Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1930, Síða 76

76
18. Úr lýsingu Strandarkirkju- og Krýsuvíkur-sókna
eftir séra Jón Vestmann, 1840.
Herdísarvíkurhraun kemur úr Brennisteinsfjöllunum--------, engir
eru þar hellirar eður stórgjár; — þó er þar 1 hellir, kallaður Sængur-
konu-hellir, þvi kvenpersóna hafði einhvern tíma alið þar barn; þessi
hellir er annars ekki stór.-------
í Selvogsheiði eru 3 hellrar: a. Strandarhellir, rúmar 200 fjár.
b. Bjargarhellir, álíka stór. c. Gapi, tekur um 60 kindur. d. Vestan-
undir Krýsuvíkurhrauni er stór hellir, og bezta hagaland í kring, í
og með hrauninu, samt víðar út um heiðina, svo alltíð má beita fé
undir vind, af hverri átt, sem hann er. Hellir þessi er langt frá bæj-
um; er því erfitt að nota hann í vetrarharðindum. Fyrir hér um bil
100 árum, eður má ske nokkuð meir, var bóndi í Krýsuvík, að nafni
Arngrímur, mig minnir: Jónsson. Hann tíundaði jafnan 50 hndr. Hann
hafði fé sitt við hellir þennan. Hann skyldi hafa átt 99 ær grákoll-
óttar. Systir hans átti eina á, eins lita, og hætti hann ei fyr að fala
hana af systur sinni en hún yfirlét honum ána, sárnauðug. Sama vet-
urinn, seint, gjörði áhlaupsbil, sem stóð 6 dægur. Hrakti þá allt hans
fé fram af Krýsuvikurbergi, hér og þar til dauðs og algjörlegs taps, því
sjórinn tók við fyrir neðan bergið, en vindurinn rak til hafs. —
í hengisfönninni framan-í bergbrúninni stóð Grákolla alein, er hann
fékk hjá systur sinni, þegar hann eftir bylinn fór að leita að fénu. Tek-
ur hann ána þá og reynir í þrígang að kasta henni fram-af berginu,
en gat aldrei kastað henni svo langt, að hún færi niðurfyrir, en jafn-
ótt og hún losnaði í hvert sinni við hendur hans, brölti hún upp að
hnjám honum. Loksins gaf hann frá sér, og skal hafa sagt löngu
seinna, að útaf á þessari hefði hann eignazt 100 fjár. — Þetta hefi ég
að sögusögn og gef það ei út sem áreiðanlegan sannleik. — Ævilok
Arngríms urðu þau, að steinn datt á hann úr Krýsuvíkurbergi og
murði hann í sundur, og 2 manneskjur aðrar. Þetta er víst.
Árið 1827 kom gamall bóndi til Krýsuvíkur-sóknar, Guðmundur
Bjarnason, byggði nýbýlið Læk, aldeilis að stofni, átti margt fé, hélt
því við áður-nefndan hellir, en þar honum þótti langt að hirða það
þar, byggði hann þar annan bæ, dásnotran sem hinn, með glerglugg-
um, sængurhúsi, af- og al-þiljuðu, með 2 rúmum; í hinum karminum
geymsluhús. Byggði hann hús þetta framan-við hellirsdyrnar og rak
féð gegnum göngin útúr og inní hellirinn. Hlóð af honum með þver-
vegg> bjó til lambastíu með öðrum; gaf þeim þar, þá henta þótti;
bjó til jötur úr tilfengnum hellum allt í kring í stærri parti hellirsins;
gaf þar fullorðna fénu í innistöðum (sem verið mun hafa allt að
200m eftir ágetskun manna). Flutti þangað talsvert hey og smiðju
sína, og mun hafa starfað þetta að mestu, ef ei öllu leyti, aleinn, á
einu ári. Þarna var hann 10 vetur samfellt yfir kindum sínum, al-
einn, en á sumrum heima. Loks gafst hann upp, yfir sjötugt, og
sagðist hafa verið smali síðan hann hafði 6 ár á baki.