Dagblaðið Vísir - DV - 24.03.1984, Blaðsíða 16

16
DV. LAUGARDAGUR 24. MARS 1984.
ElTT SKAL taka fram til
að fyrirbyggja og binda
enda á algengan misskiln-
ing: gúllas er ekki fremur
þjóðarréttur Ungverja en
blóðmör er þjóðarréttur
tslendinga. Annað er bara
áróður útlendinga. Og fyrir
íslendinga er gott að taka
fram að ungverskt gúllas á
ekkert skylt við samnefnd-
an kjötrétt sem við borðum
gjarna í brúnni sósu. Ung-
verskt gúllas er það sem
við köllum venjulega kjöt-
súpu en rauðri papriku og
fleiri góðum efnum er bætt
út í. Ungverjum þykir sitt
gúllas gott á góðum stund-
um — og þeir geta orðið
sárir sé sósíalisma þeirra
líkt við þennan annars
ágæta rétt. Ég geri það
enda bara einu sinni og
ekki oftar.
Lögfræðingurinn fékk 10.000 forintur
fyrir sinn snúö. Að búa í ríkisíbúð er í
raun að hafa ókeypis húsnæði. Einka-
íbúðir eru geysilega dýrar, en eftir-
sóttar.
Meira frelsi
Samfara auknu efnahagslegu frelsi
búa Ungverjar við meira stjóm-
málalegt frelsi en flestir aðrir austan-
tjaldsbúar. Búdapestbúar geta
auöveldlega orðiö sér úti um vestræn
dagblöð og tímarit. Þaö er ekki annað
aö gera en að labba inn á næsta hótel
og kaupa London Times, Le Monde eða
Der Spiegel. Það er dýrt en þaö er
hægt.
I fjölmiðlunum kemur fram gagri-
rýnin þjóðfélagsumræða sem þó má
ekki ganga of langt. Ritstjóri
mennihgartímaritsins Mozgo VUag
var rekinn í október, að hluta til vegna
„neikvæðra viðhorfa” blaðsins. Um
sama leyti var einnig lokað samizdat-
(heðanjárðar) bókabúö þar sem áður
var hægt aö fá annars forboðnar
bækur. Stjórnin hafði ekki ámast við
þeirri búö í langan tíma.
: „Þetta var bara smágjöf til
Andropovs,” sagði einn sem ég talaði
viö. „Eitt skref aftur á bak svo við
getum tekið þrjú fram á við.”
Rússabrandarar
Það hefur löngum þótt erfitt aö
stjóma Ungverjum og auövitaö eiga
Ungverjar brandara því til sönnunar.
Reagán, Cheménko og Janos Kadar
fóru allir á fund guðs til að fá svar við
mikilvægum spurningum.
Reagan spurði guð: hvenær verðum
við komnir með jafnmargar
k jamorkuflaugar og Rússar’.
Guð svaraði: Arið 2000 en þú verður
dauður þá. Reagan f ór að hágráta.
Cheménko spurði: Hvenær náum
við sömu lifsgæöum og Bandaríkja-
menn?
Guð svaraði: árið 2000 en þú verður
dauður þá. Og Chernénko fór að skæla.
Kadar spurði guð: Hvenær verður
hægt að stjóma þessum Ungverjum?
Þá fór guð aö gráta og sagði:' ég
verðdauöurþá.
Og við dauða Sovétleiðtoga fara
brandaramir auövitað um leið á kreik.
Þegar Brésnev dó setti Andropov
mönnunum í stjórnmálaráðinu tvo
kosti: Þeir gætu fylgt sér eða þeir gætu
fylgtBrésnev!
Og þegar svo Andropov dó sagði
Hinum austantjaldsþjóðunum fyrir-
gefst að kalla Budapest París
sósíalistalandanna. Þó þessi gamla
borg á Dónárbökkum geti varia
skákað gljálífi Parísar þá er hún eins
konar gluggi að sumum unaðssemdum
Vesturlanda.
Finar frúr í minkapelsum, hár-
prúðar píur í hátískufatnaöi, unglingar
í Wranglergallabuxum og jafnvel
pönkarar með hanakamb ganga um
götur miðborgarinnar og virða fyrir
sér í búðargluggum nýjustu tísku og
tækni sem Vesturlönd hafa upp á aö
bjóða. Helmingur utanrikisviðskipta
Ungverja er við Vesturlönd.
En þótt VHS-myndsegulbandstæki
séu í búðargluggum er ekki þar með
sagt aö þau séu líka í stofum al-
mennings. Allur innfluttur vestrænn
varningur er geysilega dýr. A meðan
meðaliaun eru undir 5000 forintum
kostar góð hljómflutningssamstæða
meira en 70.000 forintur, eöa vel
rúmlega árskaup. Myndbandstækiö
kostar tvöfalda þá upphæð. En ef þessi
varningur er í búöunum þá hlýtur ein-
hver að kaupa hann og það er ekki fólk
með meðallaun. Ungverskur hag-
fræöingur sagði mér að launamis-
munur gæti orðið hér um fimmfaldur
sem þýöir að sumir geta lifað talsvert
miklu betur en flestir aðrir.
A undanfömum árum hafa Ung-
verjar undir leiðsögn Janos Kadars,
sem Sovétmenn komu til valda eftir
innrásina 1956, snúið baki við hinum
ríkisrekna miðstýrða sósíalisma sem
hin Comeconlöndin hafa fylgt.
