Dagblaðið Vísir - DV - 04.10.1982, Side 13

DV. MÁNUDAGUR 4. OKTOBER1982.
13
vatnssvæðinu til að búa til pólitískan
ágreining og vildu byggja fyrst við
Grafarvog eins og áætlaö hafði verið í
skipulaginu 1977. Þeir hófust handa
strax eftir kosningar eins og f jandinn
væri á hælunum á þeim. Tillaga um
stefnubreytingu í skipulagsmálum var
tilbúin í júní. Megininntakið er aö
næsta byggðarsvæði verði norðan
Grafarvogs og meginhluti þess lands
Keldna sem áætlað var til framtíðar-
stækkunar rannsóknarstofnana falli
undir íbúöabyggö. Forsögn með skipu-
laginu er ein blaösíða, hvorki dagsett
né undirrituð. Svar borgarstjóra við
fyrirspum minni, hver væri höfundur
hennar, var aö hún væri unnin á hans
ábyrgð. (Með öðrum orðum: ykkur
kemur þaö ekkert við.) I þessari dular-
fuUu forsögn segir m.a. að svæðið eigi
að vera ca 170 hektarar og 85% íbúöa-
byggðar verði einbýlishús og raöhús.
— Hér er því um að ræða nýtt úthverfi
með verslunum, skólum og hedsu-
gæslu. Slíkt hverfi kostar mikla
peninga auk brúar yfir Grafarvog. I
greinargerð eru færð „rök” fyrir
breyttri framkvæmdaröð, Rauða-
vatnssvæðið sé í raun óbyggilegt aö
svo komnu máli vegna sprungna og
ódýrara sé aö byggja við Grafarvog.
I júlí eru svo tveir arkitektar ráönir
til aö skipuleggja svæðið skv. forsögn-
inni, þeir HUmar Olafsson og Hrafn-
keU Thorlacius. Eigi þeir að hafa lokið
frumdrögum 1. september og útfæra
síðan nánar um þriðjung svæðisins
sem komi tU úthlutunar vorið 1983.
Við afgreiöslu í borgarstjóm fyrir
sumarfrí geröi fyrrverandi meirihluti
sameiginlega bókun þar sem hrakin
vom „rökin” fyrir stefnubreyting-
unni. Lokaorðin voru þessi: ,3ér er
um fljótfærnislega ákvöröun að ræða
sem ekki hefur fengiö neina efnislega
umf jöUun af þar til k jömum fuUtrúum.
Við greiðum því atkvæði gegn sam-
þykkt þessari.”
Helmingur landsins
í eigu Reykjavíkur
Það sem hefur fylgt í kjölfarið er aUt
á eina bókina lært. Upplýsingum hefur
verið haldið frá borgarfuUtrúum og
Borgarskipulag sniðgengiö. AUt er
unnið á ábyrgð borgarstjórans.
Skipulagsdrögin sem tUbúin vom 1.
september vom til umræðu 16. septem-
ber á fyrsta fundi borgarstjórnar eftir
sumarfrí. Vinna þessi er á algjöru
frumstigi. Vegna fyrirspumar minnar
kom fram að um helmingur landsins
er í eigu Reykjavíkurborgar, eða um
70 hektarar. Ibúabyggð er í 100 m
fjarlægð frá tilraunastööinni og
borgarstjóri hyggst úthluta lóðum á
vori komanda sem austast, þe.e. sem
næst Keldum. Á sama tíma og sUkar
yfirlýsingar em gefnar situr fagnefnd
Gerður Steinþórsdóttir
Baktjaldasamningar
Vegna fyrirspumar frá Alþýðu-
bandalaginu kom ennfremur fram að
búið er að gera samning upp á 1,2
miUjónir króna við Verkfræðiskrif-
stofu Sigurðar Thoroddsen um
frumathuganir á gatna- og holræsa-
kerfi norðan Grafarvogs, hönnun
holræsa og gerð útboðsgagna. Er þetta
allt gert á bak við borgarráð.
Þannig eru starfsaðferðir hins nýja
borgarstjóra. Að eigin sögn vUdi hann
helst að borgarfuUtrúum yrði fækkaö í
þrjá, enda þvælast þeir bara fýrir
sjálfum borgarkeisaranum.
Kostir og gallar
Að lokum vil ég draga fram kosti og
gaUa Rauðavatnssvæðisins og strand-
byggöarinnar við Grafarvog. Jarð-
fræðingur hefur tjáð mér að á
„Skípulagsmálin eru stórmál sem eiga
eftir að verða framhaldssaga í borgar-
stjóm þetta kjörtímabil. . . Sjónhverfingar
sjálfstæðismanna eiga eftir að verða Reyk-
víkiugum dýrkeyptar.”
að störfum á vegum menntamálaráðu-
neytisins sem hefur það hlutverk að
meta landrýmisþörf fyrú- rannsóknar-
stöðina að Keldum.
sprungunum við Rauðavatn og í Breið-
holtinu sé stigsmunur en ekki eðUs-
munur. En Rauðavatnssvæðið sé núna
hættuminna byggingasvæði þar sem
vitað er fyrirfram um sprungurnar en
sömu sögu er ekki hægt aö segja um
Breiöholtiö.
