Dagblaðið Vísir - DV - 04.02.1984, Qupperneq 20

20
DV. LAUGARDAGUR 4. FEBRUAR1984.
Hótel ísland brennur. Stefán Nikulásson tók þessa mynd en hann fékk vit-
neskju um brunann er faðirhans sem vann hjá Rafmagnsveitu Reykjavikur
var vakinn og beðinn um að taka rafmagnið af miðbænum. Eins og sjá má
varð ekki við neitt ráðið.
Svona leit Hótel ísland út eftir breytingarnar sem gerðar voru á þvi 1901 og fram að brunanum 1944. Takið eftir
þviað húsin lengst til vinstri og lengst til hægri á myndinni standa enn, eins og sjá má á nýju myndinni IMyndin
fengin hjá Árbæjarsafni).
Þessi mynd er tekin norður Aðalstrætið er bruninn var i algleymingi. Ekki
sést i hið brennandi hús fyrir eldhafi og reyk.
Húsið brann
til kaldra kola á
tveimur tímum
— 40 ár £rá því Hótel ísland brann
Aöfaranótt 3. febrúar 1944 eöa fyrir
réttum 40 árum, varð stórbruni í
miðborg Reykjavíkur. Þá brann Hótel
Island sem stóð á horni Austurstrætis
og Aöalstrætis þar sem nú er bílastæði,
almennt kallað Hallærisplanið.
Hótel Island var annað stærsta
gistihús Reykjavíkur og stærsta
timburhús borgarinnar. Einn maður
fórst í brunanum og þótti það vel
sloppið miðað við hve hótelið brann á .
skömmum tíma. Alls voru 48 manns í
húsinu er eldurinn kom upp.
Hótelinu ekki bjargað
Þaö var um klukkan 2.25 sem starfs-
stúlka á hótelinu, Rósa Sigfúsdóttir,
varð eldsins vör. Vaknaöi hún við
eitthvert snark og sá að eldur var
kominn í veggi geymsluherbergis á
efstu hæð hússins þar sem hún bjó.
Vakti hún alla sem á hæðinni bjuggu
í snarheitum. Meðal þeirra var Ester
Rosenberg dóttir eiganda hótelsins.
Samantekt:
Sigurður Þér
Salvarsson
Myndir:
Stefán
Mkulásson
og Einar Ólason
Hún hljóp þegar niður á skrifstofu
hótelsins og lét slökkviliðið vita af
eldinum.
Þegar svo slökkviliðið kom á Staðinn
skömmu síðar voru flestir komnir út úr
húsinu, margir hverjir fáklæddir.
Veður var mjög óhagstætt til slökkvi-
starfa, norðan stormur og 12—13 gráða
frost. Fljótlega varð ljóst að Hótel
Islandi yrði ekki bjargað og beindist
slökkvistarfið fyrst og fremst að því að
bjarga nærliggjandi húsum í Austur-
stræti, Aðalstræti og Vallarstræti.
Tókst það giftusamlega og þótti mikið
afrek.
Hótel Island brann til kaldra kola á
tæpum tveimur tímum.
Efsta hæðin alelda
Slökkviliösstjóri Reykjavíkur er
þetta gerðist var Pétur Ingimundarson
og í Vísi fimmtudaginn 3. febrúar 1944
er þessa frásögn hans að finna:
„Mér var fyrst tilkynnt um elds-
voðann klukkan 2.29 eftir miönætti og
fór þá þegar á vettvang. Þegar ég kom
á Hótel Islandi virtist efsta hæð
hússins alelda og logatungur stóðu út
um glugga er sneru að Austurstræti og
Aöalstræti. Fólkið var flest komið út,
fáklætt mjög. Sumir höfðu náð í hand-
Lóðin Austursír æti 2:
Frá pakkhiisi til bflaplans
Sögu húsbygginga á lóöinni
Austurstræti 2 má rekjá aftur til árs-
ins 1790 um það bil. Þar mun þá hafa
verið pakkhús í eigu Sunckenbergs
kaupmanns, og er sagt hafa verið úr
timburstokkum, líklega úr stokk-
verki. Hús þetta mun hafa verið rifið
skömmu eftir aldamótin 1800 og í
staðinn reisti þar Einar Jónsson
íbúðarhús og verslun. Ibúðarhúsið
var úr bindingi múruðum úr múr-
steini og borðaklætt, en verslunar-
húsið úr ómúruðum bindingi.
Kort frá 1836 sýnir þessi tvö hús á
lóöinni og snýr annað í norður og
suður á homi Austurstrætís og Aðal-
strætis, en hitt sunnar og snýr i
austur og vestur. Húsin voru þá
skráð eign Jafets Johnson (sonar
EinarsJónssonar).
Jafet seldi svo eignina áriö 1845
R.P. Tærgesen kaupmanni og tveimur
árum síðar byggði hann á lóðinni,
liklega vörugeymsluhús, á homi
Veltusunds og Vallarstrætis.