Þungaiðnaður lýtur ennþá mið-
stýringu en að öðru leyti hafa yfirvöid
sagt skilið við „áætlunina” — þar sem
hverju einasta fyrirtæki er gert að
uppfylla ákveðinn kvóta — og reynt að
ýta undir sjálfsforræði og einkafram-
tak.
Verksmiðjuforstjórum nægir nú
ekki að fylla kvótann með vörum af
misjöfnum gæöum heldur eiga þeir að
skila hagnaði. Það þýðir að þeir þurfa
einnig að hafa áhyggjur af því aö selja
vöruna. Það sama gildir um þjónustu
— enda er hún öll betri og liðugri en í
öðrum sósíalistalöndum.
Ungverji, sem var nýkominn úr
skíðaferðalagi til Búlgaríu, átti varla
til orð yfir þjónustuna þar. Hún hefði
öll veriö með hangandi hendi, ólíkt því
sem hann hefði átt að venjast í sínu
heimalandi.
Krakkaærsl.
Einkarekstur
Einkafyrirtæki af ýmsum gerðum
blómstra hér. Fjölskyldufyrirtæki
hafa verið að spretta upp á undanföm-
um árum og þau mega nú jafnvel ráða
til sín starfsfólk, sem er nokkuö sem
hefur nálgast guölast í sósialískri hug-
myndafræði.
Samvinnufyrirtæki eru sérstaklega
vinsæl meöal ungra athafnamanna. Til
dæmis sagði mér einn menntamaður
að hann og nokkrir aðrir hefðu tekiö
sig saman og stofnaö samvinnufyrir-
tæki til að sjá*um ýmiss konar ráðgjöf
fyrir fyrirtæki. Þeir framkvæma
kannanir, markaðsrannsóknir, útbúa
tölvuforrit og fleira slíkt þar sem
menntun þeirra kemur til góða.
Enginn þeirra sinnir fyrirtækinu að
fullu heldur eru þeir í einu, tveimur
eCa þremur störfum að auki. Það borg-
ar sig að leggja hart aö sér í Ungverja-
landi.
„Fólk í hinum sósíalistalöndunum
veður í peningum en getur ekkert
keypt fyrir þá. Þar er svo mikill
vöruskortur. Okkur dauövantar
peninga en getum annars keypt
næstum því það sem við viljum,” sagði
ungverskur vinur minn við mig.
Svartamarkaðsbrask
En þrátt fyrir þessar „umbætur”
halda landsfeðurnir fast í þá kenningu
að Ungverjaland sé umfram allt
sósíalistaríki (háþróað sósíalískt sam-
félag, heitir það). Enda þurfa Ung-
verjar líka að þola ýmis vandamál
sem vilja fylgja sósíalismanum. Land-
lægur húsnæðisskortur er þar eitt dæmið.
Margir eiga í orði rétt á nær ókeypis
húsnæöi sem ríkið útvegar. Vegna
skorts á ríkishúsnæði eru það þó í raun
aöeins þeir sem verr eru staddir í sam-
félaginu sem fá slíkt húsnæði án þess
að þurfa að bíða í mörg ár eftir því.
Hinir verða að lifa á náð foreldra eða
ættingja eða verja stórum fjárhæðum í
að leigja einkahúsnæði eða stefna sér í
stórskuldir við að byggja eigið.
Þetta hefur að minnsta kosti tvenn
slæm áhrif: vissir samfélagshópar
safnast saman í hálfgerð fátækra-
hverfi — og alls kyns svartamarkaðs-
brask verður mörgum í raun
nauðsynlegt.
I útjaöri Búdapest, í áttina til
Szentendrebæjar, er nýbyggt háhýsa-
hverfi í eigu rikisins. Vegna þess að
þangað komast helst aðeins þeir sem
eru nógu illa stæðir hefur safnast
þarna saman fólk sem flest á það sam-
merkt að eíga við einhver vandamál að
stríða.
„Þama eru eintóm vandræða-
tilfelli,” sagði sá sem sýndi mér
svæðið. Sá hinn sami sagðist aldrei
myndu vilja flytja þangaö. Sjálfur býr
hann í hálfgerðri kompu, án salernis
eða sturtu.
Eg heyrði eina sögu sem mér var
sagt að væri dæmigerð um svarta-
markaðsbrask. Ungur maður bjó í
einkaleiguhúsnæöi sem hann varð að
yfirgefa. Hann komst í samband við
mann sem vildi flytja úr ríkisíbúð. Nú
er óleyfilegt fyrir einkaáðila að selja
ríkisíbúö, enda er hún eign ríkisins, en
hann má skipta á leigunni viö annan.
Mennimir tveir höfðu samband við
lögfræðing og nú hófst einfalt svindl.
Ungi maöurinn lét fyrst skrá sig sem
leigjanda í litlu herbergi hjá foreldrum
sínum. Síðan skipti hann á leigu við
þann sem bjó í ríkishúsnæðinu. Allt leit
þaö löglega út á pappírunum en hvergi
kom fram að hann borgaði 100.000
forintur á milli enda algerlega
ólöglegt. Hinn fékk svo peningana eftir
að hann hafði á pappirunum „flutt út”
úr húsnæði foreldra unga mannsins, en
þangað flutti hann auövitaö aldrei.