Rökin fyrir því að byggja við Rauöa-
vatn eru þau að landið er að verulegu
leyti í eigu borgarsjóðs og með því að
þróa byggð í framhaldi af þeirri sem
fyrir er nýtist þjónusta í hverfinu
ajn.k. til að byrja með. Rauðavatns-
svæðið er hins vegar erfiðara
byggingaland en Keldnaland.
Okostirnir við Grafarvogssvæðið
eru, auk þeirra sem á undan eru taldir,
sprengihætta frá áburðarverksmiðju,
nálægð við sorphauga og Gufunes-
radíó.
Sjálfstæðismenn ráða yfir sterkum
fjölmiðlum. Þeim tókst að vekja ugg
meðal kjósenda með síbilju um ógnir
Rauðavatnssvæðisins þar sem vorið
kæmi mörgum vikum síðar en með-
fram ströndinni. Þeir gerðu mikið úr
því að alþýðubandalagsmenn vildu
byggja á þessum uppáhaldsstað sín-
um, kenndum við roðann í austri. Stað-
reyndin er hins vegar sú að stefna þess
flokks fyrir kosningárnar 1978 var að
þróa byggð í suðurátt. Endurskoðun
skipulagsins á síðasta kjörtimabili
leiddi hins vegar til annarrar lausnar á
framtíðarbyggð Reykjavíkur. Sjón-
hverfingar sjálfstæðismanna eiga eftir
að verða Rey kvíkingum dýrkey ptar.
Gerður Steinþórsdóttir,
borgarfulltrúi.
NÁTTÚRU-
VERNDIN OG
LANDVARSLAN
Bretar hafa nýtt land sitt og mótað
náttúru þess lun árþúsundir meö land-
búnaði, skógarhöggi, námugreftri o.fl.
og talið er aö enginn blettiu- landsins sé
ósnortinn. Á Bretlandi búa rúmlega
200 íbúar á hverjum ferkílómetra aö
jafnaöi og mest allt land er í einkaeign.
Ekkert svæði á Bretlandi uppfyllir
kröfur IUCN um friölýsingu. Fróðlegt
er að minnast á Japan. Þar skipta að
jafnaði hverjum km2 rúmlega 300
manns en Japanir eiga þó viðurkennd
friðuðsvæði.
Brautryðjendur um friðlýsingu
lands eru þjóðir hins „nýja heims”,
Bandaríkjanna, Kanada o.fl. I þessum
löndum hafa verið tekin frá víðlend
svæði þar sem maðurinn er áhorfandi
en náttúran aðalverktakinn.
A þessum svæðum leitast maðurinn
við aö halda sér utan við hringrás nátt-
úrunnar, hvergi er dreift áburði eöa
fræjum, né eitri á skordýr. Ferðamenn
eru beðnir um að safna ekki viði né
flytja af svæðunum dýrahorn eða bein.
Skógareldar sem kvikna á eðlilegan
hátt útfrá eldingu eru látnir brenna
þar til náttúran sér um að slökkva þá
og ef spurt er hvers vegna þá er svar-
að með annarri spurningu — hvemig
fór náttúran að fyrir daga hins tækni-
vædda manns? Arður þessarra svæða
er metinn í fræðslu-, vísinda- og úti-
vistargildi og talinn meira virði en
peningalegur skammtímagróði sem
fengist með mótandi nýtingu þessara
svæða.
Náttúrufridun
á íslandi
Lítum okkur nær. I bæklingum ætl-
uöum útlendum ferðamönnum má
gjarnan lesa að Island sé ósnortið land.
Hvílík firra. Þó hafa breytingar á sum-
um svæðum ekki orðið meiri en það að
land nálgast mjög sína upprunalegu
mynd eftir nokkurra áratuga friðun og
em Homstrandir gott dæmi um það.
Mikill hluti landsins er í almennings-
eign eða óvissa ríkir um eignarhald.
Hefðbundin nýting hefur til skamms
tíma aðeins verið beit, en nú virðast
stórvirkjanir helsta ógn náttúruvernd-
ar og friðunar. Þegar það er auk þessa
haft í huga að hér skipta að meðaltali
rúmlega tveir menn hverjum ferkíló-
metra veröur ljóst að óvíða (hvergi?)
er á Vesturlöndum betri aöstaða til að
friölýsa land en hér. Islendingar hafa
tækifæri sem flestar Evrópuþjóðir
hafa löngu glatað en þjóðir N-Ameríku
o.fl. höföu vit á aö grípa í tíma — slíka
skynsemi höfum viö ekki sýnt enn,
enginn hluti okkar stóra lands er í raun
alfriðaður.