Gildaskálinn
Um 1860 keypti Nieis Jörgensen
lóöina og hóf veitingasölu i húsinu
sem stóð á homi Austurstrætis og
Aðalstrætis. Nefndi hann veitinga-
húsið Gildaskálann. Iængdi hann
húsiö til suöurs meðfram Aöalstræti.
Sagt er að Jörgensen hafi áformað
aö reisa á lóðinni stórt hótel en hann
dó áður en af því yrði, árið 1875.
Ekkja hans gekk skömmu síöar
(fyrir 1879) að eiga Johan Hallberg
skipstjóra sem tók við veitinga-
mannsstarfinu.
Arið 1882 lét Hallberg byggja tví-
lyft hús við Austurstræti, áfast
gamla húsinu á horni Aöalstrætis og
Austurstrætis. Austan við tvílyfta
húsiö og áfast því lét hann reisa ein-
lyft hús, sem sneri norður og suöur, á
horni Austurstrætis og Veltusunds.
Hótel ísland
Einhverntíma á þessum árum
tekur Hallberg upp nafnið Hótel
Island á veitingahúsinu. I lýsingu frá
því um 1888 segir að í Hótel Islandi
hafi veriö þrjár veitingastofur, Al-
menningur, Svinastían og Káetan.
Var Svinastían eins konar ölkrá, þar
sem menn drakku standandi, og var
nefnd svo til óvirðingar þeim er hana
sóttu. Húsið á homi Veltusunds og
Vallarstrætis var notað sem
geymsluhús. Þar var einnig tappað á
flöskur vín og öl til hótelsins, en þessi
vamingur var fluttur inn í ámum.
Hesthús var í byggingu sem stóð
meðfram Vallarstræti.
Arið 1894 reisti Hallberg hús á
homi Veltusunds og Vallarstrætis en
reif þá geymsluhús er þar var fyrir.
Arið eftir byggði hann viðbót með-
framVallarstræti.
Næstu breytingar á húsunum á
lóðinni Austurstræti 2 voru gerðar
árið 1901 en þá hækkaði Hallberg
álmuna við Austurstræti um eina
hæð, lengdi og endurbætti en reif
elsta húsiö sem sneri út að Aöal-
stræti og byggði þar upp aftur þrílyft
hús með turni á horni Austurstrætis
og Aðalstrætis.
Þannig hélst húsið óbreytt þangaö
til þaö brann aðfaranótt 3. febrúar
1944.
Hallberg veitingamaður seldi eign-
ina 1906 og voru það 12 menn sem
keyptu af honum í sameiningu. Þeir
áttu húsið í eitt ár en seldu þaö þá
nokkrum góðtemplarastúkum. Þær
áttu húsið til ársins 1914 er það komst
í eigu Islandsbanka.
1912 hófust kvikmyndasýningar í
húsinu sem var áfast Hótel Islandi og
stóð á horni Veltusunds og Austur-
strætis. Var bíóið nefnt Nýja bíó en
bíó hafði þá verið rekið í sex ár í
Fjalakettinum í húsinu við Aðal-
stræti 8. Nýja bíó starfaði í húsinu til
1920 er það flutti í eigið hús viö
Austurstræti.
Verslanir
Islandsbanki var ekki lengi eig-
andi Hótel Islands þvi sama ár
og hann keypti húsið seldi hann þaö
hlutafélaginu „Borg”. H/F „Borg”
átti húsið til ársins 1928 er það komst
í eigu Alfreds Rosenbergs, sem átti
það þangað til þaö brann.
Hótel var alltaf rekið i húsinu en
upp úr 1920 vora komnar verslanir á
neðstu hæö þess, bæði við Austur-
stræti og Aðalstræti.
Hallærisplanið
Allar götur frá því Hótel Island
brann hefur verið bifreiðastæði á
lóöinni þar sem það stóð. Plan þetta,
sem kailað var Hótel IslandspJaniö,
varð síðar samkomustaður unglinga
á síðkvöldum og fékk þá uppnefnið
Hallærisplanið.
Lengi hafa menn velt því fýrir sér
hvort byggja ætti á lóðinni að nýju en
raunverulegar tillögur þess efnis
hafa veriö fáar. Ein kom fram 1977
og gerði ráð fyrir bifreiðageymslu-
húsi á lóðinni en hugmynd þessi var
hluti af nýju heildarskipulagi fyrir
allt svæöið frá Kirkjustræti til
Hafnarstrætis.
Nú þegar þetta er skrifað munu
vera komnar fram glænýjar tillögur
um lóöina Austurstræti 2 og tilheyra
þær hugmyndum að heildarskipulagi
fyrir Kvosina svokölluðu eða stóran
hluta gamla miðbæjarins. Hug-
myndir þessar era svo nýjar að ekki
fengust aðrar upplýsingar um hvaö
ætti að vera á lóðinni Austurstræti 2,
annaðaieinhva’skonarhús. -SþS.