Dagblaðið Vísir - DV - 29.08.1983, Síða 13

DV. MÁNUDAGUR 29. ÁGÚST1983.
13
Þó voru nokkrar bækur er komu út á
undanfömum árum sem ég haföi lesið
oglíkaömiöurvel.
Magnús Oskarsson byr jar grein sína
á því aö fjalla um bókmenntir gamal-
menna eins og nokkurs konar fagur-
bókmenntir, þarfar og merkar, þátt í
menningu lands og þjóðar. En aftur á
móti telur hann mig nefna þessa höf-
unda voðamenn, sem ég geri ekki eins
og hver og einn getur lesiö í fyrmefnd-
um greinum. Hann telur mig kveöa
upp dauðadóm yfir þessum höfundum
og jafnvel yfir miklum hluta þjóöar-
innar á vissum aldri. Þetta er líka
rangt. Ég hvet aðeins bókaútgefendur
til aö varast að gefa út bækur eftir
kalkaö og ráövillt fólk. Bækur eiga aö
vera ritaöar á fögru og góöu máli, lýta-
lausu og hreinu.
Margar bækur gamalmenna á und-
anfömum árum eru fullar af staö-
reyndabrenglum, málleysum, dönsku-
slettum, jafnhliða röngum og afbök-
uðum nöfnum, jafnt á stööum og mönn-
um. Mál og setningaskipun er afbakað
og skotið inn dönskum ambögum eins
og fólk talaði um aldamótin meöan þaö
var fínt hjá heldra fólkinu að tjá sig á
þann hátt. Þetta er skaðleg og hættuleg
ritmennska, og algjör lögleysa, eins og-
borgarlögmaöur hlýtur aö skilja og
vita.
Meö fræðslulögunum og framkvæmd
þeirra var tekin upp barátta fyrir
hreinsun tungunnar og varö mikill
árangur af henni. En nú koma ómennt-
aðir og kunnáttulausir menn fram á
ritvöllinn í stórum stíl og reyna aö
eyðileggja þann mikla árangur sem
oröiö hefur af kennslu móöurmáls í
skólum landsins. Fyrsti maðurinn
sem kemur fram til varnar þessu er
sjálfur borgarlögmaöur höfuöborgar-
innar. Hér tel ég höfuðið fest á skömm-
ina.
Dómarastarf
er vandasamt
Dauðadómsaðdróttun Magnúsar er
algerlega röng. Hún sýnir aðeins hugs-
unarhátt hans í þjóðfélagsmálum.
Hann er afturhaldsmaður og langar til
aö vera dómari. En ég og flestir Islend-
ingar viijum ekki taka upp dauðadóma
heldur óskum viö eftir frjálsum sam-
skiptum, réttum aðferðum í menning-
armálum, betri og fegurri bókmennt-
um, færari og sanngjamari rithöfund-
um, jafnt öldnum sem ungum sem
gera rithöfundastarfið aö ævistarfi og
fá laun og fullkominn rétt fyrir ómak
sitt og starf.
Framtak í þjóöfélaginu á að vera
frjálst, hver og einn á að koma áhuga-
málum sínum á framfæri séu þau þess
verö. Lögmál frjálsra viðskipta eiga
aö ráöa en ekki blekking og illa gerð
verk, skaösöm og spillandi fyrir kom-
andi kynslóðir.
Þegar ég ritaöi greinamar um Gam-
almennabókmenntimar notaði ég ein-
göngu íslensk orð og hugtök og setn-
ingaskipun mín var líka algerlega ís-
lensk. Enda víkur borgarlögmaöur
ekki einu oröi aö slíku. En hann aftur á
móti fer aöra leið.
„Ástkæra, ylhýra
málið"
Hrokafullir embættismenn á Islandi
hafa löngum leikið þaö, þegar skiining
þeirra á einföldum og listrænum
tökum alþýðunnar í máli og stíl þrýtur,
aö grípa til latinunnar og hylja skilning
sinn og málflutning bak viö þetta
dauöa og úrelta mál fornaldar. En svo
segja þeir viökomandi að þessi orð eða
Kjallarinn
j
,Jón Gíslason
V
setningar innihaldi einhverja speki eöa
visku og jafnvel áhrínsorö. Um þetta
em mörg dæmi úr sögunni og endur-
taka sig í grein borgarlögmanns.
Aöferð Magnúsar er lík og ferju-
mannsins á Hvalfiröi í biskupstíö
meistara Jóns. Hann þuldi óskiljan-
lega þulu áöur en hann lagði á f jöröinn
og haföi alltaf byr. En endir varð á
þessu. Meistari Jón þurfti eitt sinn yfir
f jöröinn og tók sér far meö ferjumann-
inum. Við upphaf ferðar fór ferjumaö-
ur með galdraþulu sína en biskup
skildi meiningu hennar: þaö var faöir-
vorið á latinu þuliö öfugt. Hann sagöi
frá þessu og eftir það haföi þulan engin
áhrif. Töfraorð Magnúsar em eins;
latínusetning hans vísar aöeins til van-
þekkingar á bókmenntum landsins.