Tökum dæmi: Frá ársbyrjun 1930
hafa Þingvellir' veriö friölýstir sem
helgistaður allrar þjóðarinnar. Þar
hefur þó löngum tíðkast að úthluta ein-
staklingum bletti til einkaafnota. Viö
berum heldur ekki meiri virðingu fyrir
náttúru þessa helga staðar en svo aö
viö teljum okkur geta bætt um betur og
troðum upp á hana útlendum trjám
sem þar eiga alls ekki heima. Skafta-
fell ber, hvaö skipulag og stjórnun
snertir, höfuð og herðar yfir önnur frið-
lýst svæði og nær því líklega að teljast
alvöru þjóðgarður þótt þar hafi und-
anfariö verið stiuiduð „skógsnyrting”
(þ.e. að mati manna) og ef refir sæj-
ust á þessu sauðlausa landi vshti þeir
þar jafnréttdræpir og annars staðar.
Hvort tveggja er auövitaö mótun
manns á vistkerfi, en það sem ein-
hverjir telja jákvæöa mótun á vistkerfi
þessa stundina gæti talist neikvæð
mótun síðar meir og því er óbreytt
vistkerfi eitt af skilyrðum þess að land
geti talist friðað. Við leggjum há-
spennulínu inn fyrir mörk Friðlands að
Fjallabaki, en til samanburðar má
geta þess að fyrir nokkrum árum urðu
rafmagnsfyrirtæki í Bandaríkjunum
að hætta við að byggja fyrirhugað
kolaorkuver vegna þess að það hefði
sést frá Bryce Canyon þjóðgarðinum
64 km í burtu. I þjóðgaröinum viö
Jökulsárgljúfur er búfjárbeit óheimil
samkvæmt reglugcrð en undanþágu er
hnýtt aftan við og svasðið er allt ofbeitt.
Á þurrviðrisdögum sér þar vart til sól-
ar fyrir moldroki. Birkikjarr prýðir
enn hlíðar, en trén eru þrautnöguð eins
langt og kindur ná og nýgræðingur fær
ekki vaxið upp. Þegar þau tré sem nú
standa deyja vegna aldurs hverfur
kjarrið og e.t.v. bregður þá loks ein-
hverjum í brún, en betur væri ef fyrr
yrði. Þannig mætti halda áfram og
einu svæðin sem hægt er að undan-
skilja eru Eldey, Surtsey og Esjufjöll,
svæði sem nær enginn maður fær lagt
leið sína á. Ástæðan fyrir því aö þessi
svæði hafa hlotiö friðun er sú að þau
voru ónytjuð fyrir friðlýsingu og ekki
fyrirsjáanlegt aö hægt yrði að nota þau
okkur til fjár í náinni framtíö. Því
þurfti engu að fórna til að friðlýsing
næði fram að ganga en á öðrum friðuð-
um svæðum er mikilvægum náttúru-
verðmætum fórnað örfáum hagsmuna-
aðilum án tillits til okkar hinna sem
líka lifum í og eigum þetta land í nútíð
og framtíð.
Sú spurning er áleitin hvers vegna
íslendingar eru svo áhugalitlir um að
vernda mestu dýrgripi náttúru lands
síns. Svarið virðist vera þaö að okkur
skortir virðmgu fyrir náttúrunni. Það
sem menn bera ekki virðingu fyrir
reyna þeir að móta að sínum vilja,
beygja undir sitt vald (sbr. Geysi). Sú
regla gildir hvort sem um er að ræða
menn, hluti eöa náttúru. Það dytti eng-
um í hug að halda því fram að hægt
væri aö endurbæta Kjarvalsmálverk
með því aö mála ofaní það strik eöa
klessur eða að hægt væri að lagfæra
ljóð þjóöskáldanna okkar með því að
bæta í þau orðum eöa setningum. Allt
annað er uppi á teningnum þegar nátt-
úran er annars vegar. Islendingum er
trúað fyrir mörgum merkilegum svæð-
um og sumum mikilvægum á heims-
mælikvarða. Þessi svæði eru náttúru-
leg listaverk sem fólk þyrfti aö fá að
njóta óspjallaðra. Spjcll á náttúru
listaverkum eru að því leyti verri en
spjöU á manngerðum listaverkum að
þau eru nær aUtaf óafturkræf. Mann-
virki eru ekki brotin niöur eða há-
spennulínur færöar og enginn mann-
legur máttur fær bætt ýmis spjöU á
náttúrunni. Þau fær enginn bætt nema
náttúran sjálf á óendanlega löngum
tíma.
