoðað, því að hey var í honum. Hinn er hafður fyrir fjárhús.
Skamt fyrir neðan liellana hefir lækurinn einhvern tíma á löngu
liðnum öldum grafið stóran krók út í vestur-bakka sinn. Þar er
nú gróinn grashvarmur. Hann heitir Iráhvammur. Sú sögn er um
hann, að þar liafi verið dysjaðir írskir menn, sem fornmenn hafa
drepið. Eigi sjást þess nú ncin merki, enda er auðséð, að lækurinn
ber aur inn í hvamminn i leysingum. Nokkrum spöl fyrir ofan
hellinn, liér um bil í beinni stefnu milli bæjanna Þórunúps og Kot-
vallar, er móahæð eigi all-lítil. Hún heitir Iraheiði. Engin sögn
er um tildrög þess örnefnis, en án efa stendur það í sambandi við
hitt, þar sem svo er skamt á milli. Frá þessu sagði mér Magnús
bóndi Guðmundsson á Kotvelli, hinn merkasti maður. (íet; eg ekki
neitað því, að mér þótti gott að lieyra um þessi örnefni þar í nánd
við hellinn og silungalækinn, því þau styrkja Papa-hugmynd mína
heldur en hitt, þótt þau, auðvitað, sanni hana ekki.
Fróðlegt væri að vita, hvort þeir eru að nokkru mannaverk,
hellarnir í suðurdölum Alpafjalla, þar sem Valdensar héldu sig á
ofsóknartímunum. Gæti þar ef til vill fengist nokkuð til saman-
burðar, — þó það sé raunar ekki frá sama tíma.
Forn g-erði lijá Þorleifsstöðum.
í Arbók Fornleifafél. 1900, bls. 2, þar sem skýrt er frá rústum
í Ossabæjarvelli, er getið um dálitla girðingu, 10 fðm. langa og 6
fðm. breiða, með smátóft í einu horninu, sem er um 2 fðm. á hvorn
veg. Uat ég þá þess til, að þetta liefði verið skjóikví l'yrir l'énað
og skýli fyrir smalann í horninu. Með þessa tilgátu var ég þó aldrei
vel ánægður, og nú þykist ég nokkurn veginn viss uin, að Jiún sé
ekki rétt. Nú í sumar (1904) sá ég fyrir neðan tiinið á Þorleifs-
stöðum tvær girðingar, sem líta út fyrir að vera sams konar. Þær
eru samfastar, aðskildar ntcð garði. Þeirn hallar mót suðii og er