Mansöngsvísa og
Ijóðræn list
. Mansöngsvísa kveðin og ort af fom-
um þrótti, stillt og fest af kynngi
alþýöukveöskaparins á streng boga
rímnastemmunnar, er alger andstæöa
latínuaðferðar hálflæröra manna.
Einar skáld Benediktsson yrkir svo:
I einför fljóts um eyðilönd
er eins og leikur strengs viö boga.
Eftir gagnrýni Magnúsar á grein
minni vill hann víst yrkja þjóðskáldiö
upp og rétta af síðustu orö ljóölínunnar
að sínu skapi og segja: ,,við boga-
strengs”. Slíkur er málsmekkurinn.
Greinarhöfundur er hefur slíkan
bókmenntasmekk er auðvitaö hrifinn
af gamalmennabókmenntum og tekur.
málstaö þeirra eins og raun ber vitni í
grein Magnúsar 9. ágúst í DV.
Borgarlögmaður þekkir ekki hugtak-
iö misheppnaðar framfarir. En auövit-
aö er þaö óhugsandi að slíkar hafi ekki
oft og mörgum sinnum orðið á vegi
jafnreynds og víðföruls' manns og hans.
En hvað skilur
okkurað?
En það sem skilur aö skoðanir okkar
Magnúsar er aö ég vil heilbrigðar bók-
menntir, ritaðar af fólki með skilning-
arvitin í lagi. En hann mælir því bót aö
bækur séu ritaðar af kölkuðu og ráð-
villtu fólki sem er langt frá starfi í
landinu á líðandi stund. Eg ráölegg
honum aö lesa betur sumar bækur síö-
ustu ára, sem komið hafa út, ritaðar af
sh'kum. Ég trúi ekki öðru en hann skilji
þá hvaö ég er aö fara. Veiði min meö
óvenjulegri beitu, endurteknum ís-
lenskum orðum til aö fá fólk til aö
svara grein minni, er sannarlega þess
viröi aö gefa sér góöan tíma til að
slægja hana vel, áður en ég legg hana í
pækil til varðveislu komandi stunda.
Þegar ég endurtók nokkur alíslensk
orö tU stílbrigða og afbrigða, var ég og
aö vekja endurvarp frá smekkleysu
gamalmennabókmenntanna, dönsku
ambögunum, rangfærslu á staöa- og
mannanöfnum, ónákvæmni í meöferð
sögulegra staöreynda, en fyrst og
fremst til aö auka á framfarir í ís-
lenskri frásagnarUst. Því þaö er staö-
reynd allra tíma aö meö Ulu skal Ult út
drífa. Þaö hafa margir hringt til mín út
af fyrmefndum greinum. Sumir hafa
hrósaö þeim og aðrir lastað. Ég hef aö-
eins gert eitt þegar ég svaraöi. Aö
benda á smekkleysur þeirra.
Málafærsla Magnúsar
Magnús segir í grein sinni aö hann
kannist ekki við mig. En hann man
ekki aö ég leitaði eitt sinn tU hans í
máU er hann var meö og mig snerti.
Hann gaf mér góö ráð sem ég er þakk-
láturfyrir.
En hitt þykir mér skrítið aö hann
reynir aö gera lítiö úr mér og ævi
minni eftir aö hann segist ekki kannast
við mig. Hann segir aö ævisaga mín
yrði lítUs virði. Hvemig getur hann
ályktaö sUkt eftir aö hafa gefiö yfirlýs-
ingu um að hann þekki mig ekki né
kannist við mig. Magnús, er þetta góö
málafærsla?
En ég veit að ævisaga þín yröi merki-
leg. Þú hefur oft komið viö opinber mál
og persóna þín er tákn í bók sem kom
út fyrir nokkru. Ég veit aö ævisaga þín
yrði læsileg yröi hún skrifuö af manni í
fuUu fjöri. En hitt er annað mál aö ég
vildi ekki vera aöalpersónan í slíkri
sögu.
Að lokum vil ég minnast þess aö þú
talar um öfugmælavísur. Gott og vel.
Ein byrjar þannig: „Gott er aö hafa
gler í skó. . .” Þú hefur vaUö þér þaö
hlutskipti aö ganga til móts viö mig á
glerskó. Málafærsla þín er brotgjörn
eins og þeir. Ég er undrandi aö þú
skyldir komast óbrotinn úr veiöarfær-
um mínum. En brotin veröa virt í kom-
andi ljósi en langtum fremur þegar aU-
ir hafa andstyggð á bókmenntunum
sem þú mælir bót. Ljós framtíðarinnar
mun lýsa veginn til betri bókmennta og
lista. Þar mun höfuðborgin okkar
skarta sínu fegursta.
Jón GLslason
póstfulltrúi.
áfe Höfundur svarar grein Magnúsar Óskars-
w sonar í ÐV 9. ágúst; gagnrýni vegna
greina höfundar um „Gamalmennabók-
menntir”, sem birtust í DV í júní.
Erlend stóriöja skilar aldrei umtals-
verðum arði í okkar þjóðarbú. Sá
arður sem þar fæst, fer annað.
Af því höfum viö bitra reynslu.