Landvarsla og
náttúruvernd
En hvemig tengjast landvarsla og
ferðamennska öllu því sem hér hefur
verið sagt? Margar ástæður liggja að
baki því hve Ula Islendingar standa að
náttúrufriðun miöaö viö hve aðstæöur
eru hér góðar. Aðurnefnt virðingar-
leysi fyrir náttúru lands okkar tel ég þó
vera meginorsökina og það virðingar-
leysi stafar af skorti á skUningi og
þekkingu. Ef Islendingar væm al-
mennt betur að sér um náttúm og þá
sérstaklega lífríki lands síns þá veitti
sú þekking þeim ekki einungis ómælda
ánægju heldur yki hún skUning á mikil-
vægi náttúruverndar og friðunar. sem
væri m.a.s. peningalega hagkvæmt sé
tU langs tíma litið. Það sem skortir er
umhverfisfræðsla sem beindist að því
aö auka skUning og virðingu fólks fyrir
náttúm landsins. Þegar minnst er á
fræðslu mæna augu manna á skólana,
en þama geta margir aðrir Uka lagt
hönd á plóginn. I lögum og reglum
flestra þeirra samtaka og ráöa sem
vinna að náttúruvernd er klausa um að
viökomandi skuli sinna fræðslumálum.
Þeirri reglu hefur oftast verið fram-
fylgt meö útgáfu, sýningum, ráðstefn-
um, erindum o.fl. Spyrja má; fyrst það
sem verið er að fræða fólk um er úti,
hvers vegna er þá veriö aö draga fólk
inn? Sú fræðsla sem flutt er af hæfum
leiðbeinendum úti í þeirri náttúm sem
verið er að kynna hlýtur að vera miklu
árangursríkari og ná til fleiri en lestur
dauðra bóka innan fjögiura veggja. Á
þessu sviði gætu borgar-, bæjar- og
sveitarfélög lagt mikilvæg lóð á vogar-
skálina en við Islendingar erum svo
heppnir að m.a.s. innan marka höfuð-
borgar okkar em náttúruminjar sem
gætu orðið mikilvægar til umhverfis-
fræðslu væri hirt um aö nýta þær á
þann hátt.
Þjóðgarðurinn á Þingvöllum, Nátt-
úruverndarráð, Skógrækt ríkisins,
Ferðafélag Islands, ferðabaaidur o.fl.
hafa nú þegar starfandi fólk á fjöl-
mennustu ferðamannastööum lands-
ins, en þeir staðir hafa einnig að
geyma mikilvægustu náttúruundur
landsins.
Starf þessa fólks er harla svipað
þótt með nokkmm tilbrigöum sé eftir
atvinnuveitenda og stað, en allt er það
ráðið til að gæta ákveðinna landgæða
og við sem stofnaö höfum með okkur
félag köllum okkur landverði. Engin
reglugerð er til um menntun eða störf
landvarða. Landvörðum er ætlað að
vera feröafólki til leiðbeiningar, leið-
sagnar og aðstoðar. Þeir gera fleira.
Þeir skúra kamra og klósett, safna
rusli, tína rusl og eyða rusli. Þeir taka
á móti tjaldgestum, telja þá og skrá og
rukka gjöld. Þeir hafa afskipti af því
fólki sem sést brjóta reglur og lög og
hlusta í næstum hvert einasta skipti á
afsakandi svör gesta: „Við vissum
þetta ekki, þetta stendur hvergi.”
Landverðir eru á sífelldum þönum og
eiga sjaldan frí, því fleiri gestir, því
meiri erill, fleiri skúringar, meira rusl,
minni svefn og meiri þreyta en um leið
meiri þörf á lipurð landvarða, leiðbein-
ingum þeirra og f ræðslu. Slíkur er víta-
hringur landvarða og ég sé ekki að
hann verði rofinn á annan hátt en að
umhverfisfræðsla verði stóraukin.
Umhverfisfræðsla sem eykur skilning
fólks á dauöri og lifandi náttúru lands
okkar. Sá skilningur mun leiða til
virðingar sem koma mun fram í bættri
umgengni. Ég tel það siðferðilega
skyldu þeirra aðila sem sjá eiga um aö
vemda náttúru lands okkar og/eða lifa
á því að sýna hana öðrum að þeir hafi
forgang að aukinni umhverfisfræðslu.
Það geta þeir gert með því að ráða til
sín vel menntaöa landverði sem er
fyrst og fremst ætlað að vera fólki til
leiðbeiningar, fara í gönguferðir og
halda fræðandi erindi og kvöldvökur.
Sigrún Helgadóttir,
líffræðíngur.