Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1905, Blaðsíða 21

21
þangað flutt af raönnura. Sumt af grjótinu lá utan í rofum, er eft-
ir stóðu, og sást á því, að áður en upp blés hafði það legið nokkuð
ofarlega i jarðveginum. Eigi var von að þar sæist veggja-undir-
stöður; grjótið hafði hrapað niður jafnóðum og undan þvi hafði
blásið. Nú fór eg að hugsa um, hvaða bygging þetta hefði getað
verið. Það gat aðeins verið um tvent að tala: beitarhús eða bœ.
En nú er það sjaldgæft liér á Suðurlandi, að sjá merki til fornra
beitarhúsa; þau tiðkuðust hér víst lítið meðan sauðfé var kallað
»útigangspeningur«, og allra sízt í íornöld, meðan holt og hæðir
voru skógi og víði vaxin. En mjög hlaut þessi bygging að vera
gömul, þvi þó grjótið væri ofarlega í jarðveginum, þó. var liann
líka þykkur fyrir ofan það. Og auk þess náði grjótdreiíin yfir
lengra svið en líklegt var að beitarhús hefði náð. Komst eg því
að þeirri niðurstöðu, að þetta mundu vera leifar af bæ. Og þá
datt mér þetta í hug: »Hér mun Hróar landnámsmaður hafa sett
bæ sinn í fyrstunni, og þá hefir hann líklega heitið: aö Hróarslœk.
En síðar, þá er landið fór að brotna og blása, heflr hann verið færð-
ur suður fyrir klettana, þangað sem hann er nú, og þá fengið nafn-
ið Hróarsholt, því þar er hann lengra frá læknum.« Mig minnir,
að eg setti þessa tilgátu fram við Snorra bónda á Læk, vel greind-
an mann, og að honum þætti hún ekki ólíkleg. En það vissi eg
jafnframt, að eigi var ástæða til að setja hana fram opinberlega,
þar eð ekkert var við að styðjast. En nú, er eg hef næstum því
sannfærst um, aðKambakista hafl verið höfuðból fyrir sunnan klett-
ana, þá þykir mér þeim mun líklegra, að bær Hróars hafi verið
fyrir norðan þá. Hin gamla tilgáta mín lieflr endurlifnað við nýjar
likur. Sá, er fyrst bygði Kambakistu, lieflr þá fengið hjá Hróari,
eða erfingja hans, suðurhlutann af landnámi hans, svo það iieflr
skifst í tvö höfuðból, — þó hið nyrðra hafl að líkindum verið aðal-
bólið. Og' það hygg eg, að þau hafl bæði verið í eign sömu ætt-
arinnar; því svo er að sjá, að þá er aðalbólið varð að flytja suður
fyrir klettana, hafi Kambakista gengið inn í það aftur. Bærinn
Hróarsholt heflr þá verið settur við eða á ofanvert tún hennar, en
hún líklega lagst í eyði um hríð. Seinna hefir hún bygst at'tur
sem hjáleiga með hálfu nafni sínu hinu upprunalega.
Enn vii eg benda á það, að þar, sem Landnáma segir frá
landnámi önundar bílds, þá segja eldri handritin, að hann hafl num-
ið »fyrir austan Hróarslæk«, en hin yngri segja »fyrir austan Ilró-
arsholt«. öæti nú ekki verið, að svo stæði á þessu, að önundur
hafi numið fyrir austan landnám Hróai'S, og að bærinn hafl enn
heitið; aö Hróarslœk, er eldri handritin voru ritið, en verið búið að