Furðuleg er sú fákænska að halda
þvi fram, að þar fleytum við rjómann
af eða munum fleyta.
EinhUða áherzla á stóriöju yfirleitt
veldur óhjákvæmilega röskun byggöa-
keðjunnar sem áfram á að verða
undirstaðan í okkar atvinnu- og
byggðaþróun.
Víst má margt betur fara í fjár-
festingum okkar og byggðarlögin í
kringum landiö eru þar ekkert undan-
skiUn, aðhald og skynsemi eru góðir
förunautar í því sem ööru.
En betri aröi skila þær þó en margt
það sem fjölmiðlafólki sést yfir. Þaö
þyrfti aö líta sér nær. Þaö er ekki langt
aö fara til aö finna dæmi um bruðUð og
óhófiö og arðleysið. En víst er um það,
að margar opinberar fjárfestingar á
landsbyggöinni eru ekki af hagkvæm-
ustustærðog gerð.
En þaö eru sérfræðingar syðra, sem
þar hafa oftlega farið offari og má sjá
þess víða merki, s.s. á heUsugæzlu-
sviðinu. En þegar á þjónustu hvers
konar er minnzt, þá er enn langt í land
aUtof viða, en þá þjónustu, þau sam-
félagslegu gæði, hefur fólkið í
byggðarlögunum þegar greitt eöa
mun greiöa aöfuUu og öUu.
OmagastimpiUmn á hvergi verr viö
en þegar honum er klínt á erfiðisfólk til
sjávar og sveita, sem leggur sjálft
grunninn aö velmegun sinni og ekki
síður veUnegun annarra.
Honum á því aö mótmæla hvenær og
hvar sem er, þó „ómerk séu ómaga-
orðin”, sem glögglega birtast okkur
enn og aftur og nú í öflugra mæli en oft
áður, þegar auöhyggjan bUnd og
arðránskrumlan köld læsast um
íslenzkt þjóöUf og stjórnvöld standa
þar fremst í stafni.
Þá er þörf að slá skjaldborg um
skynsamlega nýtingu auöæfa okkar,
skynsamlega dreifingu byggöar,
innlenda atvinnustefnu um allt land.
Og talandi um þörf: Oft var þörf, en nú
er nauðsyn.
Helgi Seljan
alþingismaður.
Viö þyrftum ekki miklu aö kvíða um
þjóðarframleiöslu og viöskiptakjör, ef
svo væri ástatt hvarvetna, en um ára-
tugi hafa Bakkfirðingar heldur ekki
fengiö beysið tU baka úr sameiginleg-
um sjóöum.
Þó veit ég víða þá, er telja að
þennan stað þurfi að leggja af hið snar-
asta, og telja þar aö baki þjóöarhag.
Þar fara margir þeU meðal annarra,
sem sjá eiga um þaö, að sem jafnast sé
skipt Ufcgæðum öllum og gefa eiga ráö
um framkvæmdir og arðsemi þeirra.
Talnalega hefi ég Bakkafjarðardæm-
iö ekki, en fúslega skal þaö sett upp
af tölvísum mönnum þar heima, ef
staðhæfingar yrðu rengdar.
Úttekt
Aður en alhæfingar þeirra, sem sjá
ekki út fyrir skrifborðið sitt, eru
geröar að leiðarljósum, þá þarf svo
sannarlega að gera rækilega úttekt á
þjóöhagslegu gildi byggðarinnar,
framleiöslunnar þar, gjaldeyris-
öfluninni þar og sjá það svart á hvítu,
hvað debet og kredit er og segja þó
talnaleikir aldrei allt um ótal þætti,
sem aldrei veröa metnir til fjár.
Á sama hátt væri eðlilegt, aö gerð
væri sams konar úttekt á þjóðhagslegu
gildi fasteigna- og heildsölu hvers
konar og hvort finna mætti einhverja
ofþenslu þar, eða í bankakerfinu
okkar, eða gerviþjónustunni, svo sem
vídeó og sólarlandaferðir eru lýsandi
dæmium.
Eflaust má finna þar ýmsa jákvæða
og eðUlega þætti, þó mér gangi iUa að
festa þaráauga.
Eða úttekt á öllu fjöhniðlafarg-
anrnu, sem oft virðist felast í því einu
að ófrægja og sverta náungann. Margt
er þar auðvitað jákvætt að finna
einnig. Margur mundi eflaust vilja
bæta við þjóðhagsgildi úttekta og
kannana af öllu mögulegu tagi og
mætti slíkt gjaman athugast í leiðinni,
en þá af öðrum en þeim, sem byggja
aUa afkomu sina á endalausum
athugunum og úttektum.
En sleppum öUu gamni, því
alvörumál er hér á ferð.
Byggðakeðjan
Vanmat á gUdi þess sem gUdi hefur
er hættulegt, ofmat einnig.
Ofmat á atvinnuvegum felst t.d. í
hinu sífeUda stóriðjutali sem aUs- Innlend stóriöja getur vissulega og keðju okkar, en aðeins einn af
herjarlausn. á að vera einn hlekkurmn í atvinnu- mörgum.